Sztuka portretowania, portrety w sztuce w nowoczesności z różnych perspektyw kulturowo-artystycznych 3105-SZPN-K
Zajęcia w formule konwersatorium obejmują analizę
portretów i autoportretów artystów i artystek powstałych u
progu nowoczesności, a zwłaszcza podczas jej dynamicznego
rozwoju, w trzech kręgach kulturowo-artystycznych:
chrześcijańskim, żydowskim i arabsko-muzułmańskim w
Europie i poza nią (Polska, Niemcy, Francja, Anglia, Stany
Zjednoczone, Izrael, Autonomia Palestyńska, Iran). Wnikliwa
analiza portretów w tych kręgach pozwoli zrozumieć
różnorodne właściwości tego gatunku przy
uwzględnieniu medium (malarstwo, rzeźba,
grafika, fotografia, rysunek), ujęcia (wizerunek głowy,
popiersie, półpostać, en pied, z profilu, en face, en trois
quarts), kategorii (portret pojedynczy, grupowy, rodzinny,
autoportret), ikonografii (Żydów, Arabów, Jezusa, Kiki,
Monroe, dziecka, kobiet, maski), gatunku (portret
karykaturalny, idealistyczny) i stylistyki artystycznej
(realistyczny, impresjonistyczny, kubistyczny,
surrealistyczny) oraz cech fizyczno-psychicznych
modela/modelki. Nacisk zostanie też położony na „wnikliwe
studium osobowości”. Zajęcia obejmą także aspekty
metodologiczne stosowane w badaniach portretów (analiza
formalna, ikonografia, ikonologia, semiotyka) oraz teorie
kulturoznawcze (ze szczególnym uwzględnieniem
tożsamości), psychoanalizę i hermeneutykę. Zajęcia będą się
opierać na krótkim wstępie do tematu, lekturze
odpowiednio dobranych tekstów oraz referatach
przygotowanych przez uczestników konwersatorium.
Ramowy program zajęć
1. Metodologie analizy portretów: formalna, ikonograficzna,
ikonologiczna i semiotyczna.
2. Analiza portretów w oparciu o teorię feministyczną,
LGBTI, psychoanalityczną i hermeneutyczną.
3. Portrety pojedyncze w XIX wieku. Różnorodność
kulturowa i techniki w sztuce europejskiej.
4. Portrety grupowe: Żydzi oczami artystów żydowskich i
nieżydowskich, Arabowie w kręgu kultury chrześcijańskiej i
arabsko-muzułmańskiej.
5. Portrety postaci historycznych. Jezus w kręgach
chrześcijańskim i żydowskim.
6. Portrety podwójne w sztuce europejskiej i amerykańskiej.
7. Portrety rodzinne w kulturze żydowskiej i arabsko-
muzułmańskiej (m.in. fotografia, malarstwo, grafika).
8. Portrety kobiet w nowoczesności w kręgach
chrześcijańskim, żydowskim i arabsko-muzułmańskim.
9. Ikony XX wieku (m.in. Kiki i Marilyn Monroe) w
nowoczesnej sztuce europejskiej i amerykańskiej.
10. Portrety kobiet w twórczości kobiet-artystek w kulturze
chrześcijańskiej, żydowskiej i arabsko-muzułmańskiej.
11. Autoportrety artystów (m.in. artysta w kostiumie, artysta
cierpiący) w kręgach chrześcijańskim, żydowskim i arabsko-
muzułmańskim.
12. Autoportrety malarek (matki, żony, artystki) w kręgach
chrześcijańskim, żydowskim i arabsko-muzułmańskim.
13. Autoportrety z maską w sztuce nowoczesnej.
14. Karykatury portretowe.
15. Wizerunki tych, którzy odeszli. Trauma, pamięć w
kulturze żydowskiej, arabsko-muzułmańskiej.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Student/Studentka:
K2_W02 – „zna terminologię z zakresu historii sztuki
żydowskiej na poziomie rozszerzonym”;
K2_W03 – „ma uporządkowaną, pogłębioną wiedzę na temat
nowoczesnej sztuki żydowskiej obejmującą terminologię,
teorię i metodologię z zakresu historii sztuki żydowskiej i
innych nauk historycznych”;
K2_W04 – „ma uporządkowaną, pogłębioną, prowadzącą do
specjalizacji, szczegółową wiedzę z zakresu dziedzin nauki i
dyscyplin naukowych, właściwych dla historii sztuki”;
K2_W05 – „ma szczegółową wiedzę o współczesnych
dokonaniach, szkołach badawczych, obejmującą wybrane
obszary dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych
dla historii sztuki”;
K2_W06 – „ma pogłębioną wiedzę o dziedzinach nauki i
dyscyplinach naukowych powiązanych z historią sztuki,
pozwalającą na integrowanie perspektyw właściwych dla
kilku dyscyplin naukowych”;
K2_W07 – „zna i rozumie zaawansowane metody analizy,
interpretacji, wartościowania i problematyzowania różnych
wytworów kultury, właściwe dla wybranych tradycji, teorii i
szkół badawczych w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin
naukowych, właściwych dla historii sztuki”.
Umiejętności:
Student/Studentka:
K2_U01 – „potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać,
selekcjonować i integrować informacje z zakresu historii
sztuki żydowskiej z wykorzystaniem różnych źródeł oraz
formułować na tej podstawie krytyczne sądy”;
K2_U02 – „potrafi wykorzystywać pogłębione umiejętności
badawcze, obejmujące analizę prac innych autorów, syntezę
różnych idei i poglądów, dobór metod i konstruowanie
narzędzi badawczych, opracowanie i prezentację wyników,
pozwalające na oryginalne rozwiązywanie złożonych
problemów w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin
naukowych właściwych dla historii sztuki”;
K2_U04 – „potrafi przeprowadzić krytyczną analizę i
interpretację różnych rodzajów dzieł sztuki, stosując
oryginalne podejścia, uwzględniające nowe osiągnięcia
historii sztuki, w celu określenia ich znaczeń, oddziaływania
społecznego oraz miejsca w procesie historyczno-
kulturowym”;
K2_U05 – „potrafi stosować umiejętność merytorycznego
argumentowania, z wykorzystaniem własnych poglądów
oraz poglądów innych autorów, samodzielnego
formułowania wniosków i krytycznych wypowiedzi oraz
tworzenia syntetycznych podsumowań”;
K2_U06 – „potrafi stosować umiejętność formułowania
opinii krytycznych o wytworach kultury na podstawie
wiedzy naukowej i doświadczenia oraz umiejętność
prezentacji opracowań krytycznych w różnych formach i w
różnych mediach”;
K2_U07 – „potrafi porozumiewać się z wykorzystaniem
różnych kanałów i technik informacyjno-komunikacyjnych
ze specjalistami z zakresu historii sztuki oraz dziedzin nauki
i dyscyplin pokrewnych oraz niespecjalistami, w języku
polskim i języku obcym, a także popularyzować wiedzę o
humanistyce oraz wytworach kultury i jej instytucjach”;
K2_U08 – „potrafi stosować pogłębioną umiejętność
przygotowania różnych prac pisemnych w języku polskim i
języku obcym uznawanym za podstawowy dla dziedzin
nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla historii
sztuki”;
K2_U09 – „potrafi stosować pogłębioną umiejętność
przygotowania wystąpień ustnych, w języku polskim i języku
obcym, w zakresie historii sztuki lub w obszarze leżącym na
pograniczu pokrewnych dyscyplin naukowych”;
K2_U10 – „potrafi stosować umiejętności językowe zgodne z
wymaganiami określonymi dla poziomu B2+ Europejskiego
Systemu Opisu Kształcenia Językowego”;
K2_U11 – „potrafi stosować umiejętność zróżnicowanego
wykorzystywania technologii informacyjnej w nauce i pracy,
potrafi rozwijać aktywność poznawczą i umiejętności
samodzielnego zdobywania wiedzy z wykorzystaniem
technologii informacyjnej”;
K2_U13 – „potrafi współdziałać i pracować w grupie,
przyjmując w niej różne role, planować własne
przedsięwzięcia badawcze, jak też czuwać nad realizacją
zadań zbiorowych”;
K2_U14 – „umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać
umiejętności badawcze oraz podejmować autonomiczne
działania zmierzające do rozwijania zdolności i kierowania
własną karierą zawodową”.
Kryteria oceniania
Przygotowanie i wygłoszenie na zajęciach referatu na temat
ustalony z prowadzącą, aktywne uczestnictwo w zajęciach,
znajomość wybranych tekstów dotyczących analizowanych
zagadnień. Dopuszczalne dwie nieusprawiedliwione
nieobecności.
Literatura
Wybrana literatura:
Ziva Amishai-Maisels, The Jewish Jesus, „Journal of Jewish
Art” 1982, nr 9, s. 984–104.
Ziva Amishai-Maisels, Origins of the Jewish Jesus, w:
Wojciech Bałus, „ Do granic tożsamości. O portretach
zdwojonych Stanisława Wyspiańskiego”, w: Stanisław
Wyspiański w labiryncie świata, myśli i sztuki, red. Anna,
Czabanowska-Wróbel, Kraków 2009, s. 349-356.
Samantha Baskind, Jewish Artists and the Bible in Twentieth-
Century America, Philadelphia 2014.
Hans Belting, Historia twarzy, przeł. T. Zatorski, Gdańsk
2014.
Inka Bertz, Familienbilder: Selbstdarstellung im jüdischen
Bürgertum, Berlin 2004.
Gemma Blackshaw, The Jewish Christ: Problems of Self-
Presentation and Socio-Cultural Assimilation in Richard
Gerstl's Self-Portraiture, “Oxford Art Journal”, 2006, t. 29, nr 1
s. 25-51.
Gemma Blackshaw, The Pathological Body: Modernist
Strategising in Egon Schiele’s Self-Portraiture, “Oxford Art
Journal”, 2007, nr 3, s. 377-401.
Richard I. Cohen, Jewish Icons: Art and Society in Modern
Europe, Berkeley 1998.
Complex Identities: Jewish Consciousness and Modern Art, ed.
by Matthew Baigell, Milly Heyd, New Brunswick 2001.
Monika Czekanowska-Gutman, Pietà in Jacob Steinhardt's
Early Oeuvre, „Images. A Journal of Jewish Art and Visual
Culture” 2017, nr 1, s. 84–96.
Saeb Eigner, Art of the Middle East: Modern and
Contemporary Art of the Arab World and Iran, London, New
York 2010.
Tamar Garb, The Painted Face: Portraits of Women in France,
1814-1914, New Haven 2007.
Ernst Gombrich, Art and Illusion: A Study in the Psychology of
Pictorial Representation, London, 1960; the Millennium
edition, Princeton 2000.
Ernst Gombrich, The Image and the Eye: Further Studies in
the Psychology of Pictorial Representation, Oxford 1982.
Ernst Gombrich, “The Mask and the Face: The perception of
Physiognomic Likeness in Life and Art”, w: tegoż, Julian
Hochberg and Max Black, Art Perception and Reality,
Baltimore 1972, s. 1-46.
Michał Paweł Haake, Portret w malarstwie polskim u progu
nowoczesności, Kraków 2008.
Islamic Art: Past, Present, Future, ed. by Jonathan Bloom,
Sheila Blair, New Haven, London 2019.
Jewish Dimensions in Modern Visual Culture, ed. by Rose-
Carol Washington Long, Matthew Baigell, Milly Heyd,
Hanover and, London 2010.
Artur Kamczycki, Soviet Art and Kabbalah: the Story Behind
El-Lissitzky’s Self-Portrait, “Journal of Modern Jewish
Studies” 2022, t.21, nr 3, s. 342-364.
Danielle Knafo, In Her Own Image: Women’s Self-
Representation in Twentieth-Century Art, Madison N.Y 2009.
Kontemplacja oblicza Chrystusa: Ikony rosyjskie i ukraińskie
od XVIII do początku XX w., red. Michał Janocha, Warszawa
2002.
Alina Kowalczykowa, Świadectwo autoportretu, Wrocław
2008.
Max Kozloff, The Theatre of the Face: Portrait Photography
Since 1900, New York 2007.
Andrea Liss, Trespassing Through Shadows: Memory,
Photography, and the Holocaust (Series: Visible Evidence, t.
3), Minneapolis 1998.
Masken: Metamorphosen des Gesichts von Rodin bis Picasso,
Hrsg. Ralf Beil, Édouard Papet, Darmstadt, Ostfildern, 2009.
Roger Benjamin, Orientalism: Delacroix to Paul Klee, Sydney,
London 1997.
Shahar Marnin-Distelfeld, A Space of Their Own: Arab Women
Artists in Israel: Identity of a ‘Double-Minority’, “Journal of
International Women's Studies”, 2018, t.19, nr 2, s. 65-83.
Amitai Mendelsohn, Behold the Man: Jesus in Israeli Art,
Jerusalem 2017.
David Morgan, Icons of American Protestantism: the Art of
Warner Sallman, New Heaven, London 1996.
Linda Nochlin, The Imaginary Orient, w: The Politics
of Vision Essays On Nineteenth-Century Art And Society,
tejże, New York 1989, s. 33-59.
Orientalizm w malarstwie rysunku i grafice w Polsce w XIX i 1
połowie XX w. , red. Anna Kozak, Tadeusz Majda, Warszawa
2008.
Portret: Funkcja -forma- symbol. Materiały Sesji
Stowarzyszenia Historyków Sztuki Toruń, grudzień 1986, red.
Anna Marczak-Krupa, Warszawa 1990.
Psychoanalysis and the Images: Transdisciplinary
Perspectives, ed. by Griselda Pollock, Malden MA 2006.
Mirjam Rajner, The Orient in Jewish Artistic Creativity: The
Case of Maurycy Gottlieb's Self-Portrait in Arab Dress, w:
Place in Modern Jewish Culture and Society, ed. by Richard I.
Cohen (Studies in Contemporary Jewry; t. XXX), Oxford 2018,
s. 129-162.
Liz Rideal, Whitney Chadwick, Frances Borzello, Mirror,
Mirror: Self-portraits by Women Artists, New York City 2002.
The Cambridge Companion to Modern Arab Culture, ed. by
Dwight F. Reynolds, Cambridge 2015.
The Portrait in Photography, ed. by Clarke Graham, London
1992.
Uroda portretu: Polska od Kobera do Witkacego: katalog
wystawy, red. Przemysław Mrozowski, Andrzej Rottermund,
Warszawa, Szczecin 2009.
Mieczysław Wallis, Autoportrety artystów polskich,
Warszawa 1966.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: