Malarze, konstruktorzy, wizjonerzy. Historia polskiej scenografii teatralnej 3105-MKHPS-KK
Scenografia to sztuka powstająca na styku obrazu, dźwięku i słowa, mająca do dyspozycji środki wyrazu, pochodzące z szerokiego arsenału dawnych rzemiosł i nowoczesnych technik. Jako taka była od zawsze czułym receptorem, precyzyjnie wskazującym zarówno treści artystycznie świeże jak i te przebrzmiałe. Równie często bywała też terenem, na którym rodziły się nowe idee, debiutowały wielkie talenty, a wybitni artyści chronili i realizowali swoje najodważniejsze wizje.
Tematem wykładów będą dzieje polskiej plastyki teatralnej od XVII do XXI wieku, rozumianej jako szeroka płaszczyzna dialogu artystów wielu specjalności i dyscyplin. Omówione zostaną sylwetki najwybitniejszych twórców, rewolucyjne projekty i przełomowe realizacje, wyznaczające ważne punkty na mapie historii sztuki oraz historii teatru.
Na pierwszych zajęciach ukazana zostanie droga, jaką przebyć musiała dekoracja teatralna, aby nazywana być mogła scenografią. Zaprezentowane zostaną kluczowe zagadnienia w rozwoju polskiej plastyki teatralnej od XVII do końca XIX wieku oraz wybrane sylwetki artystów, od Agostino Locciego po Jana Spitziara. Tematem kolejnego wykładu będą narodziny nowoczesnej scenografii polskiej, którym patronował craigowski „Artysta Teatru” – Stanisław Wyspiański. Jego wizje skonfrontowane zostaną z postulatami światowych reformatów teatralnych, od Richarda Wagnera i Adolphe’a Appii, przez Edwarda Gordona Craiga i Konstantego Stanisławskiego aż po Georga Fuchsa. Na gruncie polskim nowatorskie koncepcje Wyspiańskiego realizowali jego uczniowie - Wincenty Drabik i Karol Frycz. Analizie ich dokonań, inspirowanych bezpośrednio nowoczesnymi nurtami w malarstwie, poświęcone będą dwa wykłady.
W ramach następnego bloku zajęć omówione zostaną trendy, które zdominowały scenografię polską w kolejnych dekadach oraz sylwetki artystów, których twórczy dorobek nie wpisywał się w zastane formuły. Przedmiotem refleksji będą awangardowe poszukiwania Andrzeja Pronaszki, Szymona Syrkusa, Iwo Galla, Feliksa Krassowskiego i Adama Mściwujewskiego, a następnie twórczość scenograficzna malarzy skupionych wokół Leona Schillera, a później także Władysława Daszewskiego w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej i warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Kolejne zajęcia poświęcone zostaną działalności Tadeusza Kantora jako odrębnemu fenomenowi na gruncie tak historii sztuki jak i historii teatru. Wykład ten poprzedzi blok tematów przekrojowych, w ramach którego analizowane będą stosowane do tej pory kategorie i podziały.
Omówiona zostanie „scenografia kobieca”, ze szczególnym uwzględnieniem dorobku Ireny Lorentowicz, Lidii Minticz, Zofii de Inez, Krystyny Zachwatowicz, Zofii Wierchowicz, Łucji Kossakowskiej, Magdaleny Maciejewskiej i Doroty Kołodyńskiej. Analizie poddana zostanie także twórczość scenografów nazywanych „malarzami teatru” (m. in. Wacław Borowski, Piotr Potworowski, Teresa Roszkowska i Erwin Axer) oraz artystów, nawiązujących do „historycznych stylów” w dziejach scenografii (m.in. Andrzej Stopka, Zenobiusz Strzelecki i Adam Kilian). Kolejne wykłady poświęcone będą poszukiwaniom Józefa Szajny, Leszka Mądzika, Jerzego Juka Kowarskiego oraz współpracownika Jerzego Grotowskiego – Jerzego Gurawskiego. Cykl zajęć zamkną rozważania nad scenografią współczesnego teatru muzycznego, reprezentowaną przez twórców trzech pokoleń: Krzysztofa Pankiewicza, Andrzeja Kreütz-Majewskiego i Borisa Kudličkę.
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
Po zakończonym cyklu wykładów studenci dysponują wiedzą z zakresu szeroko pojętej polskiej plastyki teatralnej, potrafią określić jej miejsce i znaczenie w historii kultury, identyfikują sylwetki twórcze artystów oraz istotne nurty w rozwoju scenografii. Zajęcia pozwolą uczestnikom uzupełnić informacje z historii polskiej sztuki nowoczesnej i współczesnej oraz poszerzyć je o usystematyzowaną wiedzę z historii teatru, niezbędną dla uzyskania pełnego obrazu sztuki danego okresu.
Kryteria oceniania
Zaliczenie na podstawie pisemnego kolokwium w formie eseju na jeden z dwóch tematów do wyboru.
Literatura
Literatura obowiązkowa:
- Bablet D., Rewolucje sceniczne XX wieku, Warszawa 1980
- Raszewski Z., Krótka historia teatru polskiego, Warszawa 1990
- Strzelecki Z., Polska plastyka teatralna, Warszawa 1963
Literatura uzupełniająca:
- Aszyk U., Iwo Gall. Poszukiwania teatralne, Łódź 1978
- Bab J., Teatr współczesny. Od Meiningeńczyków do Piscatora, Warszawa 1959
- Csató E., Leon Schiller. Twórca monumentalnego teatru polskiego, Warszawa 1966
- Fazan K., Szkic do portretu Barbary Hanickiej czyli od Grzegorzewskiego do Jarzyny, „Teatr” 2001, nr 1
- Gurawski J., Architekt w Teatrze Laboratorium, [w:] Teatr w miejscach nieteatralnych, pod red. J. Tyszki, Poznań 1998
- Jackl J., Tradycje PISTu dzisiaj, „Pamiętnik Teatralny” 1995, z. 1-2
- Koecher-Hensel A., Andrzeja Majewskiego Teatr Ogromny, „Teatr” 1990, nr 10
- Koecher-Hensel A., Andrzej Kreutz-Majewski. Życie spełnione w sztuce, „Aspiracje” wiosna 2011
- Koecher-Hensel A., Świat poezji, groteski i nonsensu, „Teatr” 1988, nr 4
- Korzeniewski B., Schillerowski Wydział Reżyserski, „Pamiętnik Teatralny” 1995, z. 1-2
- Kornaś T., Racja przeciw umarłym - „replika” Józefa Szajny, „Didaskalia” 2007, nr 78
- Korzus M., Twórczość scenograficzna Wincentego Drabika, Archiwum Sztuki Polskiej XX wieku, red. J. Malinowski, t. IV, Warszawa 2009
- Kosiński D., Grotowski. Przewodnik, Wrocław 2009
- Kosiński J., Kształt teatru, Warszawa 1984
- Krasiński E., Teatr Polski Arnolda Szyfmana 1913-1939, Warszawa 1991
- Król B., Działalność teatralna Jana Bogumiła Plerscha, „Pamiętnik Teatralny” 1954, nr 3-4
- Król B., Antoni Sacchetti - dekorator romantyczny : działalność w latach 1829-1845, „Pamiętnik Teatralny” 1959, z. 1-2
- Król B., Antoni Smuglewicz - malarz teatralny, „Pamiętnik Teatralny” 1956, z. 2-3
- Król-Kaczorowska B., Teatr dawnej Polski - budynki, dekoracje, kostiumy, Warszawa 1971
- Krystyna Zachwatowicz, wstęp: J. Walaszek, oprac. A. Litak, red. M. Wójcik, Warszawa 1992
- Krzysztof Pankiewicz. 40 lat pracy artystycznej (1956-1996), pod red. J. Kotuły, Teatr Polski w Warszawie, sezon 1996/1997
- Kuchtówna L., Karol Frycz, Warszawa 2004
- Kuchtówna L., Schillera i Horzycy teorie polskiego teatru monumentalnego, [w:] Leon Schiller. W stulecie urodzin 1887-1987, pod red. L. Kuchtówny i B. Lasockiej, Warszawa 1990
- Leyko M., Czy to pan jest polskim Reinhardtem?, [w:] W kręgu teatru monumentalnego, pod red. L. Kuchtówny i J. Ciechowicza, Warszawa 2000
- Mądzik L., Myślę obrazami, [w:] Teatr bezsłownej prawdy, Scena plastyczna Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1990
- Moroń E., Barbara Ptak, Katowice 2011
- Napiontkowa M., Przyczynek do tematu „krakowska szkoła scenografii”, [w:] Krakowskie rodowody teatralne. Materiały z sesji naukowej „Z Krakowa w świat” 22-24 X 1993, pod red. J. Michalika, Kraków 1994
- Od Irydiona do Irydiona. W stulecie Teatru Polskiego w Warszawie 1913-2013, Teatr Wielki - Opera Narodowa, Warszawa 2013
- Okońska A., Scenografia Wyspiańskiego, Wrocław 1961
- Osiecka-Samsonowicz H., Agostino Locci (1601-po 1600). Scenograf i architekt na dworze królewskim w Polsce, Warszawa 2003
- Osiński Z., „Teatr przestrzeni” Jerzego Grotowskiego i Jerzego Gurawskiego, [w:] Teatr w miejscach nieteatralnych, pod red. J. Tyszki, Poznań 1998
- Pleśniarowicz K., Polski teatr śmierci: Mickiewicz-Wyspiański, Kantor, [w:] Krakowskie rodowody teatralne. Materiały z sesji naukowej „Z Krakowa w świat” 22-24 X 1993, pod red. J. Michalika, Kraków 1994
- Popiel M., Wyspiański - mitologia nowoczesnego artysty, Kraków 2008
- Pronaszko A., O teatr przyszłości, [w:] Polska myśl teatralna i filmowa, red. T. Sivert i R. Taborski, Warszawa 1971
- Pronaszko A., Zapiski scenografa, oprac. Jerzy Timoszewicz, Warszawa 1976
- Pronaszkowie. Przestrzenie teatru. 9 XII 2011-31 I 2012, Teatr Wielki - Opera Narodowa, Muzeum Teatralne, Warszawa 2011
- Prussak M., Przygody Lekcji XVI czyli o pożytkach z tekstologii, [w:] W kręgu teatru monumentalnego, pod red. L. Kuchtówny i J. Ciechowicza, Warszawa 2000
- Sajkiewicz V., Scenografia wyczarowana kolorem. Plastyka teatralna Piotra Potworowskiego, „Pamiętnik Teatralny” 1994, z. 3-4
- Scenografia. Piotr Potworowski, Poznań Arsenał maj-czerwiec 1963, tekst: Z. Kępiński, Poznań 1963
- Schiller L., Teatr ogromny, [w:] Polska myśl teatralna i filmowa, red. T. Sivert i R. Taborski, Warszawa 1971
- Stacewicz-Podlipska J., „Ja byłam wolny ptak…” O życiu i sztuce Teresy Roszkowskiej, Warszawa 2012
- Stangret L., Tadeusz Kantor. Malarski ambalaż totalnego dzieła, Kraków 2006
- Strzelecki Z., Oczyma scenografa, „Pamiętnik Teatralny” 1955, nr 3-4
- Syrkus S., O teatrze symultanicznym, [w:] Polska myśl teatralna i filmowa, red. T. Sivert i R. Taborski, Warszawa 1971
- Tadeusz Kantor. Interior imaginacji, red. J. Suchan, M. Świca, Warszawa-Kraków 2005
- Terlecki T., Klimat PIST-u, [w:] idem, Rzeczy teatralne, Warszawa 1984, s. 284-295
- Trzciński T., Akropolis, [w:] Polska myśl teatralna i filmowa, red. T. Sivert i R, Taborski, Warszawa 1971
- W cieniu krzesła. Malarstwo i sztuka przedmiotu Tadeusza Kantora. Materiały z sesji zorganizowanej przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego - Zakład Historii Sztuki Nowoczesnej oraz Fundację im. Tadeusz kantora w dniach 14-15 czerwca 1996, red. T. Gryglewicz, przy współpracy J. Antosa, A. Baranowej, L. Stangreta, J. Suchana i A. Szczerskiego, Kraków 1997
- Witz I., Andrzej Stopka, Kraków 1970
- Wyspiański S., [I ciągle widzę ich twarze…], [w:] Polska myśl teatralna i filmowa, red. T. Sivert i R. Taborski, Warszawa 1971
- Wyspiański S., Studium o „Hamlecie”, [w:] Polska myśl teatralna i filmowa, red. T. Sivert i R. Taborski, Warszawa 1971
- Zabawa w teatr, red. D. Buchwald, E. Dąbek- Derda, J. J. Kowarski, Warszawa 2012
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: