Retoryka i teoria dyskursu 3201-RTD-OG

Kurs jest okazją do przybliżenia dyscypliny o nazwie współczesne studia retoryczne (WSR), która od stu lat funkcjonuje akademicko w USA i innych krajach Zachodu, w Polsce zaś wciąż nie posiada swojego odpowiednika. WSR to obszar, gdzie, z jednej strony, krzyżują się szlaki rozmaitych szkół myślowych, jak klasyczna retoryka, lingwistyka, literaturoznawstwo, filozofia, estetyka, socjologia, psychoanaliza, psychologia społeczna i studia nad ideologiami, a z drugiej – są owe dziedziny zintegrowane w spójną poznawczo i właściwą dla WSR metodologią. Jej celem jest lepsze zrozumienie mechanizmów, przy pomocy których konstruowany jest lokalny świat społeczny i wielkie ustroje polityczne, w tym zbiorowe i indywidualne tożsamości. Jest refleksją nad tym, jak poprzez dyskurs – rywalizację o prymat jednych definicji rzeczywistości nad innymi – tworzona jest albo senna „wieczność”, albo – przeciwnie – radykalna zmiana. Swym analitycznym „mikroskopem” i „teleskopem” WSR w stan podejrzenia stawia rozmaite gry leksykalne i wizerunkowe. Bada, jak „zachowuje się” tekst, którym może być wiersz, telenowela, przemówienie prezydenckie, kampania wyborcza, reklama, kształt parku narodowego, tradycja, ideologia. Demaskując dyskursywne początki tego, co często przedstawiane jest jako naturalne, poszerza horyzonty tego, co jest możliwe, szczególnie na polu wolności. W Ameryce kursy jak ten są często przedmiotem obowiązkowym dla wszystkich studentów. Prócz usprawnienia krytycznego i kreatywnego myślenia, WSR wyposaża obywateli w narzędzia, dzięki którym mogą oni uczestniczyć w życiu społecznym w sposób bardziej świadomy i w tym sensie skuteczny. Kursy jak ten są w USA z reguły koniecznym uzupełnieniem optyki nauk społecznych, gdyż to właśnie dzięki swej umiejętności wykrywania akcji realizowanej poprzez symbole jest WSR w stanie identyfikować to, co zazwyczaj umyka empirycznym radarom.

Główne tematy:
1. Wprowadzenie: studia retoryczne w USA a edukacja obywatelska (podstawowe pojęcia: retoryka, dyskurs, symbol, semiotyka, tekst, aktywny obywatel, teksty literackie, społeczeństwo jako tekst, metodologie nauk społecznych, metody w naukach humanistycznych, teoria dyskursu w filozofii, teoria dyskursu w językoznawstwie, wspólne obszary amerykańskiej teorii retorycznej i europejskiej teorii dyskursu, mikro- i makrotechniki analizy).
2. Renesans neoklasycznej teorii dyskursu publicznego (Bitzer, Westen, retoryka jako perswazja, struktura/podmiot, publiczność, etos-logos-patos, rola emocji w dyskursie, neuropolityka, koncepcja „sytuacji retorycznej”; przykłady jak analizować dyskurs w sposób neoklasyczny).
3. Konstrukcjonizm społeczny (Kenneth Burke, Sapir-Whorf, amerykański pragmatyzm, retoryka jako tożsamość, język jako akcja symboli, słowa-kody, ekrany leksykalne, indeksacja i krytyka wiązkowa; jak „rozpakowywać” dyskurs metodą indeksacji, „Diction” i inne programy komputerowe przydatne w analizie dyskursu).
4. Rządy metafory (Lakoff, Vico, Barańczak, metaforyczne mechanizmy tworzenia definicji, kadrowania metaforyczne w polityce i reklamie, konstruowaniu systemów wiedzy, biurokratyzowanie i ożywianie wyobraźni w dyskursach, „nie myśl o słoniu”, czyli pułapki negacji).
5. Narracyjność (Propp, Bormann, pożytki z bajek, struktura romansu, teoria współbrzmienia symboli, pamięć publiczna, opowieść jako argument, architektura jako narracja; dyskursy śmiechu, czyli „skecze Palikota” kontra zintegrowana siła komedii).
6. Retoryka formy (Campbell, Burke, psychologia gatunków wypowiedzi: budowanie i zaspokajanie apetytu, społeczny sens ceremonii i rytuałów, pożytki mowy weselnej, retoryka apologii, dyskursy komedii i tragedii jako miniatury losu ludzkiego).
7. Style w publicznych dyskursach (Hariman, Kaufer, konstruowanie dyskursów władzy poprzez styl, aspekty stylu – dworski, realistyczny, biurokratyczny; retoryka przywództwa: czasowniki kontra rzeczowniki; figury, tropy, prodemokratyczna funkcja ironii, chiasmus w reklamie).
8. Argument w publicznych dyskursach (Toulmin, Hart, sylogizm, struktura argumentu, kontrowersja, amerykańskie modele debaty, wizualizacje argumentu, metoda „zło-wina-lekarstwo-koszty”; Obama i metoda transcendencji; techniki propagandy; prześwietlanie dyskursów metodąToulmina).
9. Wieloperspektywizm (dzieło Kennetha Burke’a, logocentryzm, gramatyka motywów, retoryka motywów, pentadyzm i „dramatystyczna” teoria człowieka; strategie identyfikacji i retoryka Hitlera).
10. Krytyka ideologiczna (Marks, McGee, ideologia, ideografy, spektrum Rossitera i ideologiczny argument; naturalizowanie tego, co arbitralne, i demaskowanie tego, co naturalizowane; prywatyzowanie Polski, czyli konstruowanie nowej klasy robotniczej via gry językowe i performance; Ranciere i emancypacyjne dyskursy sztuki).
11. Krytyka feministyczna, postkolonialna, dyskursy gejowskie (Campbell, Kristeva, retoryka nienawiści i języki emancypacji; strategie wykluczenia, jak analizować społeczne teksty metoda demaskująca binaryzm).
12. Dekonstrukcja i psychoanalityczna krytyka (Derrida, Lacan, strukturalizm/poststrukturalizm, niekompletność „ja” i sens fantazji grupowej, pola psycho-dyskursów: nauka, sztuka, miłość, społeczeństwo; retoryka podświadomości, czyli seksualizacje w reklamie i język archetypów w perswazji).
13. Retoryka protestu i dyskursy zmiany społecznej (Le Bon, Laclau, postmarksizm; modele dyskursów dysydenckich; Vaclava Havla „siła bezsilnych”; tożsamość grupowa i logika populistycznego rozumu; jak reformować państwo poprzez „pożyczki dyskursywne”; aksjomat i retoryka proklamacji; „zupa semiotyczna” i siła afektu w opozycyjnym dyskursie).
14. Najnowsze trendy we współczesnej teorii retorycznej – rewolucje Zizka i Badiou.
15. Podsumowanie.