Genealogia nowoczesności. XIX wiek i modernizacja 3105-GNWIM-KK
Konwersatorium „Genealogia nowoczesności. Wiek XIX i modernizacja” wyrasta z przeświadczenia, że od połowy XIX stulecia w różnych warstwach i klasach społecznych wzmaga się poczucie zmiany i przyspieszenia. Na zajęciach będziemy zastanawiać się, jak doświadczanie nowoczesności w różnych jej przejawach kształtowało sposoby myślenia o człowieku, zbiorowości i sposobach uczestnictwa w kulturze. Zachowane opisy modernizującego się świata okazują się bowiem bliskie naszym współczesnym obserwacjom. Dzięki temu, że dziewiętnastowieczni przedstawiają rewolucję przemysłową i rozwój kapitalizmu na etapie początkowym, to dziś dużo łatwiej nam nazwać części składowe tych procesów, zrozumieć ich mechanikę i poddać oba zjawiska krytyce. Patrząc na te fenomeny z perspektywy późnej nowoczesności lub ponowoczesności, będziemy chcieli nie tylko zrekonstruować optymistyczną narrację o rozwoju techniki i postępie rozumu, lecz także pokazać przegranych modernizacji, nazwać ciemne strony „odczarowywania świata” oraz lęki związane z rosnącym poczuciem wykorzeniania.
W obrębie zagadnień, którymi będziemy się zajmować na konwersatorium, znajdą się następujące zjawiska: urbanizacja oraz rozwój konsumpcjonizmu (np. przemysłowe miasto, wystawa światowa, fabryka, tłum, centra handlowe), „zmniejszenie” świata (m.in. pociąg, parowiec, rower, prasa, telegraf; kolonializm i turystyka), przemiana stosunku do ciała (higiena, medykalizacja szaleństwa, kultura czasu wolnego itp.), sekularyzacja i wyłanianie się nowej duchowości (np. religijność ludowa, nihilizm, spirytyzm), rosnące upolitycznienie życia publicznego (socjalizm, nacjonalizm, eugenika etc.), a także różne formy emancypacji i przejawy myślenia utopijnego (szczegóły: Zakres tematów).
Celem zajęć nie jest próba zdefiniowania rozmytego pojęcia nowoczesności, ale analiza opowieści o stuleciu postępu oraz przyjrzenie się sposobom reagowania na zmianę. Dlatego punktem wyjścia do rozmowy na konwersatorium staną się teksty świadków nowoczesności – zarówno literackie, jak i filozoficzne, publicystyczne, polityczne czy prywatne; utwory zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz fragmenty adaptacji filmowych. W tym sensie skupimy się raczej na pojedynczych doświadczeniach odciśniętych w konkretnych dziełach niż na globalnych ujęciach badawczych, do których będziemy sięgać kontekstowo, by nazwać zaobserwowane w utworach zjawiska, procesy i tendencje.
Zakres tematów:
Przedstawiony zakres tematów może ulec niewielkim zmianom w odpowiedzi na zainteresowania osób studiujących.
Zajęcia wprowadzające: nowoczesność jako doświadczenie
Ulotne piękno miasta (Ch. Baudelaire „Malarz życia nowoczesnego”, „Paryski splin” – wybór)
Na wystawie światowej (List C. Norwida do J. Kuczyńskiej z kwietnia 1867 roku; J.I. Kraszewski „Rachunki” – wybór)
Krytyka kryształowego pałacu (F. Dostojewski „Notatki z podziemia”)
Ikona nowoczesności – pociąg (S. Grabiński „Demon ruchu” – wybór opowiadań)
Skurczenie świata i jego konsekwencje (J. Verne „W osiemdziesiąt dni dookoła świata”)
Parostatkiem w wielki rejs (H. Sienkiewicz „Listy z podróży do Ameryki”, „Listy z Afryki” – wybór)
Kapitalizm i fabryka (K. Marx i F. Engels „Manifest komunistyczny”)
Naród i rasa (R. Dmowski „Myśli nowoczesnego Polaka” – fragmenty)
Więzienie ze spojrzeń (M. Konopnicka „Obrazki więzienne”, „Za kratą” – wybór)
Higieniści i cykliści (B. Prus „Ze wspomnień cyklisty”, kroniki – wybór)
Medykalizacja szaleństwa (G. Zapolska „Bal wariatek w Salpêtrièr”)
Śmierć Boga i jej konsekwencje (F. Nietzsche „Wiedza radosna” – fragmenty)
Powroty do religii (W. Reymont „Pielgrzymka do Jasnej Góry”)
Temat do wyboru z osobami studiującymi (np. mediumizm, nowa kobieta, wykluczeni, powroty do natury…)
Teksty lub linki do wydań elektronicznych zostaną przekazane grupie za pośrednictwem maila uniwersyteckiego.
Metody prowadzenia zajęć:
wykład wprowadzający, dyskusja, pogadanka heurystyczna, praca z tekstem, krytyka tekstu naukowego, metody audiowizualne, praca w grupach
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po ukończeniu kursu absolwent/ka
zna i rozumie:
K_W10
w zaawansowanym stopniu zagadnienia z zakresu wiedzy ogólnej o głównych kierunkach rozwoju oraz o najważniejszych osiągnięciach w zakresie dyscyplin nauk humanistycznych (najważniejsze zjawiska kulturowe XIX wieku związane z pojęciami nowoczesności i modernizacji oraz ich klasyczne interpretacje przedstawione w stanie badań)
potrafi:
K_U07 – komunikować się z otoczeniem z wykorzystaniem specjalistycznej terminologii, poglądów różnych badaczy historii sztuki i historii kultury (używać pojęć i terminów nazywających procesy i fenomeny charakterystyczne dla kulturowej historii XIX wieku oraz przywoływać nazwiska badaczek i badaczy tego okresu)
K_U11 – planować i organizować pracę indywidualną oraz w zespole (także o charakterze interdyscyplinarnym) – (przygotowywać się do dyskusji i wyszukiwać argumenty na rzecz własnego stanowiska w trakcie rozmowy w podgrupach i na forum na tematy związane z tematyką zajęć, a także samodzielnie analizować i interpretować teksty kultury pochodzące z XIX wieku)
jest gotów/a do:
K_K02 – uznawania znaczenia wiedzy we właściwym określeniu priorytetów służących realizacji zadań, sformułowanych problemowo przez siebie i innych, w tym ekspertów (przyjęcia przekonania, że zjawiska nowoczesne rozwijające się XIX wieku w pewnym stopniu uwarunkowały naszą współczesność)
Kryteria oceniania
Forma zaliczenia:
- obecność
- przygotowanie do zajęć i aktywność na zajęciach
- praca domowa
- podsumowujące zaliczenie pisemne
Kryteria oceniania:
Aktywność i prace domowe – 40% oceny końcowej:
- regularny, merytoryczny udział w zajęciach,
- terminowe wykonywanie prac domowych.
Zaliczenie pisemne – 60% oceny końcowej:
- maksymalnie 50 punktów,
- próg zaliczenia: minimum 50% (tj. 25 punktów).
Aby uzyskać zaliczenie przedmiotu, student musi zdobyć łącznie co najmniej 60% punktów z obu składowych oceny.
Obecność:
- dopuszczalne są maksymalnie dwie nieobecności na zajęciach (każda kolejna, udokumentowana, musi zostać odrobiona na dyżurze)
- większa liczba nieobecności uniemożliwia osiągnięcie efektów uczenia się przewidzianych w sylabusie i skutkuje niezaliczeniem kursu.
Zasady dotyczące korzystania z narzędzi cyfrowych:
Używanie sztucznej inteligencji w przygotowaniu prac domowych oraz zaliczenia pisemnego, poza wypadkami wyraźnie wskazanymi przez prowadzącego, jest zabronione.
Dopuszczalna liczba nieobecności w semestrze: możliwe dwie nieobecności, każda kolejna, udokumentowana, musi zostać odrobiona na dyżurze
Literatura
Najważniejsze opracowania na temat kultury XIX wieku. Lista lektur zaproponowana do czytania na zajęciach znajduje się w polu Pełny opis przedmiotu – Zakres tematów.
A. Bielik-Robson, „Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości”, Kraków 2000.
M. Berman, „«Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu». Rzecz o doświadczeniu nowoczesności”, Warszawa 2006.
„Ekspozycje nowoczesności. Wystawy a doświadczanie procesów modernizacyjnych w Polsce (1821–1929)”, red. M. Litwinowicz-Droździel, I. Kurz, P. Rodak, Warszawa 2017.
M. Foucault, „Nadzorować i karać”, przeł. T. Komendant, Warszawa 2009.
M. Gawin, „Rasa i nowoczesność. Historia polskiego ruchu eugenicznego”, Warszawa 2003.
A. Giddens, „Nowoczesność i tożsamość. «Ja» i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności”, Warszawa 2010.
J. Habermas, „Filozoficzny dyskurs nowoczesności”, przeł. M. Łukasiewicz, Kraków 2000.
„Historia ciała”, t. 2: „Od Rewolucji do I wojny światowej”, Gdańsk 2020.
J. Jedlicki, „Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują”, Warszawa 2000.
J. Jedlickicki, „Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności”, Warszawa 2000.
T. Kizwalter, „Polska nowoczesność. Genealogia”, Warszawa 2020.
P. Kubkowski, „Sprężyści. Kulturowa historia warszawskich cyklistów na przełomie XIX i XX wieku”, Warszawa 2018.
M. Marcinów, „Historia polskiego szaleństwa”, Gdańsk 2021.
„Miasto, kultura, literatura, wiek XIX”, red. J. Data, Gdańsk 1993.
„Modernizm: spotkania. Antologia”, red. E. Paczoska i L. Magnone, Warszawa 2008.
J. Osterhammel, „Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata”, przeł. I. Drozdowska-Broering et. al., Poznań 2013.
E. Paczoska, „Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności”, Warszawa 2010.
„Praktyka, utopia, metafora. Wynalazek w XIX wieku”, red. J. Kubicka, M. Litwinowicz-Droździel, Warszawa 2016.
E. Rybicka, „Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej”, Kraków 2003.
H. Salmi, „Europa XIX wieku. Historia kulturowa”, przeł. A. Szurek, Kraków 2010.
Ch. Taylor, „Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej”, Warszawa 2001.
„Modernistyczne źródła nowoczesności”, red. M. Dąbrowski, A.Z. Makowiecki, Warszawa 2003.
W. Tomasik, „Ikona nowoczesności. Kolej w literaturze polskiej”, Toruń 2015.
P. Tomczok, „Literacki kapitalizm. Obrazy abstrakcji ekonomicznych w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku”, Katowice 2018.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: