Seminarium licencjackie: Socjopoetyka norm i interakcji - grzeczność i niegrzeczność w literaturze 3304-1DZ3O-SL-037
Zajęcia mają charakter interdyscyplinarny i łączą podejście historyczne, antropologiczne, językoznawcze i literaturoznawcze. Celem seminarium jest refleksja nad tym, jak literatura reprezentuje, interpretuje i przekształca normy zachowań społecznych – przede wszystkim te związane z grzecznością, honorem, dystansem, ironią i agresją symboliczną – oraz jak wykorzystuje konwencje grzecznościowe jako narzędzia budowania postaci, relacji i gatunków. Uczestnicy zapoznają się z teorią aktów mowy, koncepcją „uprzejmości językowej” oraz z tradycją badań nad savoir-vivre’em i etykietą. Narzędzia pojęciowe i terminologia wypracowana przez historyków kultury, pragmatyków językowych i teoretyków literatury posłużą do analizy konkretnych tekstów literackich różnych epok.
W ramach seminarium omawiane będą m.in. następujące zagadnienia:
Cyceron i retoryka grzeczności politycznej:
De officiis jako źródło klasycznych ideałów decorum i urbanitas.
Grzeczność jako narzędzie harmonizacji wspólnoty i skutecznej perswazji.
Chrześcijańska grzeczność średniowieczna:
Dworskość, pokora, porządek hierarchiczny – reguły klasztorne a savoir-vivre rycerski.
Disticha Catonis, traktaty ascetyczne i moralne jako źródła normatywne.
Galateo i humanistyczna etykieta społeczna:
Giovanni Della Casa i narodziny nowożytnego traktatu o manierach.
Model rozmowy, kontrola ciała, dystynkcja kulturowa – literatura jako lustro stylu życia.
Castiglione i poetyka dworu:
Il Cortegiano jako traktat o teatralności i grze pozorów – sprezzatura i dwuznaczność maski.
Grzeczność jako element literackiej konstrukcji tożsamości.
XVII wiek – honnêteté, galanteria i raillerie:
Spór o szczerość i sztuczność w literaturze salonowej.
Molière, Scudéry, La Bruyère – satyra jako analiza kodów grzecznościowych.
Grzeczność jako element protokołu i ceremonialności politycznej:
Etykieta dworska jako dyskurs władzy – od Ludwika XIV po protokół dyplomatyczny.
Rewolucyjne i republikańskie krytyki etykiety (1793: projekt obowiązkowego tykania).
Dyplomacja, rytuał i grzeczność jako forma legitymizacji instytucji.
XIX wiek – moralizacja grzeczności i mieszczańskie modele zachowań:
Traktaty savoir-vivre’u, literatura salonowa, komedia obyczajowa.
Dystans klasowy i grzeczność jako narzędzie dominacji symbolicznej.
XX i XXI wiek – kryzys norm czy powrót grzeczności?:
Dezintegracja etykiety i nowe formy agresji symbolicznej w literaturze współczesnej.
Grzeczność jako technologia społeczna w epoce demokratyzacji i pluralizmu.
Grzeczność w ujęciu językoznawczym:
Pragmatyka językowa: teoria aktów mowy, strategie grzecznościowe (Brown & Levinson, Kerbrat-Orecchioni).
Uprzejmość, ironia, dystans, facework – analiza dialogów literackich.
Rodzaj przedmiotu
seminaria licencjackie
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Student osiągnie następujące efekty uczenia się (w zakresie właściwym dla tego seminarium licencjackiego):
• K_W01 - ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu nauk humanistycznych, a w szczególności filologii, w systemie nauk oraz o ich specyfice przedmiotowej i metodologicznej
• K_W02 - zna podstawową terminologię nauk humanistycznych, a w szczególności nauk filologicznych
• K_W03 - zna podstawowe pojęcia i odpowiadające im terminy używane do opisu języka i literatury
• K_W04 - ma usystematyzowaną wiedzę o podstawowych procesach zachodzących w obszarach języka i literatury
• K_W12 - ma wiedzę z zakresu kultury Francji oraz krajów francuskojęzycznych w zakresie tematycznym seminarium
• K_W14 - zna i rozumie podstawowe pojęcia oraz zasady z zakresu ochrony własności intelektualnej i prawa autorskiego
• K_U01 - potrafi korzystać z różnych źródeł i sposobów, tradycyjnych i nowoczesnych, aby wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informację niezbędną do udziału w zajęciach;
• K_U02 - posiada podstawowe umiejętności badawcze, obejmujące analizę problemów badawczych, formułowanie hipotez, dobór metod badawczych, opracowanie i prezentację wyników w zakresie niezbędnym do udziału w dyskusji na zajęciach i przygotowania własnych prac z zakresu tematycznego seminarium
• K_U03 - umie samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać umiejętności badawcze, kierując się wskazówkami nauczyciela/opiekuna naukowego
• K_U04 - potrafi posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla literaturoznawstwa
• K_U05 - potrafi rozpoznać różne rodzaje wytworów kultury (język, literatura, sztuka) oraz przeprowadzić ich krytyczną analizę i interpretację z zastosowaniem typowych metod
• K_U06 - posiada umiejętność merytorycznego argumentowania z wykorzystaniem poglądów innych autorów oraz formułowania wniosków
• K_U07 - potrafi porozumiewać się z wykorzystaniem różnych kanałów i technik komunikacyjnych ze specjalistami z zakresu filologii romańskiej w języku polskim i francuskim
• K_U08 - umie zaprojektować pracę pisemną, w języku francuskim i polskim, przedstawiającą zagadnienia szczegółowe, z wykorzystaniem różnych źródeł i podstawowych ujęć teoretycznych
• K_U09 - posiada umiejętność przygotowania wystąpień ustnych w języku francuskim i polskim, przedstawiających zagadnienia szczegółowe, z wykorzystaniem różnych źródeł i podstawowych ujęć teoretycznych
• K_U10 - posiada kompetencję językową czynną i bierną w zakresie języka francuskiego na poziomie C1 według Europejskiego systemu opisu kształcenia językowego w mowie i w piśmie
Kryteria oceniania
Obecność:
- pierwszym kryterium, warunkującym wszystkie inne jest regularne uczęszczanie na zajęcia. Możliwe są 3 nieobecności w semestrze (nie ważne, czy usprawiedliwione, czy nie). Osoba przekraczająca dopuszczalną liczbę nieobecności jest zobowiązana do kontaktu z prowadzącym celem ustalenia dalszego postępowania.
Zaliczenie semestru 1
Zaliczenie może otrzymać osoba, która:
- aktywnie uczestniczy w zajęciach
- jest przygotowana do zajęć i zna treść zadanych lektur
- terminowo oddaje prace pisemne i przedstawia efekty swojej pracy na forum grupy
- co najmniej 3 razy w semestrze konsultuje z prowadzącym stopień zaawansowania prac nad zagadnieniem będącym tematem pracy licencjackiej
- otrzymuje wyniki co najmniej 60% z testów, prac pisemnych, projektów i prezentacji (z każdej kategorii z osobna)
Literatura
Bibliografia podstawowa
Historia grzeczności i cywilizacji obyczajów:
• Norbert Elias, O procesie cywilizacji, t. I–II (przekł. pol. lub fr. La civilisation des mœurs / La société de cour).
• Emmanuel Bury, Littérature et politesse. L’invention de l’honnête homme (1580–1750), PUF, 1996.
• Jorge Arditi, A Genealogy of Manners. Transformations of Social Relations in France and England from the Fourteenth to the Eighteenth Century, University of Chicago Press, 1998.
• Benet Davetian, Civility: A Cultural History, University of Toronto Press, 2009.
• Frédéric Rouvillois, Histoire de la politesse de 1789 à nos jours, Flammarion, 2011.
Traktaty o grzeczności:
• Giovanni Della Casa, Galateo, czyli o manierach, przekł. i wstęp: Z. Żakiewicz (lub oryg. Galateo, overo de’ costumi, 1558).
• Baldassare Castiglione, Książę (lub Il Cortegiano, 1528).
• Antoine de Courtin, Nouveau traité de la civilité qui se pratique en France parmi les honnêtes gens (1671, ed. 1712).
Literatura i poetyka grzeczności:
• Frank Greiner (red.), La politesse amoureuse de Marsile Ficin à Madeleine de Scudéry, Franco-Italica, 1999.
• Nathalie Grande, Le rire galant. Usages du comique dans les fictions narratives de la seconde moitié du XVIIe siècle, Champion, 2018.
• Dominique Bertrand, Dire le rire à l’âge classique. Représenter pour mieux contrôler, Université de Provence, 1995.
• Christophe Losfeld, Politesse, morale et construction sociale. Pour une histoire des traités de comportements (1670–1788), Champion, 2011.
• Françoise Poulet, Éric Suire, Myriam Tsimbidy (red.), Civilités et incivilités urbaines. Urbanité, rituels et cérémonies dans la ville du XVIIe siècle, Brepols, 2024.
Językoznawstwo pragmatyczne:
• Catherine Kerbrat-Orecchioni, Les interactions verbales, t. II, Armand Colin, 2005.
• Penelope Brown & Stephen Levinson, Politeness. Some Universals in Language Usage, Cambridge University Press, 1987.
• Bibliografia uzupełniająca i przekrojowa
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: