Sztuka masowego zasięgu. Grafika użytkowa w PRL 3105-SZMZ-OG

Wykład poświęcony jest historii grafiki użytkowej w Polsce w latach 1944-1989, czyli w okresie, w którym ta dziedzina działalność artystycznej rozwijała się w sposób szczególnie intensywny. Odmienność oraz oryginalność proponowanych przez polskich grafików rozwiązań formalnych przejawiających się w ówczesnych plakatach, okładkach, ilustracjach spowodowały, że od drugiej połowy lat 50. XX w. zaczęto mówić i pisać chociażby o „polskiej szkole plakatu” i „polskiej szkole ilustracji”. Celem zajęć jest charakterystyka najważniejszych dziedzin grafiki użytkowej m.in. plakatu, ilustracji książkowej i prasowej, reklamy, okładki oraz omówienie zachodzących w ich obrębie najważniejszych zmian, wynikających zarówno z przemian polityczno-społecznych jak i artystycznych. Podczas wykładu zaprezentowane zostaną m.in.: sylwetki najważniejszych grafików i graficzek oraz ich dokonania, działalność mecenatu państwowego i jego wpływ na rozwój różnych form grafiki projektowej w czasach PRL, relacje grafiki użytkowej z ówczesnym malarstwem i grafiką warsztatową. Ważnym uzupełnieniem zajęć będzie prezentacja plakatów i ilustracji jakie w tym czasie projektowano w Europie zachodniej oraz innych krajach tak zwanej demokracji ludowej.

Bloki tematyczne:
1. Wprowadzenie w problematykę zajęć: stan badań nad grafiką użytkową w Polsce w latach 1944-1989; omówienie terminologii w zakresie grafiki użytkowej; rodzaje i funkcje grafiki; rola zleceniodawcy w projektowaniu; techniki graficzne stosowane w projektowaniu plakatów, ilustracji, okładek, druków reklamowych; ośrodki kształcenia polskich grafików użytkowych; znaczenie państwowych wydawnictw w rozwoju polskiej grafiki użytkowej.
2. Okres 1944-1956: prezentacja trendów i zjawisk w grafice użytkowej (plakat, ilustracja książkowa i prasowa, okładka) od zakończenia wojny do momentu tak zwanej odwilży październikowej, na tle przemian politycznych w kraju. Omówienie działalności najważniejszych twórców oraz funkcji i znaczenia grafiki użytkowej we wskazanym okresie. Przybliżenie poglądów ówczesnych krytyków i historyków sztuki na temat funkcji społecznej i politycznej grafiki użytkowej w tym czasie.
3. Okres 1956-1979: prezentacja najważniejszych trendów i zjawisk w grafice użytkowej (plakat, ilustracja, okładka) od tak zwanej odwilży październikowej do początku lat 80. Omówienie warunków sprzyjających narodzinom tak zwanej polskiej szkoły plakatu i polskiej szkoły ilustracji; mecenat państwa w zakresie upowszechniania i promocji polskiej grafiki użytkowej; prezentacja najważniejszych wystaw grafiki użytkowej w Polsce; sukcesy polskich grafików na międzynarodowych wystawach plakatu i ilustracji; historia konkursu Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie; omówienie wyzwań technologicznych oraz działalności najważniejszych twórców i funkcji grafiki użytkowej we wskazanym okresie.
4. Okres 1980-1989 prezentacja grafiki użytkowej ostatniej dekady oraz działalności najważniejszych twórców i ich postaw; znaczenie i rola plakatu społecznego i politycznego w nowej rzeczywistości polityczno-społecznej (stan wojenny); plakaty “Solidarności”. Wejście w nową rzeczywistość, szanse i wyzwania polskiej grafika użytkowej po 1989 roku.
5. Zajęcia terenowe: wizyta w Muzeum Plakatu i/lub w Muzeum Karykatury.

Metody prowadzenia zajęć:
wykład z prezentacją multimedialną / wykład konwersatoryjny

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Efekty kształcenia

Absolwent zna i rozumie:
K2_W03 – kluczowe fakty, obiekty i zjawiska stanowiące pogłębioną wiedzę o wszechstronnym i ogólnym charakterze z zakresu polskiego projektowania graficznego z lat 1944-1989
K2_W06 – zaawansowane metody analizy, interpretacji, krytyki, wartościowania i problematyzowania różnych wytworów kultury, właściwe dla wybranych tradycji, teorii i szkół badawczych w zakresie polskiego projektowania graficznego z lat 1944-1989
Absolwent potrafi:
K2_U02 – wykorzystywać wiedzę i umiejętności badawcze, obejmujące analizę prac innych autorów, syntezę różnych idei i poglądów, dobór metod i konstruowanie narzędzi badawczych, opracowanie i prezentację wyników, pozwalające na oryginalne rozwiązanie złożonych problemów w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych właściwych dla historii sztuki.
Absolwent jest gotów do:
K_K01 – krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści, uznawania znaczenia wiedzy w rozwiązywaniu problemów poznawczych i praktycznych oraz zasięgania opinii ekspertów w przypadku trudności z samodzielnym rozwiązywaniem problemu.

Kryteria oceniania

Forma zaliczenia: egzamin w formie testu

Kryteria oceniania: warunkiem zaliczenia jest zdobycie 55 % punktów na egzaminie

Literatura

Wybrana literatura:
Admirałowie wyobraźni. 100 lat polskiej ilustracji w książkach dla dzieci, red. A. Wincencjusz-Patyna, Warszawa 2020.
A. Banach, O ilustracji, Kraków 1950.
M. M. Bieczyński, Polska szkoła plakatu w szerszym kontekście historycznym i kulturowym, Poznań 2024.
A. Boguszewska, Ilustracja i ilustratorzy lektur dla uczniów w wieku szkolnym w Polsce w latach 1944-1989, Lublin 2013.
A. Boguszewska, Sztuka książki. O kształceniu graficznym w środowisku akademickim Krakowa i Warszawy w latach 1918-1989, Lublin 2020.
S. Bojko, Polski plakat współczesny, Warszawa 1972.
K. Dydo, Polski plakat filmowy. 100-lecie kina w Polsce 1896-1996, Karków 1996.
K. Dydo, Polski plakat teatralny 1899-1999, Kraków 2000.
D. Folga-Januszewska, Ach! Plakat filmowy w Polsce, Olszanica 2009.
D. Folga-Januszewska, L. Majewski, Oto sztuka polskiego plakatu, Olszanica 2018.
J. Górski, Dosłownie. Liternicze okładki książek 1944-2019, Kraków 2020.
S. Heller, Graphic Design History, New York 2001.
R. Hollis, Graphic Design. A Concise History, London 2001.
I. Jakimowicz, Pięć wieków grafiki polskiej, Warszawa 1997.
Z. Kolesár, J. Mrowczyk, Historia projektowania graficznego, Kraków 2018.
Krzyk ulicy, krzyk pokoleń. Mistrzowie i adepci polskiego plakatu, „AUNC. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, t. 37, red. K. Kulpińska, Toruń 2008.
P. Kułak, Nić porozumienia. Ilustracje w książkach serii Biblioteka „Jednorożca”, Gdańsk 2023.
Polska ilustracja książkowa, red. W. Skrodzki, Warszawa 1964.
P. Kułak, Szata graficzna okładek i obwolut serii satyrycznych z lat 1945-1989 warszawskich wydawnictw „Czytelnik” i „Iskry”, „Z badań nad książką i księgozbiorami historycznymi” 2025, t. 19, nr 1, s. 139-159.
E. Leszczyńska-Pieniek, Czarodzieje wyobraźni. Portrety polskich ilustratorów, Lublin 2019.
K. Matul, Jak to było możliwe? O powstaniu Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie, Kraków 2015.
P.B. Meggs, A History of Graphic Design, New York, 1998.
J. Müller-Brockmann, History of the Poster, 1971.
J. Müller-Brockman, A History of Visual Communication, 1971.
Najpierw okładka. Polskie okładki książkowe 1944-1970, red. J. Górski, P. Sitkiewicz, Gdańsk 2017.
M. Pawłowski, Plakat z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych 1899-2003, Kraków 2004.
Pierwsze półwiecze polskiego plakatu 1900-1950, red. P. Rudziński, Lublin 2009.
Piękni XX-wieczni. Polscy projektanci graficy, red. J. Mrowczyk, Karków 2017.
Plakat musi śpiewać, red. Z. Schubert, Poznań 2012.
Polska szkoła książki obrazkowej, red. M. Cackowska, A. Wincencjusz-Patyna, Gdańsk 2017.
Polski plakat filmowy 1947-1967, oprac. Z. Schubert, Poznań 1969.P. Rypson, Czerwony monter. Mieczysław Berman – grafik, który zaprojektował polski komunizm, Kraków 2017.
P. Rypson, Nie gęsi. Polskie projektowanie graficzne 1919-1949, Kraków 2011.
Z. Schubert, Polska szkoła plakatu, Olszanica 2024.
Z. Szubert, „Polska szkoła plakatu”, konkret czy iluzja?, „Zeszyty Artystyczne” 2021, nr 1, s. 17-26.
E. Skierkowska, Współczesna ilustracja książki, Wrocław 1969.
Sztuka i przyjaciele. Pisma wybrane Danuty Wróblewskiej, red. K. Zychowicz, Warszawa 2021.
The history of graphic design. Vol. 1, 1890-1959, ed. J. Müller, J. Wiedemann, Köln 2019.
J. Wiercińska, Sztuka i książka, Warszawa 1986.
J. Wiercińska, Książka obrazkowa dziecka – tradycja i współczesność, w: Sztuka dla najmłodszych: teoria, recepcja, oddziaływanie, red. M. Tyszkowa, Poznań 1977.
A. Wincencjusz- Patyna, Stacja ilustracja. Polska ilustracja książkowa 1950-1980. Artystyczne kreacje i realizacje, Wrocław 2008.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3105-SZMZ-OG w USOSweb