Pragmatyka dyskursu 3201-3PDS-FJ
Główne aspekty pragmatycznej analizy dyskursu rozpatrywane w wykładzie:
1. Tzw. intencjonalność. Każdy dyskurs służy określonym celom pragmatycznym mówiącego. W zależności od rozpoznania tych cełów, nawet formalnie ten sam dyskurs może ulec różnym interpretacjom. Ogromną rolę w rozpoznaniu tych intencji odgrywa gatunek tekstu, dla tego w wykładzie analizie są poddane podstawowe gatunki, ich cechy wyróżniające oraz wykładniki formalne przynależności "gatunkowej".
2. Tzw. postępowość polegająca na tym, że każdy kolejny krok w rozwoju dyskursu jest bardziej "konkretny", ponieważ jest oparty na bardziej ścisłej wiedzy i jest odpowiedzią na coraz bardziej szczegółowe pytanie (które w większości przypadków zostaje implicytne, ale którego istnienie, wg. opinii wielu naukowców, jest niezbędne do normalnego funkcjonowania odpowiedniego odcinku dyskursu).
3. Zwięzłość referencyjna dyskursu. W większości przypadków zwartość dyskursu opiera się na więziach referencyjnych, przede wszystkim anaforycznych oraz kataforycznych.
4. Sposób nominacji. Sposób nominacji referentów może służyć wykładnikiem zwięzłości dyskursu. Lingwistom znana jest skala sposobów "zerowa nominacja - zaimek skrócony (lub/i nieakcentowany) - zaimek pełny (lub/i akcentowany) - rzeczownik pospolity - rzeczownik pospolity z przydawką - rzeczownik własny w formie skróconej - rzeczownik własny w formie pełnej", której główna właściwość polega na tym, że im bardziej dostępny pragmatycznie jest referent, tym prostszy sposób jego nominacji normalnie wybiera mówiący. Pragmatyczna dostępność referenta zależy od tego, czy został on już wprowadzony do dyskursu; w przypadku "starego" referenta od tego, jak "dawno" był ostatnio wymieniony i ile innych referentów zostało wymienionych w międzyczasie. Odstępstwo od odpowiednich reguł lub preferencji zwykłe stwarza dodatkowe efekty pragmatyczne, jak np. efekt "szczególnej ważności" przy ponownym użyciu imienia własnego lub efekt "otwarcia nowego rozdziału" w przypadku większości zbyt rozległych nominacji.
5. System więzi dyskursywnych. Wiadomo, że każdy dyskurs więcej niż jednozdaniowy jest sensowny o tyle, o ile pomiędzy jego zdaniami buduje się pewna relacja znaczeniowa. W wykładzie są rozpatrywane typy tych relacji (narracja, "wyszczegółowienie", "wyjaśnienie" itd.), ich istotne właściwości i ich rola w organizacji dyskursu jako całości.
6. Tzw. zakotwiczenie. Każdy dyskurs wykazuje tendencję do swoistego "rozwarstwiania się", wynikiem czego jest obecność w większości dyskursów tzw. planu bliższego i planu dalszego, które z kolei też mogą ulegać dalszemu rozwarstwieniu. Najlepiej ten podział treści na bardziej i mniej istotne został zbadany w przypadku narracji, ale również jest wyjątkowo ważny dla dramatu, liryki i innych typów dyskursu.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Po wysłuchaniu wykładu student potrafi:
1. Analizować dowolny dyskurs pod względem jego głównej intencji i gatunku.
2. Analizować relacje referencyjne w dyskursie.
3. Analizować relacje dyskursywne.
4. Analizować dyskurs pod względem zakotwiczenia.
5. Analizować oddanie tych właściwości dyskursu w tłumaczeniu.
Kryteria oceniania
Główna metoda polega na przestudiowaniu odpowiednich zagadnień teoretycznych (tak na zajęciach, jak w domu) i zastosowaniu zdobytej wiedzy do analizy konkretnych dyskursów, tak prostych (składających się z kilku zdań), jak również całych utworów literackich.
Ocenia się stopień, w jakim student posiada wymienioną wyżej wiedzę teoretyczną i wymienione umiejętności.
Literatura
Najważniejsze źródła
Тюпа В.И. Очерк современной нарратологии // Критика и семиотика. Вып. 5. 2002. С. 5-31.
Шмид В. Нарратология. М., 2003.
Ariel M. Referring and accessibility // Journal of Linguistics. 1988. Vol. 24. P. 65-87.
Arnold J.E. Reference Form and Discourse Patterns. Dissertation. Stanford, 1998.
Asher N., Lascarides A. Logics of Conversation. Cambridge, 2003.
Chafe W. Discourse, Consciousness, and Time: The Flow and Displacement of Consciousness in Speaking and Writing. Chicago, 1994.
Fleischman S. Tense and Narrativity: From Medieval Performance to Modern Fiction. Austin, 1990.
Hopper P. Aspect and foregrounding in discourse // Givón T. (ed.). Discourse and Syntax. Syntax and Semantics. Vol. 12. N.Y., etc., 1979. P. 213-241.
Hopper P., Thompson S. Transitivity in grammar and discourse // Language. 1980. Vol. 56. P. 251-299.
Jasinskaja E. Pragmatics and Prosody of Implicit Discourse Relations, Dissertation, Tübingen, 2009. (!)
Van Kuppevelt J. Directionality in discourse: Prominence differences in subordination relations // Journal of Semantics. 1996. Vol. 13. P. 363-395.
Prince E. Toward a taxonomy of given-new information // Cole P. (ed.). Radical Pragmatics. N.Y., 1981. P. 223-256.
Talmy L. Attention phenomena // Geeraerts D., Cuykens H. (eds.). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Oxford, 2010. P. 264-293.
Dodatkowa literatura
Бенвенист Э. Отношения времени во французском глаголе // Э. Бенвенист. Общая лингвистика. М., 1974. С. 270-284.
Грамматические категории в дискурсе. М., 2008.
Зельдович Г.М. О дискурсивных отношениях в лирической поэзии. Вена, 2016.
Петрухин П.В. К вопросу о дискурсивных функциях древнерусского книжного плюсквамперфекта // Грамматические категории в дискурсе. М., 2008. С. 213-240.
Пискунова С.В. Настоящее историческое как предмет дискурсивного анализа // Грамматические категории в дискурсе. М., 2008. С. 194-212.
Сильман Т.И. Заметки о лирике. Л., 1977.
Ariel M. Accessibility marking: Discourse functions, discourse profiles, and processing cues // Discourse Processes. 2004. Vol. 37. N 2. P. 91-116.
Ariel M. Pragmatics and Grammar. Cambridge, 2008.
Asher N., Denis P. Names and Pops and Discourse Structure // Sidner C., Harpur J., Benz A., Kühnlein P. (eds.). Constraints on Discourse. Maynooth, 2006. P. 11-18.
Bogusławski A. Problems of the Thematic-Rhematic Structure of Sentences. Warszawa, 1977.
Bolinger D. Pronouns in discourse // Givón T. (ed.). Discourse and Syntax. Syntax and Semantics. Vol. 12. N.Y., etc., 1979. P. 289-309.
Davidson D. The individuation of events // Essays on Actions and Events. Oxford, 1980. P. 163-180.
Dowty D. Thematic proto-roles and argument selection // Language. 1991. Vol. 67, № 3. P. 547-619.
Du Bois J.W. Argument structure: Grammar in use // Du Bois J.W., Kumpf L.E., Ashby W.J. (eds.). Preferred Argument Structure: Grammar as Architecture for Function. Amsterdam, 2003. P. 11-60.
Ducrot O. Dire et ne pas dire. Paris, 1972.
Ducrot O. Les échelles argumentatives. Paris, 1980.
Erteschik-Shir N. Information Structure. Oxford, 2007.
Givón T. (ed.). Topic Continuity in Discourse: A Quantitative Cross-Language Study. Amsterdam, 1983.
Haiman J. Iconic and economic motivation // Language. 1983. Vol. 59. P. 781-819.
Haiman J., Thompson S. (eds.). Clause Combining in Grammar and Discourse. Amsterdam, 1988. P. 49-70.
Hopper P., Thompson S. (eds.). Studies in Transitivity. Syntax and Semantics, 15. N.Y., etc., 1982.
Kuno S. Subject, topic and the speaker’s empathy // Li Ch.N. (ed.). Subject and Topic. N.Y., 1976. P. 417-444.
Lascarides A., Oberlander J. Temporal coherence and defeasible knowledge // Theoretical Linguistics. Vol. 19, N 1. P. 1-35.
Mann W., Thompson S. Rhetorical structure theory: Towards a functional theory of text organization // Text. 1988. Vol. 8. N. 3. P. 243-281.
Myhill J. Word order and temporal sequencing // Payne D.L. (ed.). Pragmatics of Word Order Flexibility. Amsterdam/Philadelphia, 1992. P. 265-278.
Payne D.L. (ed.). Pragmatics of Word Order Flexibility. Amsterdam/Philadelphia, 1992.
Shen Y. On importance hierarchy and evaluation devices in narrative texts // Poetics Today. N 6/4. P. 681-698.
Shen Y. Foregrounding in poetic discourse: between deviation and cognitive constraints // Language and Literature. 2007. Vol. 16, N 2. P. 169-181.
Shen Y., Biberman E. A story told by a picture // Image & Narrative. 2010. Vol. 11. N 2. P. 177-197.
Yokoyama O. Discourse and word order. Amsterdam, 1986.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: