Dlaczego syrena ze Starbucksa ma dwa ogony, czyli o wróżkach, wilkołakach, mandragorach i syrenach 3302-SWWMS-OG

Na fasadach średniowiecznych kościołów dostrzec można istoty, częściowo ludzkie, częściowo zwierzęce, jak wróżka Meluzyna. Zachowane zabytki sztuki i literackie ukazują pół-kobiety, pół-ptaki lub pół-ryby. Izydor z Sewilli opisuje dwie odmiany mandragory: żeńską, której liście podobne są do sałaty, a owoce rodzi podobne do śliwek, oraz męską, która ma liście podobne do buraka. Historia kultury pokazuje, że wiele monstrów zrodzonych jest drogą krzyżowania. Są to ludzie o głowach zwierzęcych lub zwierzęta o głowach bądź tułowiach ludzkich, jak syreny, sfinksy, centaury czy Meluzyna – kobieta z ogonem węża lub ryby, który ukrywa, wypełniająca swoją rolę małżeńską, matczyną i społeczną. Monstra i magiczne istoty oraz artefakty były i są wszechobecne w kulturze. Odgrywały kluczową rolę przed wiekami, obecne są także dziś. Znaleźć je można między innymi w Odysei Homera, ale też we współczesnych tekstach kultury, jak Saga o Ludziach Lodu Margrit Sandemo, Harry Potter Jeanne Kathleen Rowling czy tekstach Andrzeja Sapkowskiego.

Obserwując obecność różnego rodzaju monstrów w kulturze podjąć można próbę odpowiedzi na kilka pytań. Co obecność potworów i cudownych stworzeń, nawet jeśli tylko bytujących w ludzkiej głowie, mówi o nas samych? Jaką rolę odgrywają w naszym życiu? Czy dziś potrzebujemy cudownych stworzeń? Jakim sposobem osobliwe monstra tak się rozprzestrzeniły i przetrwały całe tysiąclecia? Co niezwykłe stworzenia mówią na temat relacji natury i kultury, na temat wiedzy o świecie, związku nauk humanistycznych z naukami przyrodniczymi? Jaką rolę odgrywa wiedza o niezwykłych stworzeniach w szybko rozwijającym się od końca lat 90. nurcie humanistyce środowiskowej/ekologicznej, budującej się w optyce posthumanistycznej krytyki antropocentryzmu, eurocentryzmu i geocentryzmu, podkreślającej potrzebę tworzenia wiedzy powstającej z połączenia nauk humanistycznych i społecznych z przyrodniczymi oraz wiedzą rdzenną?

Planowane kręgi tematyczne:

1. Relacja człowiek–zwierzę i człowiek–roślina na przestrzeni wieków. Od pierwszych obserwacji natury po posthumanizm

2. Klasyfikacje monstrów

3. Anatomia monstrów

4. Źródła wiedzy o monstrach, tradycja mityczna, tradycja chrześcijańska

5. Między wiedzą a zabobonem; przesądy, wierzenia i mity

6. Magiczne właściwości i artefakty

7. Dwoistość natury i jej odzwierciedlenie w literaturze i sztuce

8. Ciało, płeć i erotyczne wizje – między wiedzą a fantazją

9. Antropomorfizm i próby narzucania przez człowieka swojego kształtu i stylu życia innym gatunkom

10. Więcej-niż-ludzkie światy

11. Wizerunki różnorodnych hybryd w literaturze, sztuce, muzyce i filmie na przestrzeni wieków – zmienność i trwałość

12. Hybrydy we współczesnej kulturze i źródła tradycji

13. Hybrydy od heraldyki po współczesną reklamę

Wykład z prezentacją multimedialną + dyskusja oraz projekt/prezentacja na wybrany temat

Beer, R.R., Einhorn. Fabelwelt und Wirklichkeit, München 1977.

Belofsky, Nathan, Jak dawniej leczono czyli plomby z mchu i inne historie, Warszawa 2014.

Borkowska-Rychlewska, Alina, „Ondyna“ Hoffmanna – u źródeł romantycznej opery i dramatu, „Pamiętnik Literacki”, XCVIII(2), 2007, s. 27–41.

Brandt, Rüdiger, Menschen, Tiere, Irritationen: Die doppelte Zunge der Natur. Kontexte und Folgen laikaler Aneignung des ‘liber naturae‘, „Das Mittelalter“, 12, 2007, s. 24–45.

Dell, Christopher, Potwory. Bestiariusz przedziwnych stworzeń, Warszawa 2012.

Domańska, Ewa, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, 1–2, 2013, s. 13–32.

Duszyński, Henryk, Gryfy, harpie, syreny i inne stwory – o hybrydach w narracyjnych grach fabularnych, Homo Ludens. 1(4), 2012, s. 63–86.

Fabel, Gisela; Maag, Georg (ed.), Bestiarien im Spannungsfeld zwischen Mittelalter und Moderne, Tübingen 1997.

Fizjologi i Aviarium. Średniowieczne traktaty o symbolice zwierząt, Kraków 2005.

Friedrich, Udo, Menschentier und Tiermensch. Diskurse der Grenzziehung und Grenzüberschreitung im Mittelalter, Göttingen 2009.

Gurowska, Małgorzata; Rogowska-Stangret, Monika, Mandragora. Klasyfikacje, Warszawa 2000.

Kieckhefer, Richard, Magia w średniowieczu, Kraków 2011.

Lipka, Krzysztof, Jednorożec – średniowieczna fantasmagoria erotyczna i jej implikacje w polskiej sztuce najnowszej, w: Sztuka a erotyka, Warszawa 1994, s. 125–147.

Lundt, Bea, Melusine und Merlin im Mittelalter. Entwürfe und Modelle weiblicher Existenz im Beziehungs-Diskurs der Geschlechter. Ein Beitrag zur Historischen Erzählforschung, München 1991.

Mayer, J. G., Tajemnice sztuki medycznej średniowiecznych zakonnic, Kraków 2010.

Nowara-Matusik, Nina, Ondyny i meluzyny we współczesnej niemieckojęzycznej literaturze kobiet (Bachmann, Neuwirth, Frischmuth), „Wortfolge/Szyk słów”, 2, 2018, s. 9–29.

Obermaier, Sabine (ed.), Tiere und Fabelwesen im Mittelalter, Berlin/New York 2009.

Otto, Beate, Unterwasser-Literatur. Von Wasserfrauen und Wassermännern, Würzburg 2001.

Pseudo-Albert Wielki, Księga sekretów o cnotach ziół, kamieni i źwierząt niektórych, Wrocław 2014.

Saporiti, Sonia, Myth as Symbol. A Psychoanalytic Study in Contemporary German Literature, Cambridge 2013.

Steinkämper, Claudia, Melusine – vom Schlangenweib zur ‚Beauté mit dem Fischschwanz‘. Geschichte einer literarischen Aneignung, Göttingen 2007.

Stuby, Ann Maria, Liebe, Tod und Wasserfrau: Mythen des Weiblichen in der Literatur, Wiesbaden 1992

Tryb prowadzenia zajęć będzie zgodny z obowiązującym rozporządzeniem Rektora Uniwersytetu Warszawskiego.