Marksizm i sztuka w kontekście historii sztuki w Polsce 3105-MSZKH-SP
W serii wykładów i konwersatoriów nawiązujemy do zajęć w roku akademickim 2013/2014 zorganizowanych w ramach współpracy Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie pod tytułem “Marksizm i sztuka”.
Podczas spotkań z zaproszonymi badaczami historii filozofii, myśli estetycznej i historii sztuki, będziemy zajmować się relacją między filozofią Marksa oraz marksizmu a sztuką.
Głównym założeniem zajęć jest badanie wpływu tego kierunku filozoficznego na historię i teorię sztuki w Polsce w XX wieku ze szczególnym naciskiem na okres powojenny oraz współczesność. W centrum zainteresowania znajdzie się myśl o sztuce i filozofia społeczna po drugiej wojnie światowej. Poruszony zostanie problem stosunku do myśli marksistowskiej w teorii sztuki polskiego realizmu socjalistycznego. Sięgniemy też do problematyki rewizji marksistowskiej w Polsce przełomu lat 50. i 60. Powrócimy do kluczowych problemów w myśli o sztuce i estetyce Marksa oraz do rozwoju filozofii marksistowskiej w Europie. Jedne z zajęć poświęcone będą problemowi redukcji marksizmu radzieckiego do ideologii realizmu socjalistycznego (Lenin, Plechanow, Żdanow) oraz powiązanej z tą ideologia sztuki. Osobne zajęcia poświęcone będą francuskiej myśli inspirowanej marksizmem. Podejmiemy również kwestie związków marksizmu z psychoanalizą. Zapytamy wreszcie o aktualność myśli marksistowskiej ze szczególnym uwzględnieniem problemów współczesnej sztuki. Spotkanie z tradycją marksistowską w estetyce i myśli o sztuce pozwoli nam w sposób pogłębiony podejść do takich pojęć jak zaangażowanie, realizm, krytyczność, mimesis, autonomia, wolność, kultura masowa, przemysły kultury, postęp, rewolucyjność, przełom, mit, formalizm
Zajęcia odbywają się raz na dwa tygodnie w blokach: 1,5 godziny wykładu i 1,5 godziny konwersatorium.
Wykład jest otwarty także dla publiczności spoza Uniwersytetu.
Konwersatorium odbywa się w grupie 15 osób i polega na pracy nad tekstem związanym z tematem wykładu.
Miejsce: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.
Druga część rozpoczętego w 2013 roku cyklu zajęć „Marksizm i sztuka”, organizowanego przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, ma na celu rozbudowanie zdobytej wiedzy oraz formułowanie nowych pytań. Cykl skierowany jest do szerokiej publiczności (wykłady) oraz do studentów historii sztuki I i II roku studiów magisterskich (seminaria).
W zeszłym roku skoncentrowaliśmy się na związkach marksizmu z różnymi obszarami myśli o sztuce. Analizowaliśmy m.in. teorie sztuki rosyjskiej awangardy, poglądy na sztukę Waltera Benjamina, György Lukácsa i Stefana Morawskiego, koncepcję świadomości wzrokowej Władysława Strzemińskiego oraz feministyczną krytykę Griseldy Pollock. W tym roku zajmiemy się marksizmem jako metodologią nauki, teorii społecznej, myśli o sztuce i sztuki samej. Zapytamy, co jeszcze jest w tej metodzie inspirującego, a co już umarło śmiercią naturalną.
Cykl zajęć rozpocznie prof. Karol Modzelewski wykładem, w którym przyjrzy się własnej pracy badawczej i jej relacji do marksizmu. Dr hab. Tomasz Wiśniewski przedstawi podstawowe pojęcia filozofii marksowskiej (alienacja, wyzysk, materializm, dialektyka, formacja społeczna/sposób produkcji, klasa społeczna, rewolucja) w kontekście tradycji intelektualnej, która ukształtowała myśl autora Kapitału. Prof. Andrzej Leder poświęci zajęcia momentom związku psychoanalizy i marksizmu w myśli społecznej i filozoficznej XX wieku. Dr hab. Michał Herer zajmie się ewolucją myśli Michela Foucault, a konkretnie przejściem od logiki władzy dyscyplinarnej wyłożonej przede wszystkim w Nadzorować i karać do logiki „bezpieczeństwa” i „kontroli”.
Blok następnych trzech zajęć poświęcony będzie sztuce w Polsce po II wojnie światowej oraz problemowi wcielenia w życie estetycznych postulatów marksizmu. Prof. Wojciech Włodarczyk zajmie się związkami socrealizmu i nowoczesności w Polsce, natomiast Dorota Jarecka zapyta o związek teorii i krytyki oraz historiografii okresu realizmu socjalistycznego z marksizmem. Wykład końcowy wygłosi prof. Piotr Piotrowski, który z tzw. szkoły poznańskiej marksistowskiej historii sztuki lat 70. uczyni tło rozważań o marksistowskiej historii sztuki w Polsce i na świecie oraz zapyta o przyszłość tego rodzaju refleksji metodologicznej.
Zajęcia odbywać się będą w audytorium Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz na Uniwersytecie Warszawskim.
Abstrakty wykładów i proponowane lektury będą sukcesywnie ukazywać się na stronie MSN.
8 października 2014, środa godz. 17.00
Zajęcia organizacyjne (Wydział Historyczny - nowy budynek, sala 108)
14 października 2014, wtorek godz. 18.00
Prof. Karol Modzelewski
„Historyk wobec marksizmu: doświadczenie europejskie, doświadczenie polskie, doświadczenie osobiste”.
Audytorium Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
22 października 2014, środa, godz. 17.00
Dr hab. Tomasz Wiśniewski
„Karol Marks – filozof późnej nowożytności”.
Lektura: Karol Marks, fragment Praca wyobcowana z Rękopisów ekonomiczno-filozoficznych z 1844 roku w: Karol Marks i Fryderyk Engels Dzieła, tom I, Książka i Wiedza, Warszawa 1960
Uniwersytet Warszawski (Wydział Historyczny - nowy budynek, sala 108)
12 listopada 2014, środa, godz. 17.00
Prof. Andrzej Leder
„Marksizm, psychoanaliza, poststrukturalizm”
Audytorium Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
Podstawowa orientacja w zasadniczych kategoriach myśli Karola Marksa oraz w wybranych wątkach estetyki marksistowskiej wykształconej w XX wieku. W toku zajęć uczestnicy konwersatoriów będą nabywali umiejętności analizy tekstów z uwzględnieniem ich kontekstu
Kryteria oceniania
Referat na seminarium, aktywne uczestnictwo w zajęciach, obecność na wykładach i konwersatoriach
Literatura
Theodor W. Adorno, Sztuka i sztuki. Wybór esejów, wybór i wstęp Karol Sauerland, przeł. Krystyna Krzemień – Ojak, Warszawa 1990
Theodor W. Adorno, Max Horkheimer, Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne, przeł. Małgorzata Łukasiewicz, posłowie Marek J. Siemek
Louis Althusser, W imię Marksa, przeł. Michał Herer, wstęp Adam Ostolski, Warszawa 2009
Etienne Balibar, Filozofia Marksa, przeł. Andrzej Staroń, Adam Ostolski, Zbigniew Maciej Kowalewski, Warszawa 2007
Walter Benjamin, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, wybór i opracowanie Hubert Orłowski, Poznań 1996
Walter Benjamin, Konstelacje. Wybór tekstów, przeł. Anna Wołkowicz i Adam Lipszyc, Kraków 2012
Isaiah Berlin, Karol Marks. Jego życie i środowisko, Warszawa 1999
Lektury:
- Max Horkheimer, Theodor Adorno, rozdział Pojęcie Oświecenia w: M. Horkheimer, T. Adorno, Dialektyka Oświecenia, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010.
- Slavoj Żiżek, rozdział Siedem zasłon fantazji w: S. Żiżek Przekleństwo fantazji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001.
26 listopada 2014, środa, godz. 17.00
Dr hab. Michał Herer
„Poza dyscypliną. Foucaultowska analityka władzy i jej rozwinięcia
Marshall Berman, Przygody z marksizmem, przeł. Sebastian Szymański, wstęp Agata Bielik-Robson, Warszawa 2012
Clement Greenberg, Awangarda i kicz, w: Clement Greenberg, Obrona modernizmu. Wybór esejów, przeł. Grzegorz Dziamski, Maria Śpik-Dziamska, red. Grzegorz Dziamski, Kraków 2006
Michał Herer, Filozofia aktualności. Z Nietzschem i Marksem, Warszawa 2012
Leszek Kołakowski, Główne nurty marksizmu, cz. I Powstanie, cz. II Rozwój, cz. III Rozkład, Paryż, 1976-1978
Anatol Łunaczarski, Rewolucja i sztuka w: Anatol Łunaczarski, Pisma wybrane, tom I, Warszawa 1963 - 1964
Karol Marks, Fryderyk Engels, Manifest komunistyczny, w: Karol Marks, Fryderyk Engels, Dzieła, tom 4, Warszawa 1962
Karol Marks, Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844 r., w: Karol Marks, Fryderyk Engels, Dzieła, tom 1, Warszawa 1960
Karol Marks, Fetyszystyczny charakter towaru i jego tajemnica, fragment rozdziału Towar, w: Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, Karol Marks, Fryderyk Engels, Dzieła, tom 23, Warszawa 1968
Andrzej Mencwel, Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, Warszawa 2009
Stefan Morawski, Główne nurty estetyki XX wieku, Wrocław 1992
Stefan Morawski, Na zakręcie od sztuki do po-sztuki, Kraków 1985
Stefan Morawski, The aesthetics views of Marks and Engels, w: “The Journal of Aesthetics and Art Criticism”, 1970, Spring, s. 301-314
Stefan Morawski, Krucjata Lucacsa przeciw awangardzie, „Pamiętnik Literacki”, 1979 nr 3
Pisma krytyczno-teoretyczne Georga Lucacsa 1908-1932, wybór Stefan Morawski, przeł. Filip Turczyn, Warszawa 1994
Andrzej Walicki, Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996
Jerzy Plechanow, O literaturze i sztuce, przeł. Janina Ludawska, Warszawa 1956
Piotr Piotrowski, Agorafilia. Sztuka i demokracja w postkomunistycznej Europie, Poznań 2010
Griselda Pollock, Vision, Value and Power, w Griselda Pollock: Vision and Difference. Feminism, Femininity and Histories of Art, London-New York, 1988
Griselda Pollock, Polityka teorii. Pokolenia i geografie. Teoria feministyczna i historia historii sztuki, w: „Artium Questiones” 1997 nr 8, przeł. Mariusz Bryl
Władysław Strzemiński, Teoria widzenia, przedmowa Julian Przyboś, Kraków 1958
Andrzej Turowski, Między sztuką a komuną. Teksty awangardy rosyjskiej 1910 -1932, Kraków 1998
Andrzej Turowski, Wielka utopia awangardy. Utopie artystyczne i społeczne w sztuce rosyjskiej lat 1910-1930, Warszawa 1990
Audytorium Muzeum Sztuki Nowoczesnej
Lektury:
- Michel Foucault, Nadzorować i karać, rozdział „Panoptyzm”, Warszawa 1993.
- Michel Foucault, Bezpieczeństwo, terytorium, populacja. Wykłady w Collège de France. 1977–1978, wykład z 18 stycznia 1978, Warszawa 2010.
- Gilles Deleuze, Postscriptum o społeczeństwach kontroli, w: G. Deleuze Negocjacje. 1972–1990, Wrocław 2007.
Uczestników seminarium prosimy o wybranie dzieł lub działań artystycznych, które posłużą nam jako przykłady do analizy w części seminaryjnej.
17 grudnia 2014, środa, godz. 17.00
Prof. Wojciech Włodarczyk
„Socrealizm a nowoczesność”.
Audytorium Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Lektury:
- Wojciech Włodarczyk, Po co był socrealizm?, w: Doświadczenie i świadectwo totalitaryzmu na obszarze kultur środkowoeuropejskich, red. Joanna Goszczyńska, Joanna Królak, Robert Kulmiński, Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2011, s. 43-55.
- Paweł Hoffman, O niektórych problemach realizmu socjalistycznego, „Nowa Kultura” 1951, 18 listopada.
14 stycznia 2015, środa godz. 17.00
Dorota Jarecka
„Dlaczego socrealizm nie był marksizmem. Historiografia i krytyka polska lat 30. , 40., 50.”
Audytorium Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Lektura: Tadeusz Dobrowolski, O hermetyzmie i społecznej izolacji dzisiejszego malarstwa, „Odrodzenie” nr 23, 1946, s. 1-3.
21 stycznia 2015, środa godz. 17.00
Prof. Piotr Piotrowski
„Marksizm i (moja) historia sztuki”.
Audytorium Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Lektura: Karl Werckmeister, Robocza perspektywa marksistowskiej historii sztuki dzisiaj, w: Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów ,,Artium Quoestiones”, red. Mariusz Bryl, Piotr Juszkiewicz, Piotr Piotrowski, Wojciech Suchocki, Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2009.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: