Wielkie Karaiby (El Gran Caribe) w światowej geopolityce, XV – XXI wiek 3305-WKSG-U

Zakres tematyczny:
1. "El Gran Caribe" - definicja, terminologia i wielowymiarowość zjawiska
2. Hiszpańska hegemonia na Wielkich Karaibach w XVI wieku, a kształtowanie się systemu gospodarczego Karaibów
3. Rozwój kolonializmu niehiszpańskiego na Antylach (XVII-XVIII w.)
4. Piractwo, korsarstwo i szmugiel jako narzędzia rywalizacji międzynarodowej na Wielkich Karaibach (XVI - XVIII w)
5. Kuba - laboratorium dla wprowadzanych reform burbońskich w Indiach Zachodnich
6. Rozwój plantacyjnej gospodarki niewolniczej, a transformacja demograficzno-polityczna regionu karaibskiego
7. Znaczenie gospodarcze Karaibów w XVIII i początkach XIX w.
8. "Wielkie Karaiby między imperiami" w kontekście Doktryny Monroe
9. Ekspansja gospodarczo-militarna USA w Ameryce Środkowej i na Karaibach w XIX i na początku XX wieku
10. Kanał Panamski jako symbol interesów geostrategicznych i przemian demograficznych
11. Kształtowanie się państw narodowych i proces dekolonizacji II połowy XX wieku
12. Myśl dekolonialna a współczesne formy neokolonializmu na Wielkich Karaibach
13. Demograficzne skutki współczesnych migracji i turystyki w regionie El Gran Caribe
14. Kultura Karaibów jako element polityki soft power

Termin hiszpański „El Gran Caribe” posiada wymiar kulturowy, ekonomiczny, demograficzny, historyczny i geostrategiczny. W stosunkach międzynarodowych zaczął funkcjonować od lat 70. XX wieku. Chętnie używany jest przez badaczy tematu, gdyż uwzględnia złożoność procesów, które zachodziły w regionie obejmującym Wielkie i Małe Antyle, kraje Ameryki Środkowej, północne wybrzeża Ameryki Południowej, wschodnie wybrzeże Meksyku oraz południowe USA.
El Gran Caribe (Wielkie Karaiby) jako region ukształtował się poprzez ścieranie się zagranicznych interesów ekonomicznych, imperialnych sił politycznych, ale również procesy transnarodowe. Owe procesy stanowią temat proponowanych zajęć, których to podstawowym celem jest ukazanie złożoności regionu karaibskiego oraz implikacji dla współczesnych stosunków międzynarodowych.
Od pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba, który dotarł do Ameryki w październiku 1492 r, obszar Morza Karaibskiego stał się strategicznym regionem kolonizacji europejskiej. W pierwszym etapie tego procesu wyraźna była dominacja hiszpańska, która dokonała eksploracji wysp Wielkich i Małych Antyli oraz wybrzeża karaibskiego Ameryki Środkowej i Południowej, a później także Zatoki Meksykańskiej. Ustanowienie osadnictwa oraz administracji kolonialnej na Hispanioli, Kubie i w Panamie pozwoliło Hiszpanom poprowadzić konkwistę w kierunku północnym i południowym, gdzie napotkali i podbili rozwinięte kultury amerykańskie Azteków, Majów i Inków.

Odkrycie bogatych złóż srebra i złota na obu kontynentach amerykańskich spowodowało, że Morze Karaibskie przekształciło się w strategiczny akwen, przez który przepływały bogactwa z Ameryk do Hiszpanii i dokąd trafiały produkty europejskie, niewolnicy afrykańscy, jak również dobra azjatyckie przewożone do Ameryki dzięki systemowi nawigacji zwanemu Galeonem Manilskim. Szybko rozprzestrzeniające się informacje o bogactwach amerykańskich zwróciły uwagę innych koron europejskich, które od połowy XVI w. zaczęły wysyłać swoich korsarzy i piratów w celu łupienia hiszpańskich posiadłości i statków. W XVII w. Wielkie Karaiby stały się obszarem walk o wpływy kolonialne między Hiszpanią, Holandią, Anglią i Francją. Tym krajom pozaiberyjskim, a także Danii i Szwecji, udało się zająć niektóre z wysp Małych Antyli oraz Jamajkę (Anglicy) i zachodnią część Hispanioli (Francuzi). Następnie wspomniane nacje prowadziły z nich ataki piratów i bukanierów na posiadłości hiszpańskie oraz uprawiały legalną i nielegalną działalność handlową, jak również rozwijały na nich gospodarkę plantacyjną z wykorzystaniem siły roboczej afrykańskich niewolników. W XVIII w. obszar Wielkich Karaibów stał się teatrem działań wojennych trzech europejskich potęg morskich: Hiszpanii, Francji i Wielkiej Brytanii, gdzie ścierały się ich interesy imperialne.

Pod koniec osiemnastego stulecia następuje kryzys absolutyzmu europejskiego, którego jednym ze skutków była Rewolucja Francuska. Echo przemian społeczno-politycznych dociera również na Karaiby doprowadzając do wybuchu pierwszej wojny niepodległościowej na Hispanioli, konfliktu, który również był ruchem Afrykańczyków przeciwko systemowi kolonialnemu, bazującemu na niewolnictwie. Utworzenie pierwszego wolnego państwa w Ameryce -Haiti- było kolejnym krokiem, oprócz kryzysu absolutyzmu hiszpańskiego, w kierunku emancypacji Hispanoameryki od metropolii. To właśnie z Haiti wspierane i prowadzone były kampanie wojskowe w Kolumbii i Wenezueli.

Upadek hiszpańskiego imperium w Ameryce, które utrzymało jedynie dwie posiadłości w tym regionie: Kubę i Portoryko, przyspieszyło pojawienie się nowej potęgi na mapie geopolitycznej Wielkich Karaibów: Stanów Zjednoczonych Ameryki (USA). Zaczęły one rywalizować z Wielką Brytanią i Francją o wpływy ekonomiczne, polityczne, militarne i kulturowe w tym strategicznym regionie. „Doktryna Monroe” skutecznie ograniczyła wpływy europejskie w Ameryce Łacińskiej. Jedynym obszarem gdzie są one nadal silnie zaakcentowane po dziś dzień są Małe Antyle, na których funkcjonuje 11 terytoriów zależnych od metropolii europejskich. Ameryka Środkowa, zamykająca od zachodu basen Morza Karaibskiego, ze względu na swoje strategiczne położenie (między Południem i Północą oraz Wschodem i Zachodem) stała się jednym z głównych celów XIX i XX-wiecznej ekspansji gospodarczo-militarnej USA. Świadectwem tamtych działań są takie megaprojekty jak kolej transoceaniczna w Panamie, Kanał Panamski czy szosa panamerykańska, ale także obecność United Fruit Company.

Pierwsza wojna światowa została wykorzystana przez USA do przeprowadzenia interwencji i okupacji niektórych państw regionu jak Nikaragui (1912), Meksyku (1914), Haiti (1914) czy Dominikany (1916) podczas tak zwanych Wojen Bananowych (1898-1934), a II wojna światowa przyniosła transformację w stosunkach międzynarodowych, również dla Karaibów. Zimnowojenna rzeczywistość odcisnęła silne piętno na tym obszarze, gdzie ścierały się idee neoliberalne i komunistyczne. Przewroty polityczne, dyktatury, wojny domowe, interwencje to tylko część skutków ścierania się radzieckich i amerykańskich interesów w drugiej połowie XX w. Obecne stulecie (XXI w.) przynosi kolejną zmianę kontekstu ekonomiczno-politycznego jednakże pozostawia Wielkie Karaiby jako ważny obszar geostrategiczny już nie tylko dla USA, ale także Unii Europejskiej, Brazylii, Wenezueli, a przede wszystkim Chin.