Podstawy wiedzy o kulturze 3402-10PWOK
Głównym celem wykładu jest wprowadzenie studentów w antropologiczną i socjologiczną problematykę badania kultury, co umożliwi im dalsze studia. Cel ten jest osiągany poprzez przedstawienie słuchaczom różnych sposobów definiowania kultury i pojęć towarzyszących wraz z każdorazowym, krytycznym omówieniem ich konsekwencji, zarówno teoretycznych, jak i praktycznych.
Szacunkowa, całkowita liczba godzin, które student musi przeznaczyć na osiągnięcie zdefiniowanych dla przedmiotu efektów uczenia się (biorąc pod uwagę godziny zorganizowane, sposób zaliczenia, pracę samodzielną studenta) wynosi 120 godzin.
• MODUŁ I: propozycje i ustalenia ogólne
1.Kultura – pole, przydatność i proponowany sens pojęcia
Wstępny wykład poświęcam rozrysowaniu swego rodzaju makiety opisującej zagadnienia, którymi będziemy się zajmowali z perspektywy antropologii współczesności. Wskażę tu: rozmaite definicje kultury (i zaproponuję robocze własne), jej typy, poziomy i dziedziny, a także relacje między kulturą a jednostką, grupami i społeczeństwem oraz kulturą a nie-kulturą (naturą) i antykulturą (kulturą obcą). Pojawią się tu zatem przy okazji ważne pojęcia: limes czyli granicy i etnocentryzmu. Postaram się także przedstawić główne podejścia do kultury w naukach społecznych i – szerzej – w humanistyce. Lekturę, zwłaszcza obowiązkową pozycję z wikipedii, proszę czytać krytycznie.
2. Znaczenie języka (znaki, symbole, teksty)
Przyjrzymy się m.in. poglądom na genezę kultury oraz poszukiwaniom jej „najmniejszych cząstek”. Prawdę mówiąc po to by więcej się tym nie zajmować. Podstawową problematyką tego wykładu będą kwestie związane z językiem w dwóch perspektywach: języka jako części, fundamentu, dziedziny lub mechanizmu kultury oraz języka teorii kultury. W tym drugim wypadku zajmiemy się pojęciami i terminami, twierdzeniami oraz statusem teorii kultury.
3. Czasowe i przestrzenne uwarunkowania kultury
Czas i przestrzeń to najbardziej podstawowe zmienne kulturowe. Wyznaczają one m.in. pojęcie sytuacji. Przyjrzymy się też w jakich sprzężeniach działają one na kulturę, (a ta na nie) oraz w jakich naukach szczegółowych możemy szukać wsparcia dla dowiedzenia się czegoś bliższego o tych kategoriach.
4. Kultura jako obiekt spekulacji i jako rzeczywistość sui generis
W trakcie tego wykładu zaproponuję Państwu płaszczyznę teoretyczną i metodologiczną do dalszych rozważań. Wyodrębnimy tu kulturę jako teoretyczną abstrakcję wchodzącą w relacje z innymi abstrakcyjnymi bytami oraz sferę tzw. rzeczywistości kulturalnej (kulturowej) tworzoną przez praktyki kulturowe. Zaproponuję także jak można łączyć te dwa poziomy i postaram się pokazać po co to warto robić.
5 Teren i gabinet czyli „być tam pisać tu”
Mniejsza o dylematy związane z przemieszczaniem się badacza między miejscem gdzie bada i miejscem gdzie pisze; spróbuję bowiem wykazać, że w obecnej dobie, a dla antropologa współczesności zwłaszcza, nie to jest najważniejsze. Ważniejsze jest bowiem gdzie leży jego teren badań i jak można to pojęcie rozumieć; dla mnie jest ono raczej wielowymiarową metaforą niż konkretnym miejscem. Powiem tu także o podstawowych błędach związanych z prowadzeniem badan terenowych.
6. Kultura i człowiek kulturalny
Zaczynamy oczywiście od „grzechu pierworodnego” związanego z pojęciem cultura animi, czyli od „Rozpraw tuskulańskich” Cycerona; na tej podstawie omówię tradycyjne i potoczne zarazem - normatywne ujęcie kultury. Wykład ten poświęcony jest zatem tzw. kulturze wysokiej , jej dziedzinowemu składowi i jej rodzinie pojęć. Przede wszystkim na podstawie wyników badań opiszę jak wygląda i z czego się składa model człowieka kulturalnego wg współczesnych Polaków. Przy okazji zastanowimy się nad niekulturalnymi zachowaniami i ich znaczeniem dla badacza.
MODUŁ II: potrzeba nowego spojrzenia na przykładzie kilku wybranych zagadnień
7. Kultura a cywilizacja i technologie
Przyjrzymy się pokrótce historii teoretycznych relacji między pojęciami kultury i cywilizacji. Zastanowimy się nad programami badania kultury w erze gwałtownego rozwoju nowych technologii oraz jak technologie zmieniają rzeczywistość kulturalną. Tu przy okazji pojawi się niewątpliwie problem nadążania myślenia teoretycznego za zmieniającą się szybko rzeczywistością. Chciałabym poruszyć tu także problem marzeń, wizji i literatury SF oraz ideologii wolnościowych w internecie.
8.O znaczeniu tradycji i manipulowaniu czasem
Podam tutaj naturalnie definicje tradycji i zastanowię się wraz z Państwem nad sposobami określania przeszłości i ich konsekwencjami. Jednak głównym motywem tego wykładu będą problemy kulturowych manipulacji czasem (a więc nie tylko w obrębie przeszłości lecz także teraźniejszości i przyszłości). Tu znów powrócimy na krótko do języka teorii. Zastanowimy się jak i po co uciekać od języka „tłoków i mechanizmów” i jak odnaleźć się w metaforyce ludycznej.
9. Ludus i konsumpcja w kulturze
Konsekwentnie wobec tego kolejny wykład poświęcam w całości ludycznym zjawiskom w kulturze. Przyjrzymy się definicjom i charakterystykom gry i zabawy autorstwa klasyków (Johana Huizingi, Rogera Cailloisa), w szczególności grom typu agon, alea, ilinx i mimicry zastanowimy się również nad znaczeniem konsumpcjonizmu w definiowaniu kultury współczesnej.
MODUŁ III: narzędzia
10. Spojrzenie od dołu: koncepcje wartości i znaczeń
Często twierdzi się, że kultura jest domeną wartości i znaczeń, że to strefa symboliczna lub aksjosemiotyczna, itp. Spróbujemy przyjrzeć się problematyce aksjologii kultury oraz związkom pomiędzy aksjologicznymi i semiotycznymi jej składnikami. No i oczywiście problemem hierarchii i układów wartości. W tym kontekście zajmiemy się także problematyką relatywizmu kulturowego oraz modami naukowymi.
11. Poziom wzorów kultury
Przedstawię różne koncepcje wzorów kultury oraz pojęć im pokrewnych, takich jak np. standardy lub modele zachowań czy normy. W trakcie wykładu postaram się wyjaśnić użyteczność tego pojęcia na przykładach zaczerpniętych z różnych badań, a także je trochę „odczarować” wiążąc je nie tylko z praktykami kulturowymi lecz także z ich rezultatami materialnymi (uwzorowaniem występującym np. w tzw. kulturze materialnej) i niematerialnymi.
12. Poziom wzorców kulturowych
W związku z problematyką wzorców kulturowych pojawia się wcale liczna bateria innych pojęć: ideały kulturowe, modele, orientacje aksjologiczne, etosy, itp. Przede wszystkim jednak zajmiemy się tu konstruktem wzorca kulturowego i „raz na zawsze” odróżnimy go od wzoru.
13. Całości kulturowe wyższego rzędu: style kultury, konfiguracje kulturowe, „warstwy kulturowe”, subkultury
Tym razem spróbujemy przyjrzeć się jak nauki o kulturze radzą sobie z całościowymi ujęciami zjawisk i dziedzin. Wykład będzie podsumowywał budowaną tu „architekturę” pojęciową. Szczegółowo zajmiemy się pojęciami stylu kultury i stylu w kulturze oraz subkulturami.
14. Kultura - problemy opisu i interpretacji
Te problemy w zasadzie towarzyszą nam od pierwszego wykładu – jednak omówię je bardziej systematycznie dopiero teraz po to by zrealizować dydaktyczną intencję przekonania Państwa, iż „mówimy prozą” czyli, że opis i interpretacja są ze sobą powiązane. Tu także zajmiemy się kardynalną zasadą nauki, a mianowicie zasadą jawności warsztatu.
15. Kultura – model do składania
W podsumowaniu niniejszego wykładu chciałabym zachęcić Państwa do samodzielnych poszukiwań teoretycznych i metodologicznych, jak również zwrócić uwagę na fakt, często niedoceniany przez PT Studentów, iż sporo do tej pory powiedziano, sporo ciekawych rzeczy zrobiono. A od klasyków można się wiele nauczyć. Dla Gości tych zajęć odbędzie się również kolokwium zaliczeniowe.
Rodzaj przedmiotu
fakultatywne
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
• potrafi określić trudności związane z definiowaniem kultury
• umie wybrać definicje pojęć podstawowych dla teoretycznego ujęcia kultury przydatne w samodzielnej pracy
• potrafi poruszać się po różnych obszarach kultury współczesnej i jej kontekstach
• potrafi odróżniać i wybierać przydatne dla siebie ujęcia teoretyczne kultury i innych pojęć podstawowych
• jest przygotowany do studiowania zagadnień ogólnych i szczegółowych objętych programem specjalizacji
• potrafi używać pojęć teorii kultury w odniesieniu do życia codziennego
Kryteria oceniania
Ocena efektów uczenia jest dokonywana podczas ustnego egzaminu. Kryteria oceniania dotyczą: znajomości problematyki wykładu i lektur (aspekt erudycyjny), umiejętności zastosowania poznanych pojęć do analizy przejawów kultury współczesnej (aspekt praktyczny), umiejętności kojarzenia pojęć i ich analizy krytycznej (aspekt merytoryczny)
Literatura
Lektury podzielone są na (O) obowiązkowe, (D) dodatkowe I (U) uzupełniające
• O
• 1) http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura
2) A. Kłoskowska, Kultura, (w:) P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury, ss.288-298.
3) W. Stoczkowski, Poszerzenie pola etnologii. Od pseudonauki do nauki, czyli jak przekształcić zjawiska Kultury w zjawiska kulturowe (w:) A. Chwieduk, A. Pomieciński (red.), Francuska antropologia kulturowa wobec problemów współczesnego świata, ss.76-85.
4) I. C. Brown, Człowiek i kultura, (w:) P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury, ss.277-287.
D
1) E. Baldwin, B. Longhurst, S. Mccracken, M. Ogborn, G. Smith, Wstęp do kulturoznawstwa, cz. I, Teoria kultury, ss. 24-65;
2) A. Kuper, Kultura. Model antropologiczny, ss.45-62;
3) A. Kłoskowska, Kultura masowa, roz. 1, pt. Rozumienie kultury, ss.9-93 wyd. z r.1980;
U
1) V. W. Turner , Liminalność i communitas, (w:) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, ss.240-266.
2) N. Glazer, Kultura rozbita na czynniki pierwsze, (w:) L. E. Harrison, S.P. Huntington, Kultura ma znaczenie, ss.329-344.
• O
1) W. H. Goodenough, W poszukiwaniu roboczej teorii kultury, (w:) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, ss.100-116.
2) L. Kolankiewicz, Gramatyka kultury. Granice inspiracji lingwistycznych, (w:) tegoż, Tworzenie sensu. Język – kultura – komunikacja, ss.51-57.
3) A. Wierzbicka, Wprowadzenie, (w:) tejże, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, ss.15-71.
D
1) Y. Winkin, Antropologia komunikacji od teorii do badan terenowych, ss.46-48; 74-76;79-104.
• O
1) E. T. Hall, Ukryty wymiar, (w:) G. Godlewski i in., Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, ss.169-186.
2) E. Rewers, ‘Miejsce’ i chora jako epistemologiczne metafory języka, rozmowy i mowy; Wytwarzanie przestrzeni: tekstowe milieu i hiperrzeczywistość (w:) tejże, Język i przestrzeń w poststrukturalistycznej filozofii kultury, ss.38-108.
3) E. Tarkowska, Czas w społeczeństwie, ss. 103-110; 141-156.
D
1) J.Le Goff, Historia i pamięć, roz. 1, Relacja przeszłość/teraźniejszość, s. 41-63
2) Ch. Hann, Współrzędne czasowe i przestrzenne, (w:) tegoż, Antropologia społeczna, ss.24-34.
U
1) J.S Bystroń, Czynniki magiczno-religijne w osadnictwie, (w:) tegoż, Tematy, które mi odradzano, ss.221-248.
2) J. Frykman, O. Löfgren, Człowiek i czas (w:) tychże, Narodziny człowieka kulturalnego. Kształtowanie się klasy średniej w Szwecji XIX i XX wieku, ss.25-49.
3) E. Goffman, Zachowanie w miejscach publicznych, ss.213-273.
• O
1) W. Burszta, Metakultury współczesności, (w:) tegoż, Świat jako więzienie kultury, ss.18-42; O potrzebie monogamii, tamże, ss.156-165.
2) L. Koczanowicz, Kultura jako zespół praktyk, (w:) R.Tańczuk, D.Wolska (red.), Aksjotyczne przestrzenie kultury, ss.37-54.
D
1) Cz. Gryko, Integralna teoria kultury Pitrima A. Sorokina, roz. IV Ontologia (istota) kultury, ss.51-84.
U
1) J.Frykman, O.Löfgren, Wprowadzenie, (w:) tychże, Narodziny człowieka kulturalnego. Kształtowanie się klasy średniej w Szwecji XIX i XX wieku, ss.13-21.
2) J.Schindler, O koncepcji sfery aksjosemiotycznej, (w:) R.Tańczuk, D.Wolska (red.), Aksjotyczne przestrzenie kultury, ss.185-200.
• O
1) J. Clifford, Praktyki przestrzenne: badania terenowe, podróże i praktyki dyscyplinujące w antropologii, (w:) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, ss.139-179.
2) B. Fatyga, Teren po horyzont (poznawczy)
D
1) C. Geertz, 1989, Być tam, pisać tu, (w:) "Ameryka", nr 232.
U
1) A. Trąbka, Wyprawa na badania terenowe jako rytuał przejścia. Analiza treści dzienników antropologicznych, (w:) „Kultura i społeczeństwo” nr 4, 2007, ss.81-99
• O
1) W. Burszta, Ksenogamia kultury, (w:) tegoż, Świat jako więzienie kultury, ss.5-17.
2) B. Fatyga, Świadomość kulturalna jako świadomość kulturowa. Analiza dyskursów o „człowieku kulturalnym” i „kulturze”, ss.1-14.
U
1) A. Pecqueux, Polityka i rap. Etnologia muzycznego doświadczenia francuskiego rapu, (w:) A.Chwieduk, A.Pomieciński (red.), Francuska antropologia kulturowa wobec problemów współczesnego świata, ss.188-199.
• O
1) F. Znaniecki, Cywilizacja narodowa a cywilizacja wszechludzka, (w:) tegoż, Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, ss.9-20.
U
1) J. Barański, Antropologia techniki, (w:) „Kultura Współczesna” nr 3/2008, ss.22-42.
• O
E. Hobsbawm, Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji, (w:) E.Hobsbawm, T.Ranger, Tradycja wynaleziona, ss.9-23.
D
1) R. Edgerton, tradycyjne przekonania i praktyki – czy jedne SA lepsze od drugich? (w:) L. E. Harrison, S. P. Huntington, Kultura ma znaczenie, ss.208-227.
U
1) W. Kuligowski, Prefabrykacja tradycji, promocja dziedzictwa, (w:) tegoż, Antropologia współczesności, roz. 2, ss.75-107.
• O
1) R. Caillois, Gry i ludzie, ss.15-41; roz. 1, Definicja gry i zabawy i roz. 2 Klasyfikacja gier i zabaw.
• O
1) F. Znaniecki, Fakty i przedmioty kulturowe, (w:) P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury, ss.60-64.
2) D. Joubert, Dwadzieścia pięć pojęć wartości, (w:) P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury, ss.316-333.
A.Siciński, Kultura jako przestrzeń potrzeb i wartości, (w:) R.Tańczuk, D.Wolska (red.), Aksjotyczne przestrzenie kultury, ss.15-24.
D
1) A. P. Cohen, Wspólnoty znaczeń, (w:) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, ss. 192-215.
U
1) M. Krajewski, Przedmiot, który uczłowiecza… (w:) „Kultura Współczesna” nr 3/2008, ss.43-54.
2) R. Inglehart, Pojawienie się wartości postmaterialistycznych, (w:) P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury, ss. 334 -348.
• O
1) A. L. Kroeber, Struktura, funkcja i wzór w biologii i antropologii, (w:) tegoż, Istota kultury, ss.199-222.
2) F. Znaniecki, Wzory kulturowe i systemy czynności, (w:) tegoż, Nauki o kulturze, ss. 507-564. (wyd. z 1971 r.).
• O
1) F.Znaniecki, Wzorce i normy, (w:) G. Godlewski i in., Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, ss.85-96; dla bardziej ambitnych oryginał: tegoż, Wzorce i normy, (w:) Nauki o kulturze, ss.453-506.
• O
1) M.Strathern, Części i całości. Przeobrażenia związków w śweicie postpluralistycznym, (w:) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, ss.170-191.
• O
1) K. Kaniowska, Klucz do rozumienia kultury, ss. 15-83
2) P.L.Berger, H.Kellner, Akt interpretacji, (w:) P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury, ss. 70-78. D
1) S. Ortner, O symbolach kardynalnych, (w:) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, ss.106-116.
2) Ph. Hamon, Czym jest opis, (w:) M. Głowiński (red.), Narratologia, ss.234-257.
U
1) R. A. Shweder, Mapy zasad moralnych, zrozumiałość pierwszego świata i nowi ewangeliści, (w:) L. E. Harrison, S.P. Huntington, Kultura ma znaczenie, ss.250-272.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: