Socjologiczne i antropologiczne aspekty zjawiska uchodźstwa 3401-FAK-SIA
Konwersatorium Socjologiczne i antropologiczne aspekty zjawiska uchodźstwa służy poznaniu najważniejszych teorii powstałych w naukach społecznych podczas analiz migracji przymusowych, a także stanu wiedzy w obrębie tych nauk na temat uchodźców w Polsce.
Uchodźstwo jako składnik procesów społecznych jest przedmiotem zainteresowania socjologii . Z punktu widzenia socjologii można zajmować się: relacjami grupy uchodźców ze społeczeństwem przyjmującym (zazwyczaj podejmowane są wtedy wątki adaptacji, asymilacji, separacji bądź integracji społecznej) ; postawami społeczeństwa przyjmującego wobec uchodźców ; instytucjami związanymi z „obsługą” uchodźstwa ; problemami społecznego wykluczenia uchodźców ; kwestiami genderowymi związanymi z zagadnieniem uchodźstwa.
Antropologia interesuje się uchodźcami przede wszystkim z powodu ich wyraźnie określonego statusu „innego” czy „obcego”. Uchodźcy są dla nich przedmiotem badań również jako przedstawiciele odmiennych kultur oraz uczestnicy szczególnego rodzaju rytuałów przejścia wytworzonych przez instytucje państw przyjmujących. W latach 80. wyodrębniła się gałąź badań nazwana „studiami nad uchodźcami” (refugee studies), którą założyciele zdefiniowali jako „całościową, historyczną, interdyscyplinarną i porównawczą perspektywę koncentrującą się na regularnościach i wzorach doświadczenia uchodźczego”.
Do Polski uchodźcy - w rozumieniu prawa międzynarodowego – przybywają od 1990 r. Definicję uchodźcy określa „Konwencja dotycząca statusu uchodźców sporządzona w Genewie dnia 28 lipca 1951 r.”, zgodnie z którą jest to osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu: rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju. W Polsce były to grupy pochodzące przede wszystkim z miejsc konfliktów etnicznych: Bośniacy, Afgańczycy, Somalijczycy, Lankijczycy, Ormianie a od roku 2000 przede wszystkim Czeczeni.
Przedstawiciele nauk społecznych w Polsce podjęli bardzo wiele badań mających na celu poznanie problemów tożsamości uchodźców w Polsce, przebiegu ich kontaktu ze społeczeństwem polskim – zwłaszcza ze społecznościami lokalnymi, przebiegu procesu ich integracji, oceny polityki integracyjnej, zagrożeń wykluczeniem i dyskryminacją, a także rekonstrukcji przedstawień medialnych dotyczących uchodźców. O ile jest to bardzo mała grupa (według UNHCR łącznie uznanych uchodźców, osób objętych ochroną uzupełniającą oraz osób ubiegających się o status uchodźcy jest w Polsce ok. 15 tys.) w porównaniu z ogółem społeczeństwa polskiego, to cieszy się dużym zainteresowaniem badaczy. Wynika to z dużej ilości kontaktów, do jakich przymusowi migranci są zmuszeni z instytucjami państwa oraz ich ekstremalnej sytuacji, dzięki której można dowiedzieć się czegoś nowego również o instytucjach i postawach społeczeństwa przyjmującego.
Zakres tematów:
1.Zajęcia wprowadzające. Definicja uchodźstwa. Podstawowe informacje na temat historii uchodźstwa w Polsce
2.Przyjmowanie uchodźców jako kryterium demokracji
3.Tworzenie systemów ochrony uchodźców
4.Ośrodek dla uchodźców: dom, schronienie czy instytucja dyscyplinująca?
5.Uchodźcy w społeczności lokalnej
6.Co dzięki uchodźcom wiemy o społeczeństwie przyjmującym?
7.Przedstawienia uchodźstwa – uchodźcy w mediach
8.Tworzenie systemów integracji uchodźców
9.Uchodźcy czeczeńscy w Polsce
10.Uchodźcy afrykańscy w Polsce
11.Afgańczycy, Bośniacy, Gruzini, Lankijczycy, Ormianie,– mniej liczne grupy etniczne uchodźców w Polsce
12.Uchodźstwo a wykluczenie społeczne
13.Uchodźstwo w ujęciu tożsamościowym
14.Płeć, wiek i różnorodność uchodźców
15.Studia nad uchodźcami i antropologiczne definicje uchodźstwa
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
Student po odbyciu konwersatorium powinien znać najważniejsze socjologiczne i antropologiczne teorie dotyczące zjawiska uchodźstwa. Efektem zajęć będzie wiedza na temat zjawiska uchodźstwa na Świecia oraz szczegółowa wiedza o jego charakterystyce w Polsce. Efektem konwersatorium będzie również zwiększona umiejętność krytycznej lektury tekstów socjologicznych i antropologicznych oraz umiejętność dokonania wyboru między perspektywami teoretycznymi przy przedstawianiu danego zjawiska – w tym wypadku uchodźstwa. Pogłębiona zostanie również wiedza na temat wykorzystania wyników badań socjologicznych i antropologicznych przy konstruowaniu polityki społecznej, zwłaszcza polityki integracyjnej. Konieczność przygotowania referatu przyczyni się do zwiększenia umiejętności wystąpień publicznych. Wykształcona zostanie postawa zrozumienia dla osób w sytuacji uchodźczej.
Kryteria oceniania
Na ocenę końcową składa się aktywność w dyskusjach podczas konwersatorium oraz ocena za wygłoszony referat.
Literatura
1. M. Ząbek, Wprowadzenie, M. Ząbek (red.), Między piekłem a rajem. Problemy adaptacji kulturowej uchodźców i imigrantów w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2002, s.7-19.
2. A. Florczak, Uchodźcy w Polsce. Między humanitaryzmem a pragmatyzmem, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003, s.14-51.
3. M. Ząbek, S. Łodziński, Uchodźcy w Polsce. Próba spojrzenia antropologicznego, Warszawa: PAH i IEiAK UW, 2008, s.77-88.
S. Śniegocka, [bez tytułu], w: G. Mioduszewska (red.), Ochrona uchodźców, Warszawa: Zarząd Obsługi Ministerstwa Spraw Zagranicznych, 2002, s.99-100.
referat: A. Florczak, Uchodźcy w Polsce. Między humanitaryzmem a pragmatyzmem, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2003, s.201-239.
4. M. Ząbek, S. Łodziński, Uchodźcy w Polsce. Próba spojrzenia antropologicznego, Warszawa: PAH i IEiAK UW, 2008, s.193-225.
referat: M. Sobolewska, Przystanek Dębak, w: M. Ząbek (red.), Między piekłem a rajem. Problemy adaptacji kulturowej uchodźców i imigrantów w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2002, s.72-90.
referat: M. Kochanowska, Funkcje pracowników socjalnych w polskich ośrodkach dla uchodźców, w: I. Czerniejewska, I. Main (red.), Uchodźcy: teoria i praktyka, Poznań: Stowarzyszenie „Jeden Świat”, 2008, s.127-142.
5. H. Grzymała-Moszczyńska, Percepcja uchodźców przez osoby stykające się z nimi z racji pełnionych funkcji zawodowych lub zamieszkiwania w sąsiedztwie ośrodka, w: H. Grzymała-Moszczyńska, E. Nowicka (red.), Goście i gospodarze. Problemy adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych, Kraków: Nomos, 1998, s.113-127.
referat: G. Firlit-Fesnak, Ł. Łotocki, Społeczność i instytucje lokalne wobec inicjatywy utworzenia ośrodka dla uchodźców, Warszawa: Projekt @lterCamp, 2006 - http://www.ips.uw.edu.pl/doc_download/10-raportm7.html, ss.13-31
referat: M. Pawlak, Ośrodki dla uchodźców jako nowe wyzwanie dla społeczności lokalnych, w: J. Kurczewska (red.), Oblicza lokalności. Ku nowym formom życia lokalnego, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2008, s.351-363
6. E. Nowicka, Postawy młodzieży wobec cudzoziemców, w: H. Grzymała-Moszczyńska, E. Nowicka (red.), Goście i gospodarze. Problemy adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych, Kraków: Nomos, 1998, s.75-112.
Referat: M. Ząbek, S. Łodziński, Uchodźcy w Polsce. Próba spojrzenia antropologicznego, Warszawa: PAH i IEiAK UW, 2008, s.413-420.
Referat: K. Wądołowska, K. Marczuk, Ormianie i Czeczeni w oczach Polaków, w: M. Ząbek (red.), Dylematy kaukaskie. Problemy narodowościowe i migracyjne, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010, s.427-442.
7. A. Grzymała-Kazłowska, Konstruowanie „innego”. Wizerunki imigrantów w Polsce, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2007, s.105-131.
8. B. Samoraj, W kierunku integracji uchodźców. Proces powstawania instytucji odpowiedzialnych za sprawy uchodźców w Polsce i na świecie, w: J. Frelak, W. Klaus, J. Wiśniewski (red.), Przystanek Polska. Analiza programów integracyjnych dla uchodźców, Warszawa: Insytut Spraw Publicznych, 2007, s.17-54.
referat: R. Penninx, Decentralizacja polityk integracyjnych. Zarządzanie migracją w miastach, regionach i społecznościach lokalnych, w: M. Bieniecki, M. Pawlak (red.), Laboratoria integracji. Obserwacje i notatki praktyczne, Gliwice: Caritas Polska, 2010, s.21-37.
referat: M. Pawlak, N. Ryabinska, Dlaczego uchodźcy „nie chcą” integrować się w Polsce? Ocena skuteczności programów integracyjnych z punktu widzenia uchodźców, w: J. Frelak, W. Klaus, J. Wiśniewski (red.), Przystanek Polska. Analiza programów integracyjnych dla uchodźców, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, 2007, s.103-132.
9. M. Ząbek, Czeczeni w polskich ośrodkach dla uchodźców, w: M. Ząbek (red.), Dylematy kaukaskie. Problemy narodowościowe i migracyjne, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010, s.363-384.
referat: E. Januszewska, Dziecko czeczeńskie w Polsce. Między traumą wojenną a doświadczeniem uchodźstwa, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010, s.314-339.
10. I. Nwamana, Stadion diabelskie igrzyska, Warszawa: Wydawnictwo pierwsze, 2009, s.7-48.
referat: A. Kryszczuk, Afrykanie w drodze na Zachód, w: M. Ząbek (red.), Między piekłem a rajem. Problemy adaptacji kulturowej uchodźców i imigrantów w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2002, s.23-42.
11. M. Ząbek, Ormianie w Polsce. Nowa diaspora w latach 1990-2007, w: M. Ząbek (red.), Dylematy kaukaskie. Problemy narodowościowe i migracyjne, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010, s.343-362.
referat: A. Krzyżaniak, Uchodźcy ze Sri Lanki, w: M. Ząbek (red.), Między piekłem a rajem. Problemy adaptacji kulturowej uchodźców i imigrantów w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2002, s.43-71.
12. S. Łodziński, Uchodźcy w Polsce. Mechanizmy wykluczenia etnicznego, w: A. Jasińska-Kania, S. Łodziński (red.), Obszary i formy wykluczenia etnicznego w Polsce. Mniejszości narodowe, imigranci, uchodźcy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2009, s.181-203.
referat: A. Jasiakiewicz, W. Klaus, Realizacja obowiązku szkolnego przez małoletnich cudzoziemców przebywających w ośrodkach dla uchodźców. Raport z monitoringu, Warszawa: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, 2006.
referat: M. Książak, Dostęp do pomocy medycznej i psychologicznej osób ubiegających się o status uchodźcy w Polsce, w: A. Chrzanowska, W. Klaus (red.), Poza systemem. Dostęp do ochrony zdrowia nieudokumentowanych migrantów i cudzoziemców ubiegających się o ochronę międzynarodową w Polsce, Warszawa: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, 2011, s.161-183.
13. K. Rzemieniuk, Mity i symbole w kształtowaniu tożsamości uchodźców z Czeczenii, w: M. Ząbek (red.), Dylematy kaukaskie. Problemy narodowościowe i migracyjne, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010, s.385-404.
referat: D. Pluta, Zarys zjawiska uchodźstwa. Aktorzy zjawiska uchodźstwa a proces kształtowania uchodźcy, : I. Czerniejewska, I. Main (red.), Uchodźcy: teoria i praktyka, Poznań: Stowarzyszenie „Jeden Świat”, 2008, s.34-49.
referat: I. Kaliszewska, Echa ZSRR. Wpływ Związku Radzieckiego na tożsamość uchodźców z Czeczenii, w: M. Ząbek (red.), Dylematy kaukaskie. Problemy narodowościowe i migracyjne, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2010, s.405-425.
14. A. Kosowicz, Kobiety-uchodźcy. Sytuacja kobiet-uchodźców w świetle zaleceń UNHCR (1991-2003), w: J.E. Zamojski (red.), Migracje i społeczeństwo, t.10, Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2005, s.27-39.
referat: Być uchodźcą. Promocja zagadnień wieku, płci i różnorodności, raport 2008, Budapeszt: Regionalne przedstawicielstwo UNHCR na Europę Środkową, 2009.
15. M. Ząbek, S. Łodziński, Uchodźcy w Polsce. Próba spojrzenia antropologicznego, Warszawa: PAH i IEiAK UW, 2008, s.48-67.
referat: R. Black, Fifty Years of Refugee Studies: From Theory to Policy, „International Migration Review”, 1(35)/2001, s.57-78.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: