Polimedialność sztuki polskiej XX wieku 3105-LLPLSZ-OG
Do najważniejszych elementów dziedzictwa XX-wiecznych awangard zaliczyć należy m.in. zakwestionowanie podziałów na poszczególne rodzaje działalności artystycznej. Kolaże, montaże, poezja wizualna – to tylko najbardziej rozpoznawalne z hybrydycznych form ekspresji, które znoszą ograniczenia i ramy pojedynczego medium, wcześniej rozumianego jako koherentny monolit. Dziedzictwo to okazało się na tyle trwałe, że naznaczyło też prace artystów, którzy często nie identyfikowali się bezpośrednio z dorobkiem historycznych awangard, ocalali jednak sam awangardowy gest przekraczania granic jednej tylko dziedziny sztuki. Taki jest właśnie przypadek większości z omawianych podczas niniejszych zajęć twórców.
Wykład stanowi zaproszenie do wspólnej analizy kilku spośród najważniejszych projektów artystycznych sztuki polskiej XX wieku, które zbadamy przez pryzmat ich polimedialności. Przyjęcie takiej perspektywy pozwoli nie tylko na prześledzenie transmisji pomysłów, których sposób artystycznego opracowania zmieniałby się w zależności od przyjętego medium, lecz także na refleksję nad tym, w jaki sposób poszczególne media wzajemnie na siebie wpływają, wchodząc w złożone relacje. Niekiedy zestawienie prac powstałych na gruncie dominującej formy wypowiedzi danego artysty z dziełami tworzonymi przez niego w gatunkach pozornie dla niego marginalnych, pozwala na całkowitą reinterpretację wybranego projektu. Kiedy indziej zaś zniesiona zostaje wręcz sama możliwość takich podziałów, prowadząc do wytworzenia dynamicznej i hybrydycznej nowej formy sztuki.
W ramach zajęć przyjrzymy się, jakie relacje zachodzą pomiędzy twórczością prozatorską Brunona Schulza (który swój status zyskał głównie jako literat) a jego cyklami rysunków, grafik, czy nawet projektowanych przez niego winiet reklamowych. Na twórczość Leopolda Buczkowskiego, analizowaną dotąd głównie przez literaturoznawców, spojrzymy jako na „dzieło totalne”, w którym na równych prawach z literaturą współistnieją rysunek, malarstwo, rzeźba, fotografia a także rejestrowane na magnetofonie nagrania muzyczne. Dziełom klasyków polskiej grafiki i filmu animowanego, Janowi Lenicy i Walerianowi Borowczykowi, przyjrzymy się przez pryzmat literackich źródeł ich wyobraźni. Podobnie z Romanem Cieślewiczem i Janem Lebensteinem, których fotomontaże, grafiki i obrazy (a nawet – w przypadku Lebensteina – witraże) pozostają w ciągłym dialogu z najważniejszymi zjawiskami polskiej literatury XX wieku. W performansach i sztukach teatralnych Tadeusza Kantora postaramy się dostrzec błyskotliwe odczytania polskiego dramatu. Zanalizujemy także napięcia między działalnością fotograficzną Władysława Hasiora a jego asamblażami. W działalności Themersonów refleksji poddamy relacje pomiędzy tworzonymi przez nich filmami eksperymentalnymi, rysunkami, ilustracjami a twórczością poetycką. W filmach Wojciecha Jerzego Hasa spróbujemy z kolei określić źródła estetyczne tworzących je scenografii, dostrzegając zarazem w postaci tego słynnego reżysera figury śmiałego reinterpretatora dzieł literackich, których adaptacji się podejmował.
Wyczulona na polimedialność analiza pozwoli tym samym na prezentację zjawisk tak różnych jak Polska Szkoła Plakatu, Polska Szkoła Filmowa, dziedzictwo surrealizmu, konsekwencje filmowego ekspresjonizmu czy „długie trwanie” dadaizmu i kubizmu w dobie neoawangardy. Jeden z istotnych wątków naszych zajęć, a zarazem punkt węzłowy wielu analizowanych przez nas prac stanowić będą pytania o doświadczenie i losy polskich Żydów w XX wieku, a wraz z nimi refleksja nad artystycznymi odpowiedziami na doświadczenie Zagłady.
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
Student/ka w zakresie wiedzy:
K2_W01 - ma pogłębioną wiedzę o specyfice przedmiotowej i metodologicznej historii sztuki, którą jest w stanie rozwijać i twórczo stosować w działalności profesjonalnej
K2_W02 - zna terminologię z zakresu historii sztuki na poziomie rozszerzonym
K2_W03 - ma uporządkowaną, pogłębioną wiedzę, obejmującą terminologię, teorie i metodologię z zakresu historii sztuki i innych nauk historycznych
K2_W07 - zna i rozumie zaawansowane metody analizy, interpretacji, wartościowania i problematyzowania różnych wytworów kultury, właściwe dla wybranych tradycji, teorii i szkół badawczych w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla historii sztuki
Student/ka w zakresie umiejętności potrafi:
K2_U02 - wykorzystywać pogłębione umiejętności badawcze, obejmujące analizę prac innych autorów, syntezę różnych idei i poglądów, dobór metod i konstruowanie narzędzi badawczych, opracowanie i prezentację wyników, pozwalające na oryginalne rozwiązywanie złożonych problemów w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych właściwych dla historii sztuki
Student/ka w zakresie kompetencji społecznych:
K2_K02 - jest gotowy/a do aktywnego uczestniczenia w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa kulturowego regionu, kraju, Europy i świata
Kryteria oceniania
1) Obecność na zajęciach (limit: 2 nieobecności usprawiedliwione)
2) Aktywność
3) Krótki test z pytaniami zamkniętymi i otwartymi dotyczącymi analizowanych na zajęciach postaci
Literatura
Wybrane prace na temat różnych wymiarów polimedialności:
P. Bogalecki, Wiersze-partytury w poezji polskiej neowawangardy. Białoszewski – Czycz – Drahan – Grześczak – Partum, Kraków 2020.
A. Hejmej, Muzyczność dzieła literackiego, Toruń 2012.
D. Higgins, Intermedia, w: tegoż, Nowoczesność od czasu postmodernizmu i inne eseje, wyb., oprac. i posłowie P. Rypson, Gdańsk 2000.
R.E. Krauss, The Originality of the Avant Garde and Other Modernist Myths, Cambridge 1986.
P. Rypson, Książki i strony. Polska książka awangardowa i artystyczna w XX wieku, Warszawa 2000.
B. Śniecikowska, Słowo – obraz – dźwięk. Literatura i sztuki wizualne w koncepcjach polskiej awangardy 1918-1939, Kraków 2005.
J. Orska, Przełom awangardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce, Kraków 2004.
Tradycje eksperymentu / eksperyment jako doświadczenie, red. K. Hoffmann, J. Kornhauser, B. Sienkiewicz, Kraków 2019.
Literatura przedmiotu (dla chętnych):
S. Chwin, Dlaczego Bruno Schulz nie chciał być pisarzem żydowskim (o „wymazywaniu” żydowskości w „Sanatorium pod Klepsydrą” i „Sklepach cynamonowych”), „Schulz/Forum” 2014, nr 4, s. 5–21.
Delaperrière M., Polskie awangardy a poezja europejska. Studium wyobraźni poetyckiej, przeł. A. Dziadek, Katwoice 2004.
M. Giżycki, Film w kręgu polskiej awangardy dwudziestolecia międzywojennego, w: Film awangardowy w Polsce i na świecie, red. R.W. Kluszczyński, Łódź 1989.
J. Gondowicz, Trans-Autentyk: nie-czyste formy Brunona Schulza, Warszawa 2014.
M. Haltof, Polish Film and the Holocaust: Politics and Memory, Oxford 2012.
A. Insdorf, Intimations: The Cinema of Wojciech Has, Evanston 2017.
K.A. Jeleński, Lebenstein – mitotwórca ludzkiej natury, w: tegoż, Chwile oderwane, Gdańsk 2007.
A. Karpowicz, Kolaż: awangardowy gest kreacji: Themerson, Buczkowski, Białoszewski, Warszawa 2007.
K. Mikurda, K. Wielebska, Dzieje grzechu. Surrealizm w kinie polskim, Kraków 2010.
R. Nycz, O kolażu tekstowym (na materiale prozy Leopolda Buczkowskiego), „Teksty” 1978, nr 4 (40), s. 9-29.
G. Niziołek, Polski teatr Zagłady, Warszawa 2013.
P. Sitkiewicz, Fantasmagorie. Rozważania o filmowej wyobraźni Brunona Schulza, Schulz/Forum 2012, nr 1, s. 35-46.
J. Suchan, Polak, Żyd, artysta. Tożsamość a awangarda, Łódź 2010.
Tadeusz Kantor. Interior imaginacji, red. M. Świca, J. Suchan, Warszawa 2005.
Teatr Pamięci Tadeusza Kantora, red. J. Chrobak, M. Wilk, Kraków 2008.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: