Inne dociekania wobec kryzysu wyobraźni: Borges i teoria w świecie sztucznej inteligencji 3305-IDWK-U
Kurs wprowadza studentki i studentów w zaawansowane metody interpretacji tekstu w epoce naznaczonej kryzysem wiedzy, postprawdą oraz gwałtowną transformacją technologiczną. Nasze lektury umieszczone zostaną w kontekście problemów opisanych w The Epistemology of Fake News (2021), The Posthuman Rosi Braidotti, koncepcji „czasów postnormalnych” Z. Sardara, analizy kapitalizmu Vogla i Big Data Sosy Escudero oraz w najnowszych debatach dotyczących sztucznej inteligencji i jej wpływu na poznanie, wyobraźnię oraz produkcję kulturową.
Kurs koncentruje się na tekstach literackich oferujących narzędzia do konceptualizacji i krytycznej oceny tych kryzysów, ze szczególnym uwzględnieniem Jorgego Luisa Borgesa jako jednocześnie teoretyka i pisarza. Będziemy analizować, w jaki sposób jego rozważania o nieskończonych bibliotekach, inteligencji nie-ludzkiej, powtórzeniach i paradoksach antycypują wiele problemów, które dziś wiążemy ze sztuczną inteligencją. Sięgniemy także do współczesnych autorów i autorek z Ameryki Łacińskiej, których twórczość rozwija lub podważa te tradycje.
Zajęcia mają charakter warsztatowy: uczestniczki i uczestnicy praktykują close reading i lekturę różnicującą opowiadań, analizując, w jaki sposób literatura bada takie pojęcia jak wiedza, prawda, fikcjonalność, rzeczywistość, interpretacja oraz granice między agentami ludzkimi i nie-ludzkimi.
Kluczowe Problemy omawiane na zajęciach:
1. Wiedza w kryzysie: postprawda, opinia i wiara
Jak literatura pomaga reagować na kryzys poznawczy: pomieszanie wiedzy z opinią i wiarą; lektura jako dochodzenie prowadzone w warunkach niepewności.
2. Kultura algorytmiczna i „rynkowa konwencjonalność” (Vogl)
Jak literacka wyobraźnia opiera się presji konwencjonalizmu opartego na danych, normatywizacji i algorytmicznej homogenizacji; kreatywność kontra redukcja informacyjna.
3. Inteligencja nie-ludzka i granice racjonalności
Spotkania z SI, automatycznym językiem oraz poznaniem nie-ludzkim; struktury narracyjne, które krytykują, kwestionują, przekraczają lub parodiują ludzką racjonalność.
4. Nieskończony powrót
Borgesowskie powtórzenia, nieskończone biblioteki i multiplikujące się interpretacje jako antycypacje myślenia algorytmicznego i wielkoskalowych systemów danych.
Doświadczenie lektury Borgesa i rozmowy z SI.
5. Interpretacja jako dochodzenie
Lektura jako praktyka śledcza: ślady, wskazówki i ryzyko interpretacji w warunkach niejednoznaczności, dezinformacji lub przesycenia danymi.
Interpretacja jako przygoda.
6. Autor, narrator i sobowtóry
Autofikcja i niestabilność tożsamości w świecie danych-doppelgängerów i symulacji.
7. Fikcja, rzeczywistość i kryzys reprezentacji
Zacieranie granic między światem faktów i fikcji; wydarzenia niemożliwe; fantastyczne epistemologie.
8. Niewiarygodna narracja i paradoks poznania
Niewiarygodni narratorzy, paradoksy interpretacyjne, mylenie tropów i gry narracyjne jako modele niestabilności poznawczej w epoce cyfrowej.
Manipulacje algorytmów.
9. Teksty generowane przez SI i wyobraźnia nie-ludzka
Jak język generowany przez maszyny symuluje wiedzę, nie posiadając jej; zbadamy jak tworzy teksty imitujące sens, destabilizujące interpretację i ujawniające kruchość naszych narzędzi poznawczych.
Traktujemy SI nie jako „autora”, lecz jako halucynacyjny mechanizm, który:
generuje statystyczne "widma" znaczenia;
wymyśla źródła i autorytety;
imituje styl, jednocześnie pozbawiając wypowiedź intencji;
produkuje „wiedzę”, która jest formalnie spójna, lecz ontologicznie pusta;
kwestionuje granicę między fikcją a rzeczywistością.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza: absolwent zna i rozumie
K_W01
specyfikę metodologiczną badań literackich z zakresu filologii iberyjskiej, zwłaszcza narzędzia analizy tekstów Borgesa oraz współczesnej literatury fantastycznej i science fiction Ameryki Łacińskiej; rozumie terminologię związaną z fikcjonalnością, narracją i kryzysem poznawczym we współczesnej kulturze
K_W02
powiązania iberystyki z innymi dyscyplinami humanistycznymi, w szczególności z teorią literatury, filozofią i studiami nad kulturą, które stanowią kontekst interpretacji wizji technologii w literaturze
K_W03
podstawowe pojęcia i zasady ochrony własności intelektualnej i prawa autorskiego, w tym kwestie autorstwa i oryginalności w kontekście tekstów literackich oraz materiałów generowanych przez SI jako elementu kultury współczesnej
K_W04
zjawiska kulturowe i literackie świata hiszpańskojęzycznego, ze szczególnym uwzględnieniem nowych badań nad fantastyką, kapitalizmem i science fiction oraz ich związkami z debatą o kryzysie poznawczym
K_W05
terminologię, teorię i metodologię współczesnych badań iberystycznych w zakresie analizy tekstów literackich, fantastyki, fikcji spekulatywnej i literackich reprezentacji wiedzy i poznania
K_W06
współczesne dokonania ośrodków badawczych zajmujących się literaturą latynoamerykańską, zwłaszcza fantastyką i science fiction, wraz z ich dialogiem z filozofią i refleksją nad kulturą technologiczną
Umiejętności: absolwent potrafi
K_U01
wykorzystać zaawansowane umiejętności badawcze do krytycznej analizy tekstów literackich Borgesa i autorów latynoamerykańskich, z uwzględnieniem ich refleksji nad poznaniem, fikcjonalnością i kulturowymi wyobrażeniami technologii; syntetyzować różnorodne koncepcje i formułować oryginalne interpretacje
K_U02
samodzielnie pogłębiać wiedzę z zakresu literatury latynoamerykańskiej, fantastyki i science fiction oraz rozwijać własne kompetencje interpretacyjne, korzystając z kontekstów humanistycznych (filozofia, teoria kultury i technologii)
K_U03
tworzyć i analizować wypowiedzi ustne i pisemne w języku hiszpańskim z użyciem terminologii literaturoznawczej związanej z narracją, fikcjonalnością i kryzysem poznawczym
Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do
K_K01
współdziałania w grupie podczas wspólnej analizy tekstów, formułowania interpretacji i dyskutowania nad literackimi i kulturowymi przedstawieniami poznania i technologii, przyjmując różne role w procesie pracy warsztatowej
Kryteria oceniania
Metody i kryteria oceniania:
Metody dydaktyczne:
- Mini-wykłady wprowadzające zagadnienia teoretyczne
- Praca w grupach, think-pair-share
- close (differential) reading
- Dyskusja
- zadania pisemne (grupowe lub indywidualne) na platformie Classroom/w sali, bez wykorzystania sztucznej inteligencji;
- krytyczna konfrontacja z materiałem wygenerowanym przez SI
Kryteria oceniania:
Ocenianie w trybie ciągłym na podstawie aktywności i wykonywania zadań.
Do zaliczenia konieczne są:
- obecność na zajęciach (dozwolone 2 nieusprawiedliwione nieobecności). Nieobecność na 50% lub więcej ilości zajęć uniemożliwia
zaliczenie przedmiotu;
- systematyczne przygotowywanie się do zajęć, aktywny i konstruktywny udział w dyskusji, wykonywanie zadanych prac.
Informacja o punktach za punktowane zadania będzie udostępniana przez Classroom.
Literatura
Teksty literackie (możliwe zmiany po konsultacji z grupą):
Borges, Jorge Luis: “Borges y yo”, “Del rigor en la ciencia”, El hacedor (1960)
Borges, Jorge Luis: “Tema del traidor y del héroe”, Ficciones (1944)
Borges, Jorge Luis: “La biblioteca de Babel”, Ficciones (1944)
Borges, Jorge Luis: “El idioma anlítico de John Wilkins”, Otras inquisiciones (1952)
Borges, Jorge Luis: “Pierre Menard, el autor del Quijote”, Ficciones (1944)
Borges, Jorge Luis: “Avatares de la tortuga”, Otras inquisiciones (1952)
Barragán Castro, Luis Carlos: Parásitos perfectos (frag.), 2021
Chapela, Andrea: Ansibles, perfiladores y otras máquinas de ingenio (sel.), 2020
Colanzi, Liliana: “Ustedes brillan en lo oscuro”, Ustedes brillan en lo oscuro (2022)
Herrera, Yuri: Diez planetas (selección) (2019)
Labatut, Benjamín: Un verdor terrible (fragm.) (2020)
Nieva, Michel: ¿Sueñan los gauchoides con los ñandúes eléctricos? (2013)
Schweblin, Samanta: Kentukis (fragm.), 2018
Volpi, Jorge (ed.) Primera enciclopedia de Tlön. Tomo XI: HLAER-JANGR (2024)
TEKSTY TEORETYCZNE I KONTEKSTOWE
Nieva, Michel: Ciencia ficción capitalista: Cómo los multimillonarios nos salvarán del fin del mundo (2024)
Kurlat Ares, S. G. & E. De Rosso (Eds.), Peter Lang companion to Latin American science fiction (2023)
Cano, L. C. (2017). Apoteosis de la influencia, o de cómo los senderos de la ciencia ficción hispanoamericana conducen a Borges. In S. G. Kurlat Ares (Ed.), La ciencia ficción en América Latina: Aproximaciones teóricas al imaginario de la experimentación cultural (Revista Iberoamericana, 83(259–260), 383–400).
Selden, Raman: La teoría literaria contemporánea
Tyson, Lois: Critical Theory Today
Żychliński, Arkadiusz: Fikcjogramy
POSTPRAWDA i ALGORYTMY:
Bernecker et al., The Epistemology of Fake News
Borji, “A categorical archive of ChatGPT failures”
Bottou & Schölkopf, “Borges and AI”
Harsin, “A Critical Guide to Fake News”
Harsin, “Post-Truth and Critical Communication Studies”
Pariser, El filtro burbuja
Sardar, "Welcome to Postnormal Times”
Sardar, “The Smog of Ignorance”
Schaberg, The Work of Literature in an Age of Post-Truth
Sosa Escudero, Walter, "Borges, big data y yo" (2020)
Vogl, Joseph: Capital y resentimiento (2023)
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: