Konflikty społeczne i ich rozwiązywanie 3401-RES2-2KSIRd
Konwersatorium jest poświęcone analizie życia społecznego z perspektywy konfliktów oraz metod ich rozwiązywania. Bada się psychospołeczne uwarunkowania konfliktów jako procesów społecznych w skali mikro, mezzo i makro. Za główne przyczyny konfliktów społecznych uważa się: nierówny dostęp do władzy i ograniczonych zasobów dóbr uważanych za cenne a niezastępowalne, alienujące wobec osób i grup zróżnicowanie statusu społecznego oraz rozbieżność stanowisk w sprawie istotnych dla życia zbiorowego norm, wartości i symboli.
Socjologiczna literatura poświęcona procesom konfliktowym rozwija się wokół pojęć, definicji i teorii wprowadzonych w klasycznych dziełach K. Marksa, G. Simmla, M. Webera, L.A. Cosera, R. Dahrendorfa, R. Collinsa. Zróżnicowanie podłoża i skali konfliktów wymaga uwzględnienia literatury antropologicznej, politologicznej i psychologicznej.
Modele obrazujące konflikty uwzględniają wielość i różnorodność stron w nich uczestniczących (główni adwersarze, sojusznicy, stronnicy, obserwatorzy, „demoniczni inspiratorzy konfliktu”, szpiedzy, ofiary), zróżnicowanie ich celów, motywacji i emocji oraz sposobów działania w poszczególnych fazach procesu. Modele te przewidują procesualne zmiany w rolach konfliktowych oraz celach, które strony pragną osiągnąć.
Uwzględniają drastyczność i bezwzględność relacji, natężenie i czas trwania sporu oraz formy i skutki jego zakończenia. Konwersatorium obejmuje analizę przykładów rzeczywistych konfliktów oraz procedur mediacyjnych i negocjacyjnych stosowanych przy ich rozwiązywaniu.
Wzorów rozwiązywania konfliktów społecznych istnieje wiele, ponieważ rozgrywają się one z udziałem struktur o różnych cechach socjologicznych, antropologicznych, psychologicznych, politycznych i in. Wyróżnia się konflikty zagrażające istnieniu struktury w której się rozgrywają i konflikty, które prowadzą do jej zreformowania zgodnie z aktualnymi potrzebami i poglądami członków zbiorowości. Typologizuje się konflikty jako realne i nierealne ze względu na jawność lub utajnienie rzeczywistych stron i przedmiotów sporu. Zauważa się, że struktury społeczne o sztywnej formie organizacyjnej reagują inaczej na napięcia konfliktowe niż struktury elastyczne, które są zdolne do twórczego wykorzystania sporu do wprowadzenia zmian.
Jakkolwiek różnic między rzeczywistymi sporami jest wiele, to można wskazać występujące w nich prawidłowości. Przykładem jest dająca się przewidzieć kolejność faz procesu, zależność przebiegu procesu od spójności organizacyjnej uczestniczących stron, a także znaczenie formy zakończenia sporu dla sytuacji pokonfliktowej. Funkcję regulacyjną w konflikcie odgrywają takie czynniki jak obecność charyzmatycznego przywódcy, czy udział doświadczonych mediatorów, a także przyjęcie założenia o nieusuwalności stron konfliktu i rezygnacja ze stosowania przemocy. Wiedza o prawidłowościach pozwala „taktycznie tolerować”, „kanalizować” konflikty, lub instytucjonalizować sposoby ich rozwiązywania w celu zachowania funkcjonalności jednostki organizacyjnej nadrzędnej wobec stron będących w sporze.
Wiele technik reagowania na konflikt jest wspólnych dla każdego rodzaju zbiorowości, ale niektóre mogą być stosowane tylko w strukturach o pewnym profilu socjologicznym i określonej wielkości. Profesjonaliści zajmujący się pomocą w konfliktach są wyposażeni w kwalifikacje diagnostyczne, mediatorskie i dyplomatyczne. Potrafią zidentyfikować uczestników sporu i określić ich interesy, opracować plan postępowania, przedstawić procedury mediacyjne, uporządkować meritum konfliktu, wskazać zadania uczestników na poszczególnych etapach konfliktu, oszacować straty i korzyści uczestników wynikające z określonego postępowania podczas konfliktu oraz wyboru jego zakończenia.
Współczesne teorie patronujące praktyce interwencyjnej zakładają wieloczynnikową analizę konfliktu, uwzględniającą jego procesualny rozwój, któremu towarzyszą dynamiczne zmiany stron, celów i interesów. Uczestnicy są zmuszeni do uważnego obserwowania sceny konfliktowej i brania pod uwagę dynamiki wydarzeń określonej przez działania różnych aktorów, którzy chcą osiągnąć różnorakie korzyści ze swego udziału w wydarzeniach lub zyski ze przechwycenia działalności gospodarczej innych uczestników.
Z uwagi na zróżnicowanie społeczeństw konflikty społeczne traktowane są jako nieuchronne we wszystkich sferach życia. Pogląd, że są degradujące i kosztowne dla struktur społecznych i ludzi, zderza się z opinią iż są zwiastunem nowoczesnych przemian i rozwoju. Kojarzy się je z możliwością pozytywnej zmiany w życiu osób i grup społecznych przynoszącej udział w cennych dobrach materialnych, władzy, prestiżu i afirmującej wartości zwycięzców. Właśnie dlatego, że stawka jest znacząca, determinacja uczestników, którzy na ogół nie mają wielkiego doświadczenia konfliktowego może przynieść niebezpieczne skutki. Z tego powodu profesjonalizm instytucji interweniujących, które kontrolują rozwój wypadków ze świadomością ich konsekwencji odgrywa ogromną rolę w rozwiązywaniu konfliktów we wszystkich strukturach społecznych dotkniętych konfliktem. Kształcenie specjalistów w zakresie interwencji konfliktowej przyczynia się do rozwiązywania problemów społecznych w atmosferze humanizmu i demokracji.
Nakład pracy studenta/tki:
- godziny zorganizowane – 30
- godziny pracy własnej: przygotowanie do zajęć – 30
- godziny pracy własnej: przygotowanie referatu lub do egzaminu – 30
Razem: 90 godz.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po zakończeniu zajęć student/ka
w sferze wiedzy:
zna pojęcia, definicje i twierdzenia głównych socjologicznych koncepcji konfliktów
wie jakie są możliwości wykorzystania ich do sformułowania diagnozy konkretnej sytuacji konfliktowej i prognozowania jej rozwoju.
w sferze umiejętności:
posiada umiejętność prowadzenia analizy procesu konfliktowego w strukturze pojęciowej różnych koncepcji oraz spójnego wiązania wiedzy zaczerpniętej w każdej z nich
potrafi opisać konkretną sytuację konfliktową uwzględniając strony, fazy procesu i przedmioty konfliktu oraz określić możliwości i sposoby rozwiązania konfliktu
potrafi zorganizować zespół diagnostyczny odpowiedni do typu konfliktu (mikro, mezzo i makro), pozyskać odpowiednie źródła informacji (literatura, dokumenty i źródła żywe) oraz sformułować etyczne zasady i procedury interwencji w rzeczywiste zdarzenia konfliktowe.
w sferze kompetencji społecznych:
posiada kompetencje w zakresie przedstawienia zdarzenia konfliktowego (strony, fazy, przedmioty, oczekiwania) jako problemu do rozwiązania zespołowego
rozpoznaje stopień trudności rozwiązania konfliktu i umie wyjaśnić dlaczego należy podjąć określone działania w stosunku do kwestii problemowej i stanowiska stron sporu
jest gotowy/a do współdziałania z odpowiednimi instytucjami, które powinny być powołane do rozwiązywania konkretnego sporu.
Kryteria oceniania
Student/ka jest oceniany/a na podstawie aktywności na zajęciach oraz przedstawionego referatu prezentującego literaturę naukową lub analizującego konkretne zdarzenie konfliktowe. Student/a może też zaliczyć przedmiot na podstawie ustnej lub pisemnej wypowiedzi dotyczącej zagadnień omówionych w wybranej literaturze przedmiotu.
Literatura
1. Alfred K.G, Złość i odwet w konflikcie. Znaczenie atrybucji, [w:] Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005, ss. 238-253.
2. Bar-Tal Daniel, Społeczno-psychologiczne podstawy nierozwiązywalnych konfliktów, [w:] Konflikty międzygrupowe. Przejawy, źródła i metody rozwiązywania, red. K. Skarżyńska, U. Jakubowska, J. Wasilewski, Academica, Warszawa 2007, ss. 83-114.
3. Coleman P., Konflikt a władza, [w:] Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005, s. 108-130.
4. Coleman P, Konflikt trudno rozwiązywalny, [w:] Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005, ss. 423-446.
5. Collins Randall, Konfliktowa teoria stratyfikacji, [w:] Współczesne teorie socjologiczne, red. Aleksandra Jasińska-Kania, Lech M. Nijakowski, Jerzy Szacki, Marek Ziółkowski, WN Scholar, Warszawa 2006, t. 1.
6. Coser Lewis A., Społeczne funkcje konfliktu, [w:] Współczesne teorie socjologiczne, red. Aleksandra Jasińska-Kania, Lech M. Nijakowski, Jerzy Szacki, Marek Ziółkowski, WN Scholar, Warszawa 2006, t. 1.
7. Dahrendorf Ralf, Teoria konfliktu w społeczeństwie przemysłowym, red. Aleksandra Jasińska-Kania, Lech M. Nijakowski, Jerzy Szacki, Marek Ziółkowski, WN Scholar, Warszawa 2006, t. 1.
8. Deutsch Morton, Sprawiedliwość i konflikt, [w:] Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005; s. 41-64.
9. Johnson David W., Johnson Roger T., Tjiosvold Dean, Konstruktywny spór. Wartość intelektualnej opozycji, [w:] Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005; s. 65-85.
10. Foucault Michel, Trzy typy władzy, [w:] Współczesne teorie socjologiczne, red. Aleksandra Jasińska-Kania, Lech M. Nijakowski, Jerzy Szacki, Marek Ziółkowski, WN Scholar, Warszawa 2006, t. 1.
11. Foucault Michel, Wiedza i władza, [w:] Współczesne teorie socjologiczne, red. Aleksandra Jasińska-Kania, Lech M. Nijakowski, Jerzy Szacki, Marek Ziółkowski, WN Scholar, Warszawa 2006, t.1.
12. Kimmel P.R. Konflikt a kultura, [w:] Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005, s. 449-472.
13. Krauss Robert M., Morsella Ezequiel, Konflikt a komunikacja, [w:] Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005, s.131-143.
14. Kressel Kenneth, Mediacje, [w:] Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005; s. 519-543.
15. Królikowska Jadwiga, Anatomia zdarzenia konfliktowego, [w:] Integralnokulturowe badanie kontaktu kulturowego, WUW, Warszawa 2009.
16. Krwawy cień genocydu, red. Machul-Telus Beata, Markowska-Manista Urszula, Nijakowski Lech, Książka i prasa Warszawa 2017, wybrane fragmenty.
17. Lemkin Rafał, Rządy państw osi w okupowanej Europie, Scholar, Warszawa 2013, Kuźniar Roman, Wstęp, oraz wybrane fragmenty.
18. Lukes Steven, Władza w ujęciu radykalnym, [w:] Współczesne teorie socjologiczne, red. Aleksandra Jasińska-Kania, Lech M. Nijakowski, Jerzy Szacki, Marek Ziółkowski, WN Scholar, Warszawa 2006, t. 1.
19. Modzelewski Wojciech, Pacyfizm. Wzory i Naśladowcy, Oficyna Naukowa 2000. Wybrane fragmenty.
20. Mucha Janusz, Konflikt i społeczeństwo, PWN Warszawa, 1978. Wybrane fragmenty.
21. Nijakowski Lech, Rozkosz zemsty, Scholar, Warszawa 2013, s. 61-90.
22. Nowicka Ewa, Konflikt społeczny czy konflikt kultur? Romowie we współczesnej Polsce, [w:] Konflikty międzygrupowe, Academica, Warszawa 2007; s. 207-229.
23. Opotow S. Agresja i przemoc, Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005, ss. 399-423.
24. Simmel Georg, Spór, [w:] Pisma socjologiczne, Oficyna Naukowa, Warszawa 2008 (wybrane fragmenty).
25. Sun Tzu, Sun Pin, Sztuka wojny, Helion, Warszawa 2005.
26. Szacki Jerzy, Historia myśli socjologicznej, WN PWN, Warszawa 2002, s. 211-241.
27. Thompson L, Nadler J, Tendencyjność sądów w rozwiązywaniu konfliktów. Jak ją pokonywać, [w:] Rozwiązywanie konfliktów, Wyd. UJ, Kraków, 2005, ss.213-235.
28. Warczok Tomasz, Konflikt, rytuał, emocje – socjologia Randalla Collinsa, [w:] Randal Collins, Łańcuchy rytuałów interakcyjnych, ZW Nomos, Kraków 2011.
29. Weber Max, Trzy czyste typy prawomocnego panowania, [w:] Elementy teorii socjologicznych, PWN, Warszawa 1975. Literatura dokumentalna na temat konfliktów historycznych.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: