Etyczne problemy zawodu socjologa 3402-11EPZS
W trakcie konwersatorium uczestnicy i uczestniczki zapoznają się z przykładami konkretnych sytuacji, w których socjolog staje przed pytanie: jak się powinien zachować, by postąpić zgodnie ze standardami etyki swego zawodu. W trakcie konwersatorium dyskutowane będą ponadto takie problemy jak: zalety i wady nadawania standardom etyki zawodowej formy kodeksów oficjalnie obowiązujących; problemy związane z trybem ustanawiania i nadawania mocy obowiązującej takim kodeksom; problem relacji pomiędzy kodeksami etyki zawodowej, a normami prawa państwowego, które dotyczą wykonywania zawodu; problem egzekwowania przestrzegania norm etyki zawodowej przez przedstawicieli zawodu, a w tym kontekście znaczenie takich instytucji jak sądy koleżeńskie, komisje etyczne i instytucje wymiaru sprawiedliwości. Problem szczegółowości kodeksu etycznego (wady i zalety kodeksów zwierających liczne normy szczegółowe i kodeksów poprzestających na normach ogólnych); problem relacji pomiędzy autonomią moralną jednostki a wymogami narzucanymi przedstawicielowi zawodu przez obowiązujące go formalnie zasady postępowania reprezentowane przez kodeksy etyki zawodowej; problem kształtowania się etosów etyki zawodowej i rola różnych czynników, które odgrywają rolę w tym procesie; znaczenie autorytetów środowiskowych i wzorów osobowych jako czynników wpływających na poziom etyki zawodowej reprezentowanej przez przedstawicieli określonych zawodów, a w tym kontekście rola owych autorytetów i wzorów osobowych w środowisku zawodowym socjologów; czynniki, od których zależy przestrzeganie norm etyki zawodowej przez osoby wykonujące dany zawodów, ze szczególnym uwzględnieniem zawodu socjologa; zagadnienie zróżnicowania ról społecznych związanych z zawodem socjologa: socjolog badacz, socjolog nauczyciel akademicki, socjolog ekspert/ka; etyczne problemy wynikające z interferencji różnych ról zawodowych pełnionych przez jednostkę.
Zagadnienia szczegółowe podejmowane w trakcie zajęć:
1. Wprowadzenie do etyki zawodu socjologa
2. Różne podejścia etyczne w etyce zawodowej.
3.. Konteksty powstania kodeksów etycznych i komisji etycznych.
4. Kodeks etyki socjologa - za i przeciw. Kodeks etyki socjologa PTS (2012)
5. Problemy związane z uzyskaniem świadomej zgody na udział w badaniu.
6. Problemy związane z uzyskaniem dobrowolnej zgody na udział w badaniu.
7. Etyka a badania niejawne.
8. Zaufanie i uczciwość w relacji badacz/ka - uczestnicy badań.
9. Pytania drażliwe a ochrona prywatności.
10. Poufność i złamanie poufności.
11. Przeciwdziałanie wykorzystaniu uczestników badań.
12. Anonimowość i anonimizowanie danych.
13. Manipulacja sondażami.
14. Etyczna misja zawodu socjologa/Badania społeczne i biznesowe
15. Ściąganie i plagiatowanie.
Zakres problematyki konwersatorium może ulegać modyfikacji nawet w trakcie jego realizowania, np. pod wpływem pojawienia się istotnych wydarzeń lub publikacji, których nie można przewidzieć z góry.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Uczestnicy zajęć:
- Znają literaturę omawiającą zagadnienia, która ułatwia interpretację znaczenia etyki zawodowej jako czynnika wpływającego na jakość wypełniania roli społecznej socjologa;
- potrafią określić różnice pomiędzy tzw. etyką ogólną, a etykami zawodowymi i odpowiedzieć na pytanie, czy na gruncie zasad etyki ogólnej można rozstrzygać problemy powstające w związku z pełnieniem roli zawodowej;
- potrafią zinterpretować kontrowersje towarzyszące kodyfikowaniu zasad etyki zawodowej;
- znają procesy wpływające na kształtowanie się etosu zawodu socjologa, w tym okoliczności historyczne istotne z punktu widzenia tego procesu;
- potrafią rozróżniać i definiować różne role społeczne pełnione przez socjologów;
- znają poglądy tych autorów, którzy analizują problem relacji pomiędzy postulatem autonomii moralnej a koniecznością stosowania się przedstawicieli zawodu do obowiązujących ich norm i kodeksów etyki zawodowej;
- potrafią wykazać, że żaden kodeks etyki zawodowej nie jest tak wyczerpujący by był w stanie przewidzieć wszystkich sytuacji, w których może znaleźć się przedstawiciel danego zawodu i potrafią wskazać inne pomocne w takich przypadkach „busole postępowania”, zwłaszcza tzw. sumienie zawodowe i główne wartości reprezentowane przez etos zawodu;
- potrafią określić różnice pomiędzy tzw. etyką ogólną, a szczegółowymi etykami zawodowymi i odpowiedzieć na pytanie, w jakich przypadkach na gruncie zasad etyki ogólnej można rozstrzygać problemy powstające w związku z pełnieniem roli zawodowej.
- znają Kodeks etyki socjologa PTS (2012)
- znaja podstawowe problemy w pracy socjologa i potrafią skutecznie poszukiwać ich rozwiązań
- potrafią wskazać standardy etyczne prowadzenia badań socjologicznych.
Kryteria oceniania
Obecność: student/ka może opuścić dwa zajęcia w ciągu semestru. Każdą nieobecność powyżej dwóch należy odrobić. Odrabianie nieobecności odbywa się ustnie lub pisemnie na podstawie tekstów obowiązkowych i dodatkowych. Obecność na zajęciach jest podstawą dopuszczenia do egzaminu.
Aktywność na zajęciach: aktywność polega na udziale w dyskusji i wykonywaniu zadań w grupach. Aktywność może podwyższyć ocenę końcową o pół stopnia lub cały stopień.
Ocena końcowa: Każdy student wypełnia formularz wniosku do komisji etycznej na podstawie faktycznych lub wymyślonych badań wraz ze stosownymi załącznikami. Wypełniony formularz należy przesłać najpóźniej dwa zajęcia przed końcem semestru. Wysłanie po tym czasie obniża ocenę końcową (o pół stopnia co trzy dni), chyba że osoba studencka była w tym czasie na zwolnieniu lekarskim.
Otrzymanie oceny od 4,0 do 5,0 zwalnia z egzaminu.
Egzamin ustny: student/ka losuje pytanie z puli pytań. Podstawą egzaminu są teksty omawiane na zajęciach oraz zadania.
Literatura
Przykładowa literatura:
a) Męcfal Sylwia (2020) Analiza praktyk anonimizacji danych w polskich jakościowych badaniach socjologicznych na tle literatury przedmiotu oraz zasad etyczno-prawnych, Przegląd Socjologiczny, 69, 59-84.
b) Rogowski Łukasz (2019) Etyczne dylematy badań biograficznych z wykorzystaniem fotografii: perspektywa badaczy i badanych. „Przegląd
Socjologii Jakościowej”, t. 15, nr 2, s. 58–74 [dostęp dzień, miesiąc, rok]. Dostępny w Internecie: ‹www.przegladsocjologiijakosciowej.
org›. DOI:
http://dx.doi.org/10.18778/1733-8069.15.2.04.
c) Surmiak Adrianna(2022), Etyka badań jakościowych w praktyce. Analiza doświadczeń badaczy w badaniach z osobami podatnymi na zranienie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
d) Ślęzak Izabela (2018) Praca nad zaufaniem. Etyczne, praktyczne i metodologiczne wyzwania w relacjach badacz–badani na przykładzie
etnografii agencji towarzyskich. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 14, nr 1, s. 138–162 [dostęp dzień, miesiąc, rok]. Dostępny
w Internecie: ‹www.przegladsocjologiijakosciowej.org›. DOI: http://dx.doi.org/10.18778/1733-8069.14.1.07.
e) Kaźmierska Kaja (2024) Anonimizacja w badaniach biograficznych - dylematy metodologiczne i etyczne, Przegląd Socjologiczny 73(4): 87–108
f) Grażyna Romańczuk-Woroniecka (2024) Ile wrażliwości etycznej potrzebuje socjologia? Przyczynek do krytyki „etyki proceduralnej” w badaniach socjologicznych, Fabrica Societatis, 7-20
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: