Wewnątrz klasztornych murów. Kultura i pobożność monastyczna w X-XII wieku 3105-WKK-KK

Zakres tematów:

1) Spotkanie organizacyjne – prezentacja tematów
poszczególnych zajęć, omówienie zasad zaliczenia, prezentacja
najbardziej pomocnej literatury przedmiotu.
2) Monastycyzm w późnej starożytności i średniowieczu.
Omówienie najważniejszych zagadnień związanych z tematem
kursu (1 spotkanie)
3) Kryzys Kościoła w X w. i jego krytyka – działalność

reformatorska opactwa Cluny (2 spotkania)
Główne zagadnienia: powstanie opactwa Cluny, krytyka
Kościoła monastycznego i hierarchicznego w źródłach
kluniackich, charakterystyka pobożności kluniackiej, cele
reformy w myśli opatów-reformatorów w stosunku do Kościoła
hierarchicznego i monastycznego, apokaliptyczne wizje w
źródłach monastycznych
Źródła: Odon z Cluny, Odonis Abbatis Cluniacensis Occupatio,
wyd. A. Swoboda, Lipsiae 1900 [wybrane fragmenty] (polskie
tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą); tenże,
Żywot św. Geralda z Aurillac, przekł. E. Buszewicz, red. nauk.
M. Brzozowska, Kraków 2020 (Źródła Monastyczne 89)
[wybrane fragmenty]; tenże, Sermo III. De sancto Benedicto
abbate, PL 133, kol. 721–729 [wybrane fragmenty kazania]
(polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą).
Proponowana literatura: M. Pacaut, Dzieje Cluny, Kraków 2010
(Źródła Monastyczne 54), s. 77–82 (Akt fundacji opactwa
Cluny), 119–137 (działalność Odona z Cluny), M.T. Gronowski,
Spór o tradycję. Cluny oczyma swoich i obcych: pomiędzy
pochwałą a tradycją, Kraków 2013 (Źródła Monastyczne.
Monografie 1), s. 132–137 (idea reformy kluniackiej), 177–211
(elementy pobożności kluniackiej).
4) Klasztorna codzienność, czyli nauki dla nowicjusza w
Cluny (4 spotkania)
Główne zagadnienia: zwyczajniki – charakterystyka typu źródła,
zwyczajniki a Reguła św. Benedykta, codzienność kluniackiego
mnicha (plan dnia, zasady życia we wspólnocie, obowiązki i
ograniczenia, zwyczaje żywieniowe, język znaków), oblaci w
zgromadzeniu monastycznym, kluniacka codzienność w oczach
cystersów – krytyka św. Bernarda z Clairvaux.
Źródła: Bernardi Ordo Cluniacensis, [w:] Vetus disciplina
monastica, red. M. Herrgott, Paris 1726, rozdz. XVII (wiedza o
języku znaków), XVIII–XIX (nauki dla nowicjusza), XXVII (o
dzieciach) [polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez
prowadzącą]; Święty Benedykt z Nursji, Reguła, przekł. A.
Świderkówna, Kraków 2005, s. 22–247 (wybrane rozdziały
Reguły); Polemika kluniacko-cysterska z XII wieku, przekł. E.
Buszewicz, red. nauk. M.T. Gronowski, Kraków 2010 (Źródła
Monastyczne 55) [wybrane fragmenty].
Proponowana literatura: M. Derwich, Monastycyzm
benedyktyński w średniowiecznej Europie i Polsce. Wybrane
zagadnienia, Wrocław 1998, s. 145–152 (reguły monastyczne,
Reguła św. Benedykta, consuetudines/zwyczajniki), M.T.
Gronowski, Spór o tradycję, s. 137–142
(consuetudines/zwyczajniki), 223–264 (praca, posiłek, ubiór,
wierność Regule w życiu codziennym); L. Moulin, Życie
codzienne zakonników w średniowieczu (X–XV wiek), Warszawa
1997, s. 19–23, 38–39, 47–76; S.G. Bruce, Monastic Sign

Language in The Cluniac Customaries, [w:] From Dead of Night
to End of Day: The Medieval Customs of Cluny, red. S. Boynton,
I. Cochellin, Turnhout 2005 (Disciplina Monastica, 3), s.
273–286 (o języku znaków); M. de Jong, In Samuel’s Image:
Child Oblation in the
Early Medieval West, New York 1996, s. 16–30, 126–144
(geneza monastycznej oblacji dzieci w chrześcijaństwie); C.H.
Lawrence, Monastycyzm średniowieczny, przekł. J. Tyczyńska,
Warszawa 2005, s. 169–177 (zakon cystersów).
5) Płeć słaba czy ułaskawiony rodzaj niewieści? Kobiety i
kobiecość w źródłach monastycznych oraz w przestrzeni
klasztornej (3 spotkania)
Główne zagadnienia: przedstawienie kobiet i kobiecości w
źródłach monastycznych, wizerunek negatywny czy pozytywny
– dyskusja nad wybranymi przykładami i fragmentami źródeł,
wyobrażenia i praktyka – kobiety w przestrzeni klasztornej i
kontakty mnichów z kobietami, święte kobiety w pobożności
monastycznej: kult św. Marii Magdaleny i Najświętszej Marii
Panny w Cluny
Źródła: Odon z Cluny, Odonis Abbatis Cluniacensis Occupatio,
wyd. A. Swoboda, Lipsiae 1900 [wybrane fragmenty] (polskie
tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą); Odon z
Cluny, Sermo II. In veneratione sanctae Mariae Magdalenae,
PL 133, kol. 713–721 (polskie tłumaczenie zostanie
udostępnione przez prowadzącą); Bernard z Cluny, Scorn of the
World: Bernard of Cluny’s De contemptu mundi, przekł. R.E.
Pepin, East Lansing 1991 (Medieval Texts and Studies, 8), s.
103–107; Ekkehard IV z Sankt Gallen, Przypadki klasztoru
świętego Galla, przekł. i oprac. M. Tomaszek, Kraków 2010
[wybrane fragmenty kroniki]; wybrane kazanie św. Odylona z
Cluny o NMP (polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez
prowadzącą).
Proponowana literatura: J. Dalarun, The Clerical Gaze, [w:] A
History of Women in the West: Silences of the Middle Ages, t. 2,
red. Ch. Klapisch-Zuber, London 1995, s. 15–42; C. Thomasset,
The Nature of Woman, [w:] A History of Women in the West, s.
43–69; A. Żurek, Ewa – pierwsza kobieta w świetle pism
świętego Augustyna, „Vox Patrum” 66/36 (2016), s. 139–153; G.
Pac, Królowa-Matka czy Królowa-Oblubienica? Przemiany w
rozumieniu królewskiego statusu Marii Panny i jej relacji z
Chrystusem w teologii karolińskiej, [w:] Płeć i władza w
kontekstach historycznych i współczesnych, red. M.A.
Kubiaczyk, F. Kubiaczyk, Gniezno 2014 (Gnieźnieńskie Prace
Humanistyczne, 1), s. 115–129; M. Derwich, Kobieta w świecie
mnichów: ze studiów nad praktyką klauzury w średniowiecznych
zakonach mniszych w Polsce, [w:] Kobieta i rodzina w
średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, red. H.Z.
Nowak, A. Radzimiński, Toruń 1998, s. 57–68.
6) Mnisi, anioły i trzecia płeć – gender/queer w badaniach
nad średniowiecznym monastycyzmem (2 spotkania)
Główne zagadnienia: mnisi jako anioły – historia idei, czystość i

dziewictwo w pobożności kluniackiej, koncepcja płci w
kontekście wspólnot monastycznych, cielesność i seksualność w
kulturze monastycznej.
Źródła: Odon z Cluny, Odonis Abbatis Cluniacensis Occupatio,
wyd. A. Swoboda, Lipsiae 1900 [wybrane fragmenty] (polskie
tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą); tenże,
Żywot św. Geralda z Aurillac, przekł. E. Buszewicz, red. nauk.
M. Brzozowska, Kraków 2020 (Źródła Monastyczne 89)
[wybrane fragmenty]; kazanie o błogosławionym Majolusie
(polskie tłumaczenie zostanie udostępnione przez prowadzącą).
Proponowana literatura: K. Skwierczyński, Mury Sodomy.
Piotra Damianiego Księga Gomory i walka z sodomią wśród
kleru, Kraków 2011, s. 175–196 (rozdz. Paradoksy trzeciej płci);
J. Murray, One Flesh, Two Sexes, Three Genders?, [w:] Gender
and Christianity in Medieval Europe: New Perspectives, red.
L.M. Bitel, F. Lifschitz, Philadelphia 2008, s. 34–51; G.M.
Cantarella, Dziewictwo i Cluny, [w:] tenże, Comites aulae
coelestis. Studia z historii, kultury i duchowości Cluny w
średniowieczu, red. M.T. Gronowski, K. Skwierczyński, Kraków
2009 (Źródła Monastyczne 47), s. 537–557; A. Guillaumont, U
źródeł monastycyzmu chrześcijańskiego, t. 2, przekł. S.
Wirpszanka, Kraków 2006 (Źródła Monastyczne 38), s. 203–225
(rozdz. Źródła celibatu monastycznego i chrześcijańskiego
ideału dziewictwa).