Książka dla każdego? Jak adaptowano publikacje do potrzeb odbiorców w okresie od XV do XVIII wieku. 3105-KDK-KK
Wbrew obiegowym opiniom dawna książka nie zawsze była dobrem luksusowym. W czasach, gdy liczba dostępnych tytułów była znacznie mniejsza niż dziś, te same treści powielano, dostosowując je do różnych grup odbiorców – od zamożnych kolekcjonerów po ubogich mieszczan, od uczonych znających kilkanaście języków po osoby posługujące się wyłącznie językiem narodowym, od profesorów po uczniów szkół podstawowych, od biskupów po pielgrzymów. Jedno dzieło mogło funkcjonować w kilku wariantach: w różnych formatach, na odmiennych materiałach, z naukowym komentarzem lub bez niego, ilustrowane lub nie.
Zajęcia pozwolą prześledzić na wybranych przykładach, jak w epoce wczesnonowożytnej modyfikowano treść i wygląd książki, aby odpowiadała oczekiwaniom i potrzebom określonej grupy czytelników. Uczestnicy zdobędą wiedzę o fizycznych aspektach starych druków, rękopisów i rycin, dowiedzą się, jak zmieniały się funkcje tych obiektów, sposoby ich postrzegania oraz użytkowania w zależności od czasu i miejsca. Ważną częścią zajęć będzie analiza oryginalnych obiektów, pozwalająca rozwijać umiejętność krytycznej obserwacji i interpretacji źródeł.
Zajęcia posiadają komponent cyfrowy. Uczestnicy nauczą się pracy z nowoczesnymi narzędziami takimi jak biblioteki cyfrowe, katalogi i bazy danych (np. URUS, MEI, Basira, EMoBookTrade).
Proponowane tematy poszczególnych zajęć (ostateczna lista zostanie dostosowana do zainteresowań uczestników):
PROLOG
Czym dawne nośniki tekstu różniły się od dzisiejszych? Fakty i mity o rękopisach i drukach.
Jak radzono sobie z przeciążeniem informacyjnym w XV wieku? Książka na styku średniowiecza i nowożytności.
Drukarz do czytelnika, autor do sponsora i tym podobne. Promocja książki przy pomocy paratekstów.
Nie tylko dla ozdoby. Różne funkcje ilustracji i dekoracji.
ROZDZIAŁY
Bestseller dla wszystkich? Kontrowersje wokół fizyczności Biblii.
Dla grzecznych i niegrzecznych uczniów oraz koneserów antyku. Różne oblicza kanonu.
Dla nielicznych, którzy potrafili zrozumieć. Jak wydawano i ilustrowano literaturę naukową.
Dla nieznających łaciny. Po co i jak produkowano adaptacje wernakularne i przekłady.
Dla tych z bardzo ograniczonym budżetem. Jak produkowano i sprzedawano tanie książki.
Dla lubiących krótkie formy. Streszczenia, bryki i epitomy.
Dla żądnych przygód. Przewodniki, pamiątki i relacje z podróży.
Spotkanie z artefaktem I. Wycieczka do Pałacu Rzeczpospolitej.
EPILOG
Książka w rękach odbiorcy. Customizacja czytelnicza.
Spotkanie z artefaktem II. Pokaz starych druków w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie.
Metody prowadzenia zajęć:
konwersatorium / praca z tekstem / praca w grupie
Materiały z zajęć oraz teksty zadane do lektury w domu będą sukcesywnie udostępniane przez prowadzącą na platformie Google Classroom.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po ukończeniu kursu absolwent zna i rozumie:
K_W10
w zaawansowanym stopniu zagadnienia z zakresu wiedzy ogólnej o głównych kierunkach rozwoju oraz o najważniejszych osiągnięciach w zakresie dyscyplin nauk humanistycznych. W szczególności zagadnienia z zakresu wiedzy o dawnej kulturze umysłowej, w tym wiedzy o książce, historii nauki i komunikacji.
Po ukończeniu kursu absolwent potrafi:
K_U07 – komunikować się z otoczeniem z wykorzystaniem specjalistycznej terminologii z zakresu historii intelektualnej i historii książki, poglądów różnych badaczy historii kultury, w szczególności historii nauki i historii książki ; poddawać analizie krytycznej poglądy różnych badaczy
K_U11 – planować i organizować pracę indywidualną oraz w zespole (także o charakterze interdyscyplinarnym)
Po ukończeniu kursu absolwent jest gotów do:
K_K02 – uznawania znaczenia wiedzy we właściwym określeniu priorytetów służących realizacji zadań, sformułowanych problemowo przez siebie i innych, w tym ekspertów
Kryteria oceniania
Forma zaliczenia:
Zaliczenie na ocenę. Ocena wystawiana jest na podstawie testu napisanego podczas ostatnich zajęć (80% oceny) oraz aktywności na zajęciach (20% oceny).
Kryteria oceniania:
Test: Warunkiem zaliczenia testu jest uzyskanie 55% całkowitej punktacji. Test będzie dotyczył zagadnień omawianych podczas zajęć oraz tekstów obowiązkowych zadanych do lektury w domu. Test należy napisać samodzielnie, bez wykorzystania dodatkowych pomocy, notatek i narzędzi AI.
Aktywność na zajęciach: wypowiedź na temat tekstów zadanych do lektury w domu oraz czytanych na zajęciach, merytoryczny udział w dyskusji i zadaniach zaproponowanych przez prowadzącą.
Dopuszczalna liczba nieobecności w semestrze: 2. Trzecią, czwartą i piątą nieobecność można odrobić w sposób ustalony indywidualnie z prowadzącą. Więcej niż pięć nieobecności oznacza niezaliczenie przedmiotu
Literatura
Materiały z zajęć oraz teksty zadane do lektury w domu będą sukcesywnie udostępniane przez prowadzącą na platformie Google Classroom.
Wybrana literatura (lektury obowiązkowe i dla chętnych do przeczytania w domu, teksty omawiane na zajęciach):
Axer J., Łacina jako drugi język narodu szlacheckiego Rzeczypospolitej, [w:] Łacina jako język elit, red. J. Axer, OBTA UW–Wydawnictwo DiG, Warszawa 2004, s. 151–156.
Blair A., The Dedication Strategies of Conrad Gessner [w:] Professors, Physicians and Practices in the History of Medicine: Essays in Honor of Nancy Siraisi, red. G. Manning and C. Klestinec. Springer, New York 2017, s. 169–209.
Blair A., Too Much to Know Managing Scholarly Information before the Modern Age, Yale University Press, New Haven and London 2011.
Carnelos L., Cheap Printing and Street Sellers in Early Modern Italy, [w:] Cheap Print and the People: Popular Literature in the European Perspective, red. D. Atkinson, S. Roud, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle 2019, s. 324–353.
Carnelos L., Learning from Mistakes: Paper and Printing Defects in Sixteenth-Century Italian Popular Books, [w:] Printing and Misprinting. A Companion to Mistakes and In-House Corrections in Renaissance Europe (1450-1650), ed. G. della Rocca del Candal, A. Grafton, P. Sachet, Oxford UP, Oxford 2023, s. 446–462.
Colonna F., Hypnerotomachia Poliphili Francesca Colonny, tłum. A. Klimkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015 (fragmenty).
Dondi C., Printed Books of Hours from Fifteenth-Century Italy, Olschki, Firenze 2016 (fragmenty).
Dunkelgrün T., The Multiplicity of Scripture The Making of the Antwerp Polyglot Bible, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto 2025 (fragmenty).
Dziechcińska H., O staropolskich dziennikach podróży, IBL PAN, Warszawa 1991 (fragmenty).
Genette G., Paratexts. Thresholds of interpretation, transl. J. E. Lewin, Cambridge UP, Cambridge 1997 (fragmenty).
Gingerich Owen, An annotated census of Copernicus’ “De revolutionibus” (Nuremberg, 1543 and Basel, 1566), Brill, Leiden 2002.
Gingerich O., Książka, której nikt nie przeczytał, tłum. Jarosław Włodarczyk, Copernicus Center Press, Kraków 2023.
Harris N., A whimsy on the history of canon, Ecdotica, VII, 2010, pp. 43-55.
Eisenstein E., Rewolucja Gutenberga, Warszawa : Prószyński i S-ka 2004 (fragmenty).
Grafton Anthony, Inky fingers. The making of books in early modern Europe, Harvard UP, Cambridge and London 2020 (fragmenty).
Gruchała J., Iucuna Familia Librorum. Humaniści renesansowi w świecie książki, Universitas, Kraków 2002 (fragmenty).
Jarzębski A., Gościniec albo opisanie Warszawy, oprac. Aleksander Kraushar, Rubiszewski i Wrotnowski, Warszawa 1909.
Jurkowlaniec G., Confessional Images? The Luther Bible and Sixteenth-Century Biblical Illustrations in Poland, [w:] The Luther Effect in Eastern Europe: History, Culture, Memory, ed. J. Bahlcke, B. Störtkuhl, M. Weber DeGruyter Oldenbourg, Berlin 2017,s. 197-209.
Jurkowlaniec G., Herman M., The Reception of the Printed Image in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Multiplied and Modified, Routledge, New York 2020 (fragmenty).
Kiliańczyk-Zięba J., Printing for the Pilgrims: Krakow Seventeenth-Century Guidebooks, [w:] Buying and Selling. The Business of Books in Early Modern Europe, ed. S. Graheli, Brill, Leiden 2019, s. 136–153.
Kiliańczyk-Zięba J., Wydawnicze skamieliny. Późne edycje bestsellerów jako źródło informacji o kształcie wizualnym pierwszego wydania tekstu, Terminus 2019, t. 21, z. 4 (53), s. 401 – 436.
Krzywy Roman, Wokół staropolskiej literatury popularnej [rec. z: Andrzej Staniszewski, „Historyje krakowskie. Funkcjonowanie narracyjnych tekstów popularnych we wczesnonowożytnej aglomeracji krakowskiej”], Pamiętnik Literacki 2022, nr 113, z. 2, s. 277–285.
Margócsy Dániel, The Fabrica of Andreas Vesalius: A Worldwide Descriptive Census, Ownership, and Annotations of the 1543 and 1555 Editions, Brill, Boston–Leiden 2018.
Printing R-evolution 1450–1500 (katalog wystawy), ed. Cristina Dondi, Marsilio Editori, Venezia 2018.
Printing R-Evolution and Society 1450–1500. Fifty Years that Changed Europe, ed. C. Dondi, Edizioni Ca’ Foscari, Venezia 2020 (fragmenty).
Przebudzeni : ruiny antyku i narodziny włoskiego renesansu : katalog, red. M. Baliszewski, Arx Regia, Warszawa 2023.
Rossetti S., Rome: a bibliography from the invention of printing through 1899. 1, The guide books, Olschki, Firenze 2000.
Ptaszyński M., Protestancka parafia jako miejsce pisma: Rzesza i Rzeczpospolita na przełomie XVI i XVII w., [w:] Loca scribendi, Miejsca i środowiska tworzące kulturę pisma w dawnej Rzeczypospolitej XV-XVIII stulecia, red. nauk. A. Adamska, A. Bartoszewicz, M.Ptaszyński, Warszawa 2017, s. 183-201.
Wheatley Ch., Epic, Epitome, and the Early Modern Historical Imagination, Farnham, 2016 (fragmenty).
Woźniak, K., History of La Bella Principessa After Excision from Sforziad, 2015 (online: https://www.academia.edu/112445032/History_of_La_Bella_Principessa_After_Excision_from_Sforziad )
Wybrane strony internetowe i bazy danych
Basira. Books as symbols in Renaissance Art: https://basira.library.upenn.edu/
EMoBookTrade: https://emobooktrade.unimi.it/
The European dimensions of popular print culture – glosariusz gatunków literatury popularnej: https://popular-print-glossary.sites.uu.nl
Material Evidence in Incunabula (MEI): https://data.cerl.org/mei/
URUS Techniques and Reception of Prints in Central and Eastern Europe (15th–18th c.): https://urus.uw.edu.pl
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: