Świat od nowa. Sztuka w Polsce lat 40. i jej konteksty. 3105-SODNS-SP

Świat od nowa. Sztuka w Polsce lat 40. i jej konteksty.
Wykłady i seminaria

7 października 2015
Sala Matejkowska, Galeria Zachęta
seminarium organizacyjne g. 17.00 [obecność wszystkich uczestników obowiązkowa!!!]
wykład g. 18.00

Prof. dr hab. Andrzej Paczkowski
Polska 1944-1949: jak wkraczało Nowe.
W wykładzie przedstawione zostaną główne parametry zmian, szczególnie tych, które miały istotne znaczenie dla "przeciętnego" człowieka, m.in. terytorialne, demograficzne, gospodarcze i kulturowe. Ukazana zostanie wojna domowa i walka polityczna tych lat.

14 października 2015
sala kinowa Galerii Zachęta
wykład g. 17.00
seminarium g. 18.30

dr hab. Marcin Zaremba
Wielka Trwoga. Polska 1944-1947. Wybrane aspekty.
Współczesne badania psychologów dowodzą wyższego niż w innych społeczeństwach europejskich poziomu stresu pourazowego w starszym pokoleniu Polaków. Pytanie brzmi, jaki wpływ na to miał okres powojenny. Jakie lęki wówczas dominowały i co nam „zostało z tych lat” do dziś?

Seminarium:
- M. Kaczyńska, Psychiczne skutki wojny wśród dzieci i młodzieży w Polsce, "Zdrowie Psychiczne" nr 1 1946;
- Prywatne listy o: a/ pogromie w Krakowie w sierpniu 1945; b/ "repatriacji".

21 października 2015
sala kinowa Galerii Zachęta
wykład g.17.00
seminarium g. 18.30

prof. dr hab. Jacek Leociak
Tu już dla was nie ma miejsca
Formy zapisu doświadczenia żydowskiego pierwszych lat w powojennej Polsce

Skupię się na trzech fundamentalnych wyzwaniach, wobec których stanęli Żydzi podejmujący próby odbudowy życia społecznego, politycznego i kulturalnego na terenie Polski w pierwszych latach po wojnie. Po pierwsze – imperatyw sprostania doświadczeniu Zagłady w kraju, który stał się miejscem eksterminacji oraz wielkim cmentarzyskiem Żydów europejskich, w którym nieostygłe jeszcze prochy zgładzonych są bezczeszczone a wokół rozciąga się krajobraz spustoszenia. Są to lata intensywnej działalności dokumentacyjnej i edytorskiej, a także tata, w których powstają pierwsze literackie zapisy doświadczenia Zagłady. Po drugie – doświadczenie ocalenia, powrotów do miejsc rodzinnych, opustoszałych, odmienionych, zamieszkałych przez sąsiadów nastawionych do powracających w najlepszym razie obojętnie, w najgorszym wrogo i agresywnie. Jest to również paradoksalne doświadczenie ocalenia, a jednocześnie nieustannego zagrożenia, kiedy próbom odbudowy czy raczej budowy nowego życia po Zagładzie towarzyszy stale poczucie nietrwałości, tymczasowości, braku bezpieczeństwa fizycznego. Po trzecie – powojenne pogromy i inne akty agresji zmuszają ocalonych Żydów do dramatycznych wyborów egzystencjalnych: zostać w Polsce i przyjąć jakąś strategie przetrwania, asymilacji czy otwartego i aktywnego poparcia komunistycznej władzy, czy też wyjechać z Polski i szukać swojego miejsca zagranicą. Warto sobie uświadomić, że w pół roku po pogromie kieleckim wyjechało łącznie 92 tys. Żydów, a właśnie w lipcu 1946 odnotowano największą liczba Żydów, którzy kiedykolwiek mieszkali w Polsce po wojnie: od 192 tys. do 216 tyś. Oznacza to, że do lutego 1947 r. opuściło Polskę mniej więcej 46% wszystkich Żydów, którzy znaleźli się w niej po wojnie. Pogrom kielecki wygnał więc z Polski co drugiego ocalonego Żyda.

Seminarium:
Ciało w fotografii pogromowej: ewolucja form reprezentacji
(od Kiszyniowa do pogromu kieleckiego)
Podstawą źródłową będą zdjęcia dotyczące trzech pogromów: w Kiszyniowie 1903, we Lwowie 1941 i w Kielcach 1946. Chciałbym pokazać nie tylko swoistą ewolucją fotografii pogromowej (od statycznych ujęć pozowanych ex post, do dynamicznych zdjęć "reporterskich"), lecz także konteksty owych trzech toposów oraz ich wewnętrzną dynamikę.
Kontekst historyczny:
- Andrzej Żbikowski, Morderstwa popełniane na Żydach w pierwszych latach po wojnie, w: Następstwa zagłady Żydów. Polska w 1944-2010, red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska, Wydawnictwo UMCS, Żydowski Instytut Historyczny, Lublin 2011, s. 71-93.
- Alina Cała, Stan bezpieczeństwa ludności żydowskiej w latach 1944-1948; Geneza żydowskiej samoobrony, w: eadem Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej. Komisja Specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 2014, s. 17-53.
- Jan Tomasz Gross, „Doszedłem do szofera i powiedziałem mu, że mamy Żydów i chcemy ich wywieźć, aby ich zabić” (Rozdział 3.), w: idem Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Znak, Kraków 2008, s. 129-173.
Fotografowanie cierpienia / okropności
- Susan Sontag, Widok cudzego cierpienia, przeł. Sławomir Magala, „Karakter”, Kraków 2010.
- John Berger, Fotografie cierpienia, w: idem O patrzeniu, przeł. Sławomir Sikora, Fundacja Aletheia, Warszawa 1999, s. 55-59.

4 listopada 2015
sala kinowa Galerii Zachęta
wykład g. 17.00
seminarium g.18.30

Dorota Jarecka
Lewica i surrealizm
W wykładzie pokażę skomplikowane relacje surrealizmu z lewicą i komunizmem w Polsce z uwzględnieniem tzw. tła międzynarodowego. Kluczowy będzie moment około roku 1948 z Wystawą Sztuki Nowoczesnej w Krakowie, kiedy to surrealizm wydaje się potencjalnym „trzecim wyjściem” pomiędzy dwiema opcjami, które dla nowoczesnych artystów wydają się nie do przyjęcia: z jednej strony włączenie sztuki w propagandę państwa, z drugiej – autonomia czystej formy. Bohaterami będą Alfred Lenica, Tadeusz Kantor, Zbigniew Dłubak, Jonasz Stern, Mieczysław Porębski, Kazimierz Wyka i inni.

Seminarium:
- T. Kantor, M. Porębski, Grupa młodych plastyków po raz drugi. Pro domo sua, „Twórczość” 1946, nr 9, s. 82-87
- M. Porębski, O sztuce malarskiej, „Kuźnica” 1946, nr 22, s. 4–6.

18 listopada 2015
sala kinowa Galerii Zachęta
wykład g. 17.00
seminarium g. 18.30

prof. dr hab. Andrzej Turowski

Seminarium:
- A. Turowski, Nokturny Władysława Strzemińskiego oraz L. Nader, Wina i wstyd. Moim przyjaciołom Żydom Władysława Strzemińskiego, w: Władysław Strzemiński. Czytelność obrazów, red. P. Polit, J. Suchan, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łodź 2012, s. 98-109 oraz 110-128.

2 grudnia 2015
sala kinowa Galerii Zachęta
wykład g. 17.00
seminarium g. 18.30

dr Piotr Korduba
Nieludowa ludowość. Jak wzornictwo miało połączyć wieś z miastem
Zajęcia będą poświęcone temu jak w latach 40. XX w. spożytkowano ukształtowaną już przed 1939 r. koncepcję związku polskiej tradycyjnej sztuki i rękodzieła ludowego z nowoczesnym wzornictwem. Zastanowimy się, co z tego pomysłu przeniknęło do ideologii, a także praktyki projektowania, wytwarzania i sprzedawania wyrobów inspirowanych wytwórczością wsi, w jaki sposób poddano go modyfikacji, zreinterpretowano, obarczono nowymi zadaniami. Postaramy się zdekonstruować metody pracy, jakimi kierowano się w powojennej rzeczywistości, próbując odpowiedzieć na pytanie, na ile rzeczywiście ludowa była owa transponowana do miejskiego odbiorcy wytwórczość i czy ukształtowała ona jakiś wyraźny styl polskiego projektowania, przedmiotu, wnętrza.

Seminarium:
- W. Sokorski, O właściwy stosunek do sztuki ludowej, "Polska Sztuka Ludowa ", 1949, nr 5, 131-136.
- A. Wojciechowski, Zagadnienia rzemiosła i przemysłu artystycznego na tle stosunku do dziedzictwa polskiej sztuki ludowej, "Polska Sztuka Ludowa", 1951, nr 4-5.
9 grudnia 2015
sala kinowa Galerii Zachęta
wykład g. 17.00
seminarium g. 18.30

prof. dr hab. Marta Leśniakowska
Przed obrazem ruin. Widmowość i melancholia.
W jakim stopniu doświadczenie wojny przetworzone w doświadczenie obrazu staje się jej metaforą (obrazem ekwiwalentnym) w wymiarze tak indywidualnym, jak zbiorowym? Rozważane będzie doświadczenie obrazu jako jedno z najmniej wyjaśnionych pojęć, powiązane z kwestią pamięci aktywnej i pasywnej, czyli pamięci wpisanej w kulturowe artefakty i angażowanej w procesy produkowania pamięci za pomocą projekcji wyobrażeniowej, kształtowanej przez pamięć ikonograficzną. Chodzi jednak nie o konwencje obrazowania, determinowane psychologiczną ciekawością oglądania destrukcji i cierpienia, ale o to, jak krytyczny wymiar tych obrazów ulega neutralizacji jako przedmiot estetycznego przetworzenia.

Seminarium:
- J. Z. Grover, Manewry filozoficzne w wojnie fotogenicznej, „Obscura“ 1986 nr 1 (41)
- S. Sontag, Widok cudzego cierpienia, przeł. S. Magala, Karakter: Kraków 2010
- G. Didi-Huberman, Strategie obrazów. Oko historii 1, przekł. J. Margasiński, Nowy Teatr - Korporacja ha!art, Warszawa-Kraków 2011
- E. Cadava, Lapsus Imaginis. Obraz w ruinie, [pierwodruk: „October” 2001, vol. 96], przekł. J Burzyński, "Widok...", nr 4/2014, http://widok.ibl.waw.pl/index.php/one/search