Zagadnienia pogranicza językowego 3221-20ZP11K
Na początku rozpatrywana jest dwujęzyczność, a nawet wielojęzyczność w historii Białorusi, jak również skład narodowościowy kraju.
Ponieważ interferencja językowa dotyczy przede wszystkim języka mówionego (gwarowego) - z wyjątkiem wpływów rosyjsko-białoruskich, które zachodzą zarówno na poziomie gwarowym, jak i języka literackiego - na zajęciach omawiane są związki białoruskich dialektów z dialektami sąsiednich narodów: dialektu północno-wschodniego z dialektami zachodnich regionów Rosji oraz dialektu południowo-zachodniego z gwarami ukraińskimi i polskimi. Ukazywana jest także rola substratu litewskiego.
Przy charakterystyce polsko-białorusko-litewskiego pogranicza językowego omawiany jest język białoruski północno-wschodniej Polski oraz język polski kresów północno-wschodnich: powstawanie polskich obszarów na Wileńszczyźnie, wpływ języka białoruskiego na polszczyznę kresową, cechy litewskie w języku białoruskim i polskim, sposoby slawizacji lituanizmów oraz wpływy słowiańskie w języku litewskim. Zwracana jest także uwaga na okoliczności używania języka polskiego - w zależności od rozmówcy ("swój", "obcy") oraz różnic pokoleniowych.
Na bazie gwar przejściowych i mieszanych na polsko-białorusko-ukraińskim pograniczu językowym ukazywane są wzajemne wpływy fonetyczne, morfologiczne, leksykalne i składniowe po trzech stronach granicy, ze szczególnym uwzględnieniem Podlasia - białorusko-ukraińskiej granicy językowej na Białostocczyźnie, najważniejszych zjawisk językowych w gwarach między Bugiem a Narwią, tendencji białoruskich i ukraińskich w gwarach okolic Puszczy Białowieskiej.
Charakterystyka białorusko-rosyjskiego pogranicza językowego dotyczy interferencji na poziomie gwar oraz języków literackich. Ukazywane są związki dialektu północno-wschodniego z dialektami zachodnich rejonów Rosji, cechy białoruskie w południowym dialekcie języka rosyjskiego, odbicie dawnej rosyjsko-białoruskiej interferencji językowej w gwarze staroobrzędowców w Polsce.
Na wymienionych pograniczach Białorusi wzajemne przenikanie się dotyczy nie tylko wpływów językowych, lecz także kulturowych i wyznaniowych, co z kolei odbija się na niejednoznacznym podejściu do kwestii tożsamości narodowej. Wszystkie powyższe czynniki przeplatają się i dlatego nie można ich pominąć, mówiąc o interferencji językowej. Są one ważnym elementem rozważań podczas charakterystyki zagadnień pogranicza językowego.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student:
- zna białoruski język literacki oraz gwary białoruskie, co pozwala na rozróżnianie interferencji językowej na dwóch poziomach: literackim i gwarowym;
- posiadając wiedzę na temat procesów osadniczych, rozumie przyczyny i sposoby powstania gwar innych narodów na terenach obecnej Polski, Litwy, Łotwy, Białorusi, Ukrainy i Rosji;
- potrafi odróżnić gwary przejściowe od mieszanych;
- rozumie powody powstania "trasianki";
- ponadto zna historię Białorusi i wie, że obecny bilingwizm, a nawet polilingwizm jest rezultatem wielojęzyczności istniejącej na białoruskich ziemiach na przestrzeni dziejów.
Kryteria oceniania
- obecność i aktywność na zajęciach,
- bieżące przygotowanie do zajęć,
- bieżące kontrolne sprawdziany ustne i pisemne, składające się na końcowe zaliczenie,
- egzamin (w formie ustnej)
Literatura
1. Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t.1, Ossolineum 1980.
2. Barszczewska N., Głuszkowska J., Gwarowe zjawiska językowe w odliczebnikowych nazwach terenowych na wschodniej Białostocczyźnie, [w:] Rozprawy Slawistyczne 7, Lublin 1993.
3. Barszczewska N., Głuszkowska J., Jasińska T., Polsko-wschodniosłowiańskie związki językowe w mikrotoponimii północno-wschodniej Polski, [w:] Badania dialektów i onomastyki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim, Białystok 1995.
4. Barszczewska N., Głuszkowska J., Kilka przykładów wpływu języka polskiego na składnię gwar białoruskich i ukraińskich Białostocczyzny, [w:] Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, Lublin 1997.
5. Bednarczuk L., Stosunki etnolingwistyczne na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Dzieje Lubelszczyzny VI, Lublin 1992.
6. Czurak M., Frazeologizmy kwantatywne białorusko-ukraińskiego dialektu pod Hajnówką, [w:] Dzieje Lubelszczyzny VI, Lublin 1992.
7. Dejna K. Językowa przynależność gwar brzesko-pińskich, [w:] Języki i literatury wschodniosłowiańskie, Łódź 1976.
8. Glinka S., Granica językowa i przykłady zróżnicowania fonetycznego gwar białoruskich Białostocczyzny, [w:] Sprawozdania z prac naukowych Wydziału Nauk Społecznych, z.5, Warszawa 1960.
9. Grek-Pabisowa I., Odbicie dawnej rosyjsko-białoruskiej interferencji językowej w gwarze staroobrzędowców w Polsce, [w:] Języki i literatury wschodniosłowiańskie, Łódź 1976.
10. Grek-Pabisowa I., Słownictwo rosyjskiej wyspy gwarowej staroobrzędowców mieszkających w Polsce, Ossolineum 1983.
11. Grek-Pabisowa I., Ostrówka M., Biesiadowska-Magdziarz B., Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna pisana. Polszczyzna mówiona, Warszawa 2009.
12. Jankowiak M., Gwary białoruskie na Łotwie w rejonie krasławskim. Studium socjolingwistyczne, Warszawa 2009.
13. Javorskaja J., Ostatki polskogo jazyka na Żitomirszczine, [w:] Studia nad polszczyzną kresową, t.V, Ossolineum 1990.
14. Język a tożsamość na pograniczu kultur, red. E. Smułkowa, Białystok 2000.
15. Klimczuk F., Ab suadnosinach havorak Brescka-Pinskaha Palessja i Padlaszsza, [w:] Badania dialektów i onomastyki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim, Białystok 1995.
16. Kuraszkiewicz W., Ruthenica, Warszawa 1985.
17. Kurzowa Z., Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich w XVI-XX w., Warszawa-Kraków 1985.
18. Łesiów M., Problematyka polsko-ukraińskich powiązań językowych, [w:] Dzieje Lubelszczyzny VI, Lublin 1992.
19. Nowowiejski B., Cechy białoruskie w mowie mieszkańców Sokółki, [w:] Dzieje Lubelszczyzny VI, Lublin 1992.
20. Nowowiejski B., Z życia wschodnich slawizmów leksykalnych w mowie miast i miasteczek Białostocczyzny, [w:] Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, Lublin 1997.
21. Pelcowa H., Wariantywność leksykalna gwar pogranicza wschodniej Lubelszczyzny, [w:] Badania dialektów i onomastyki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim, Białystok 1995.
22. Pelcowa H., Słownictwo wschodniosłowiańskie w gwarach Polski środkowo-wschodniej w świetle związków językowych polsko-ukraińskich, [w:] Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, Lublin 1997.
23. Pogranicza Białorusi w perspektywie interdyscyplinarnej, red. E. Smułkowa, A. Engelking, Warszawa 2007.
24. Pytanni bilinhvizmu i uzaemadzejannja mou, Minsk 1982.
25. Sajewicz M., Derywacja sufiksalna osobowych nazw subiektów w nadnarwiańskich gwarach Białostocczyzny, Lublin 2002
26. Sajewicz M., O białorusko-ukraińskiej granicy językowej na Białostocczyźnie, [w:] Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, Lublin 1997.
27. Smoczyński W., Zapożyczenia słowiańskie w litewskiej gwarze puńskiej, [w:] Studia nad gwarami Białostocczyzny, Warszawa 1984.
28. Smułkowa E., Białoruś i pogranicza, Warszawa 2002.
29. Smułkowa E., Pojęcie gwar przejściowych i mieszanych na polsko-białorusko-ukraińskim pograniczu językowym, [w:] Dzieje Lubelszczyzny VI, Lublin 1992.
30. Smułkowa E., Dwujęzyczność po białorusku: bilingwizm, dyglosja, czy coś innego? [w:] Język a tożsamość na pograniczu kultur, Białystok 2000, s. 90-100.
31. Turska H., O powstawaniu polskich obszarów na Wileńszczyźnie, [w:] Studia nad polszczyzną kresową, t.1. Ossolineum 1982.
32. Wiśniewski J., Zarys dziejów osadnictwa na Białostocczyźnie, [w:] Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. I, Ossolineum 1980.
33. Zdancewicz T., Nazwy terenowe i miejscowe z litewskimi apelatywami geograficznymi bala, brasta, raistas, lanka, pieva na Suwalszczyźnie, [w:] Studia nad gwarami Białostocczyzny, Warszawa 1984.
34. Zdancewicz T., Litewskie deminutywne nazwy terenowe i miejscowe na Suwalszczyźnie i zmiany w nich zachodzące w procesie polonizacji, [w:] Polszczyzna północno-wschodnia, Ossolineum 1989.
35. Zielińska A., Elementy gwary rosyjskiej w polszczyźnie staroobrzędowców, [w:] Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, Lublin 1997.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: