Badanie przekazów ikonicznych 3402-10BPI
Celem zajęć jest wspólne z ich Uczestnikami budowanie oryginalnego warsztatu (metod i technik) do analizy i interpretacji przekazów ikonicznych. Przedmiotem zajęć jest nie tylko fotografia, ale także inne przekazy ikoniczne, w tym malarstwo, grafika (również użytkowa), graffiti, reklama wizualna czy też obrazy komputerowe. Poszukiwania w zakresie metod i technik będą prowadzone na pograniczach dyscyplin takich jak estetyka, teoria i historia sztuki oraz socjologia i antropologia wizualna.
1. Wprowadzenie do kursu.
Badanie przekazów ikonicznych jako dyscyplina antropologiczna, związek z estetyką, historią i teorią sztuki - podstawowe pojęcia. Zarysowanie różnicy pomiędzy patrzeniem a widzeniem, a także pomiędzy analizą i interpretacją. Omówienie trzech obszarów analizy przekazu ikonicznego (obszar wytwarzania obrazu, obszar samego obrazu, obraz odbiorczości). Obraz jako termin nieostry, rozumienie obrazu na przestrzeni wieków, kryzys reprezentacji. Obraz a medium - znaczenie mediów w analizie i interpretacji obrazów. Kanony patrzenia i kompetencje.
Lektury:
O
1) Berger J., Sposoby widzenia, Warszawa 2008, Fundacja Aletheia, ss. 7-34.
2) Belting H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, Kraków 2007, Universitas, ss. 11-69.
2. Wizualne wyobrażenia. Główne strategie badawcze w socjologii wizualnej a metodologia teorii ugruntowanej.
Krytyczne omówienie czterech głównych strategii badawczych używanych w socjologii wizualnej z użyciem fotografii: (1) fotografowanie jako podstawowe działanie badacza plus analiza materiałów wywołanych; (2) fotografie jako materiały zastane, przedstawiające określone obiekty o znaczeniu społecznym; (3) fotografie jako materiały zastane powiązane z materiałami wywołanymi, to jest z narracjami i komentarzami dokonanymi przez respondentów odnośnie pokazywanych im zdjęć; (4) użycie fotografii jako dowodu podpierającego wnioski lub jako ilustracji dla wniosków uzyskanych z badań, w których głównymi danymi empirycznymi są teksty werbalne lub liczby.
Lektury:
O
1) Konecki K., Wizualne wyobrażenia. Główne strategie badawcze w socjologii wizualnej a metodologia teorii ugruntowanej, [w:] „Przegląd Socjologii Jakościowej”, Tom I, Numer 1, ss. 42-63.
2) Konecki K., Wizualna Teoria Ugruntowana. Nauczanie teorii ugruntowanej przy pomocy obrazów i analizy wizualnej, [w:] „Przegląd Socjologii Jakościowej”, Tom VI, Numer 2, ss. 1-35.
D
1) Konecki K., Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa 2000, ss. 7-58.
U
2) Glaser B., Strauss A., Odkrywanie teorii ugruntowanej, Kraków 2009, Nomos.
3) Charmaz K., Teoria ugruntowana, Warszawa 2009, PWN.
4) Zakrzewska-Manterys E., Odteoretycznienie świata społecznego. Podstawowe pojęcia teorii ugruntowanej [w:] „Studia Socjologiczne” nr 1/1996.
3. Studium i Punctum.
Omówienie kategorii studium i punctum wprowadzonych przez Rolanda Barthes’a oraz wskazanie ich użyteczności także dla innych, poza fotografią, form przekazu ikonicznego. Praktyczne ćwiczenia z patrzenia i widzenia - praca na przykładach.
Lektury:
O
1) Barthes R., Światło obrazu, Warszawa 1996, Wydawnictwo KR.
2) Fatyga B., Działanie obrazu. Na przykładzie przedstawień Natury w malarstwie Jagi Karkoszki, [w:] „Przegląd Socjologii Jakościowej”, Tom V, Numer 2, ss. 135-158.
D
1) Barthes R., Śmierć autora, [w:] “Teksty drugie”, 1999, nr 1-2, ss. 247-251.
2) Berger J., O patrzeniu, Warszawa 1999, Fundacja Aletheia.
3) Sontag S., O fotografii, Kraków 2009, Karakter.
U
1) Sontag S., Widok cudzego cierpienia, Kraków 2010, Karakter.
2) Sekula A., Społeczne użycia fotografii, Warszawa 2010, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
4. Poziomy analizy - od formy do treści.
Analiza formalna - ćwiczenia praktyczne. Analiza kompozycyjna (obszar samego obrazu) - kompozycja, perspektywa, kolorystyka, światłocień, ekspresja. Praca na przykładach.
Lektury:
O
1) Rose G., Dobre oko. Analiza obrazów przy zastosowaniu interpretacji kompozycyjnej, [w:] Tejże, “Interpretacja materiałów wizualnych”, Warszawa 2010, PWN, ss. 57-73.
5. Teoria warstw Romana Ingardena.
Omówienie teorii warstw Romana Ingardena w badaniu przekazów ikonicznych. Koncepcja świata przedstawionego w przekazie ikonicznym. Warstwy plam barwnych, wyglądów i przedmiotów przedstawionych. Rola odbiorcy w konkretyzacji dzieła sztuki. Kategoria spostrzeżenia estetycznego.
Lektury:
O
1) Tyszczyk A, Sztuka i Wartość. O estetyce Romana Ingardena, [w:] Ingarden R., “Wybór pism estetycznych”, Kraków 2005, Universitas, ss. XLVIII-LXVIII.
2) Ingarden R., O tak zwanym malarstwie abstrakcyjnym, [w:] Tegoż, “Wybór pism estetycznych”, Kraków 2005, Universitas, ss. 111-131.
D
1) Ingarden R., O budowie obrazu, [w:] Tegoż, Studia z estetyki, t.II, Warszawa 1958, PWN, ss. 7-111.
6. Ikonografia i ikonologia według Erwina Panofsky’ego.
Znaczenie pierwotne/naturalne, przedmiotowe/wyrazowe, wtórne/umowne, wewnętrzne/treść. Różnice między ikonologią i ikonografią. Przykłady.
Lektury:
O
1) Panofsky E., Ikonografia i ikonologia, [w:] Tegoż, “Studia z historii sztuki”, PIW, ss. 11-32.
7. Analiza ikoniczna Maxa Imdahla.
Omówienie metody analizy zaproponowanej przez Imdahla, przedstawienie sposobów jej zastosowania w badaniach społecznych. Praca na przykładach.
Lektury:
O
1) Imdahl M., Giotto. Z zagadnień ikonicznej struktury sensu, w: Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów „Artium Questiones”, red. M. Bryl, P. Juszkiewicz, P. Piotrowski, W. Suchocki, Poznań 2009, s. 111–138
2) Budzińska J., Planimetria obrazu, [w:] „SENSUS HISTORIAE”, Vol. VI (2012/1), ss. 115-132
D
1) Imdahl M., Składnia i semantyka obrazu. O 'Karcie Setnika' z Kodeksu Egberta Summary, przeł. Michał Haake, „Quart” 5/2 (16), 2010, s. 77-89.
8. Analiza treści - przedstawienie przykładowej metody badawczej.
Lektury:
O
1) Rose G., Analiza treści. Opowiadanie o tym, co (sądzisz, że) widzisz, [w:] Tejże, “Interpretacja materiałów wizualnych”, Warszawa 2010, PWN, ss. 83-99.
D
1) Banks M., Analiza treści, [w:] Tegoż, “Materiały wizualne w badaniach jakościowych”, Warszawa 2009, PWN, ss. 83-90.
9. Semiologia - znak i procesy tworzenia znaczeń.
Lektury:
O
1) Rose G., Semiologia. Obnażanie przesądów pod gładką powierzchnią piękna [w:] Tejże, “Interpretacja materiałów wizualnych”, Warszawa 2010, PWN, ss. 101-134.
D
1) Barthes R., Mitologie, Warszawa 2008, Aletheia. Eco U., Teoria semiotyki, Kraków 2009, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
U
1) Wallis M., Sztuki i znaki. Pisma semiotyczne, Warszawa 1983, PIW.
10. Piramida metafor w analizie wizualnej.
Zajęcia zostaną poświęcone możliwościom zoperacjonalizowania teorii metafory i zastosowania jej do analizy materiałów wizualnych. W trakcie warsztatu zostaną omówione dwie techniki składające się na metodę "Podwójnej piramidy metafor": technikę warstwowego zdejmowania metafor z przekazu wizualnego oraz technikę badania konsekwencji i koherencji systemu metaforycznego obrazu.
Lektury:
O
1) Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, Warszawa 1988, ss. 5-123.
2) Fatyga B., Zieliński P., Tempus fugit. Analiza metafor czasu - propozycja metodologiczna, (w:) „Przegląd Socjologii Jakościowej” Tom II, nr 1, 2006, (na: http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/volume2_pl.php).
11. Jak można badać komiks, memy i inne formy przekazu łączące słowo z obrazem? - propozycja metodologiczna
Lektury:
U
1. Tuszyńska K., Narracja w powieści graficznej, Warszawa 2016, PWN.
12. Interpretacja
Rozważania na temat interpretacji - czym jest, trudności z nią związane. Ćwiczenia praktyczne na wybranych przykładach.
Lektury:
O
de Tolnay Ch., Las Meninas Velasqueza. Interpretacja, [w:] Witko A. (red.), “Tajemnica Las Meninas”, Kraków 2006, Wydawnictwo AA, ss.59-64.
Danto A., Interpretacja a identyfikacja, [w:] Tegoż, “Świat sztuki. Pisma z filozofii sztuki”, Kraków 2006, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, ss.141-157.
D
Danto A., Ocena i interpretacja dzieła sztuki, [w:] Tegoż, “Świat sztuki. Pisma z filozofii sztuki”, Kraków 2006, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, ss.159-172.
U
Witko A. (red.), Tajemnica Las Meninas, Kraków 2006, Wydawnictwo AA
13. Aktorzy i widownia.
Interakcje między aktorami, aktor a tło, aktor a widz/odbiorca. Negocjowanie i nadawanie znaczeń przez widzów.
Lektury:
O
Matuchniak-Krasuska A., Zarys socjologii sztuki Pierre’a Bourdieu, Warszawa 2010, Oficyna Naukowa, ss. 23-67.
Valery P., Problem muzeów, [w:] Popczyk M. (red.), “Muzeum sztuki, Antologia”, Kraków 2005, Universitas, ss. 87-90.
Goodman N., Koniec muzeum?, [w:] Popczyk M. (red.), “Muzeum sztuki, Antologia”, Kraków 2005, Universitas, ss. 119-133.
D
Clair J., Kryzys muzeów. Globalizacja kultury, Gdańsk 2009, słowo/obraz terytoria.
Kuspit D., Koniec sztuki, Gdańsk 2006, Muzeum Narodowe w Gdańsku.
14. Władza nad obrazem.
Relacje władzy a przekazy ikoniczne - obraz w służbie władzy (na przykładzie sztuki totalitarnej), manipulacje obrazem, propaganda.
Lektury:
O
Krakowski P., Sztuka Trzeciej Rzeszy, Kraków 2002, IRSA, ss. 126-215.
D
Mencwel J., Przemoc: zdjęcia i podpisy, [w:] Godlewski G., Karpowicz A., Mencwel A. (red.), “Słowo/obraz”, Warszawa 2010, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Sontag S., Widok cudzego cierpienia, Maj 2010. Karakter.
U
Ranciere J., Estetyka jako polityka, Warszawa 2007, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
15. Podsumowanie zajęć
Rodzaj przedmiotu
obowiązkowe
ogólnouniwersyteckie
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Uczestnik zajęć:
a) zna najważniejsze metody analizy obrazów i innych zjawisk wizualnych;
b) potrafi je zastosować do samodzielnej analizy wybranych zjawisk;
c) potrafi na podstawie poznanych metod analizy zbudować własny warsztat metodologiczny (modyfikacja i rozbudowanie danej metody).
Kryteria oceniania
Ocena końcowa będzie stanowiła wypadkową ocen aktywności na zajęciach, prac domowych oraz pracy zaliczeniowej
Literatura
1. Banks M., Materiały wizualne w badaniach jakościowych, Warszawa 2009, PWN.
2. Barthes R., Imperium znaków, Warszawa 2012, Wydawnictwo Aletheia.
3. Barthes R., Światło obrazu, Warszawa 1996, Wydawnictwo KR.
4. Belting H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, Kraków 2007, UNIVERSITAS.
5. Bense M., Świat przez pryzmat znaku, Warszawa 1980, PIW.
6. Berger J., O patrzeniu, Warszawa 1999, Fundacja Aletheia.
7. Berger J., Sposoby widzenia, Warszawa 2008, Fundacja Aletheia.
8. Białostocki J., Symbole i obrazy w świecie sztuki, Warszawa, PWN.
9. Bogunia-Borowska M. i Sztompka P. (red.), Fotospołeczeństwo. Antologia tekstów z socjologii wizualnej, Kraków 2012, Znak.
10. Charmaz K., Teoria ugruntowana, Warszawa 2009, PWN. (nie o obrazach, ale sama teoria przydatna także w badaniach obrazu)
11. Didi-Huberman G., Przed obrazem, Gdańsk 2012, słowo/obraz terytoria.
12. Drozdowski R., Obraza na obrazy. Strategie społecznego oporu wobec obrazów dominujących, Poznań 2009, Zysk i S-ka.
13. Drozdowski R. i Krajewski M., Za fotografię! W stronę radykalnego programu socjologii wizualnej, Warszawa 2010, Fundacja Bęc Zmiana.
14. Frąckowiak M. i Olechnicki K. (red.), Badania wizualne w działaniu, Warszawa 2012, Fundacja Bęc Zmiana.
15. Hopfinger M., Kultura współczesna – audiowizualność, Warszawa 1985, PIW.
16. Kaczmarek J., Kadrowanie rzeczywistości. Szkice z socjologii wizualnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004.
17. Konecki K., Wizualne wyobrażenia. Główne strategie badawcze w socjologii wizualnej a metodologia teorii ugruntowanej, w: „Przegląd Socjologii Jakościowej”, Tom I, Numer 1.
18. Krajewski M. (red.), Wizualność miasta. Wytworzenie miejskiej ikonosfery, Poznań 2007, Wydawnictwo Naukowe UAM.
19. Leśniak A., Obraz płynny, Kraków 2010, UNIVERSITAS.
20. Mazur A., Kocham fotografię, Warszawa 2009, Wydawnictwo 40 000 Malarzy.
21. Mirzoeff N., An introduction to visual culture, New York 2009, Routledge.
22. Monaco J., How to read a film, New York 2009, Oxford University Press.
23. Olechnicki K., Antropologia obrazu. Fotografia jako metoda, przedmiot i medium nauk społecznych, Warszawa 2003, Oficyna Naukowa.
24. Olechnicki K. (red.), Obrazy w działaniu. Studia z socjologii i antropologii obrazu, Toruń 2003, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
25. Pink S., Etnografia wizualna. Obrazy, media i przedstawienie w badaniach, Kraków 2007, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
26. Rose G., Interpretacja materiałów wizualnych, Warszawa 2010, PWN.
27. Sekula A., Społeczne użycia fotografii, Warszawa 2010, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
28. Sontag S., O fotografii, Kraków 2009, Karakter.
29. Sontag S., Przeciw interpretacji i inne eseje, Kraków 2012, Karakter.
30. Sontag S., Widok cudzego cierpienia, Kraków 2010, Karakter.
31. Sturken M. and Cartwright L., Practises of Looking. An introduction to visual culture, New York 2009, Oxford University Press.
32. Wunenburger J.-J., Filozofia obrazów, Gdańsk 2011, słowo/obraz terytoria.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: