Brokat, splendor i godzinki. Związki sztuki i liturgii w średniowieczu 3105-BSG-K
Przedmiotem zajęć jest analiza wybranych obiektów związanych z liturgią średniowieczną. Osoby biorące udział w konwersatorium będą poznawać treść oraz przebieg różnych celebracji liturgicznych oraz ich specyfikę. Wiedza ta pozwoli im na lepsze zrozumienie funkcji przedmiotów związanych z liturgią: rozmaitych paramentów liturgicznych, szat, relikwiarzy, ksiąg liturgicznych. Porównywanie obiektów będzie okazją do ćwiczenia opisu obiektu oraz przemian stylistycznych.
Drugim celem zajęć jest przybliżenie uczestnikom przedstawień liturgii powstałych w średniowieczu. Umieszczone w różnym kontekście, mające różne funkcje pozwolą zobaczyć
Zagadnienia poruszane w trakcie zajęć:
- organizacja kościelna, struktury diecezjalne i monastyczne
- typy celebracji liturgicznych i związanych z nimi ksiąg, zróżnicowanie formularzy mszalnych
- dramat liturgiczny i obiekty z nim związane
- rok liturgiczny, rodzaje świąt, budowa kalendarza, wyliczanie dat świąt i Wielkanocy
- sprzęty liturgiczne – wpływ funkcji na formę, programy ikonograficzne
- tekstylia używane w czasie liturgii i poza nią
- kult relikwii i ceremonie i paramenty liturgiczne z nimi związane
- wpływ liturgii na treści nastaw ołtarzowych, malarskiego wystroju przestrzeni sakralnej i sztuki sepulkralnej
- liturgia w ikonografii: przedstawienia mszy, Eucharystii i pozostałych sakramentów, pogrzebu, procesji, ikonografia związana z kultem relikwii
- udział świeckich w liturgii, pobożność prywatna, jej przemiany i towarzyszące jej przedmioty
- materiały używane do wyrobu sprzętów liturgicznych i ich symboliczne znaczenie
Metody prowadzenia zajęć:
konwersatorium, konwersatorium z elementami wykładu wprowadzającego, praca z tekstem, praca w grupie, burza mózgów
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po ukończeniu kursu student/studentkat zna i rozumie:
K_W02 – w zaawansowanym stopniu terminologię historyczno-artystyczną dotyczącą dzieł sztuki, w szczególności w zakresie technik, materiałów, funkcji, datowania, warunków przechowywania, sposobów inwentaryzacji
K_W04 – szczegółowe zagadnienia z zakresu historii sztuki w ujęciu chronologicznym, tematycznym i problemowym, w zakresie najważniejszych stylów artystycznych, kierunków, ruchów, tendencji, środowisk, epok historyczno-artystycznych
Po ukończeniu kursu student/studentka potrafi:
K_U04 – wykorzystywać posiadaną wiedzę w zakresie rozpoznawania różnych rodzajów obiektów sztuki (pod względem techniki, typologii, chronologii, stylistyki, genezy, atrybucji) oraz przeprowadzenia ich krytycznej analizy i interpretacji z zastosowaniem typowych metod, w celu określenia ich znaczeń, oddziaływania społecznego i miejsca w procesie historyczno-kulturowym
K_U07 – komunikować się z otoczeniem z wykorzystaniem specjalistycznej terminologii, poglądów różnych badaczy historii sztuki i historii kultury
K_U11 – planować i organizować pracę indywidualną oraz w zespole (także o charakterze interdyscyplinarnym)
Po ukończeniu kursu student/studentka jest gotów/a do:
K_K01 – krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści, dostępnych poprzez wszystkie kanały wykorzystywane w naukach o sztuce
K_K02 – uznawania znaczenia wiedzy we właściwym określeniu priorytetów służących realizacji zadań, sformułowanych problemowo przez siebie i innych, w tym ekspertów
Kryteria oceniania
Forma zaliczenia:
- praca na zajęciach oparta na przemyśleniu zadanych lektur (50%)
- kolokwium na ostatnich zajęciach - samodzielna, pisemna analiza obiektów związanych z liturgią oraz przedstawień liturgii, które zostaną wybrane spośród omawianych na zajęciach
Kryteria oceniania:
– warunkiem zaliczenia jest uzyskanie przynajmniej połowy punktów za pracę pisemną (15 z 30 punktów) i łącznie co najmniej 60% punktów z obu składowych oceny
– regularny, merytoryczny udział w zajęciach
Obecność:
- dopuszczalne są maksymalnie dwie nieobecności na zajęciach
- większa liczba nieobecności uniemożliwia osiągnięcie efektów uczenia się przewidzianych w sylabusie
Literatura
- H. Belting, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, przekł. T. Zatorski, Gdańsk 2010.
- W. Bielak, Wpływ devotio moderna na formację polskiego duchowieństwa. Szkic zagadnienia, [w:] Średniowieczny kościół polski. Z dziejów duszpasterstwa i organizacji kościelnej, red. M.T. Zahajkiewicz, S. Tylus, Lublin 1999, s. 23–57.
- A. Błażejewska, Sztuka społeczności wiejskiej w okresie późnego średniowiecza, [w:] Sztuka około 1400. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1996, s. 349–371.
- S. Bylina, Religijność późnego średniowiecza. Chrześcijaństwo a kultura tradycyjna w Europie Środkowo-Wschodniej w XIV–XV w., Warszawa 2009.
- C.W. Bynum, Dissimiliar similitudes. Devotional objects in late medieval Europe, New York 2022.
- J. Harper, Formy i układ liturgii zachodniej od X do XVIII wieku. Wprowadzenie historyczne i przewodnik dla studentów i muzyków, Kraków 1997.
- M. Jakubek-Raczkowska, Tu ergo flecte genua tua. Sztuka a praktyka religijna w diecezjach pruskich państwa zakonu krzyżackiego do połowy XV wieku, Pelplin 2014.
- K. Kopania, Animated Sculptures of the crucified Christ in the religious culture of the Latin Middle Ages, Warszawa 2011.
- T.A. Kruszyński, Parury, czyli dawne ozdoby alby i humerału. Studjum z zakresu paramentyki, Kraków [1929?].
- W. Marcinkowski, Przedstawienia dewocyjne jako kategoria sztuki gotyckiej, Kraków 1994.
- Miller M.C., Clothing the Clergy. Virtue and Power in Medieval Europe, London 2014.
- Monumenta Sacra Polonorum, t. I–VI.
- Ornamenta Ecclesiae. Kunst und Künstler der Romanik. Katalog zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Josef-Haubrich-Kunsthalle, t. I–III, Köln 1985.
- É. Palazzo, Liturgie et société au Moyen Age, Paris 2000.
- W. Rozynkowski, O liturgii w zakonie krzyżackim w średniowieczu, [w:] Rewitalizacja zespołu kościoła Najświętszej Marii Panny w Malborku, red. J. Hochleitner, Malbork 2016, s. 49–66.
- Skarb średniowiecznych paramentów z Kościoła Mariackiego w Gdańsku. Katalog zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku, t. I–III, H. Hryszko, M. Stachurska, A. Krzemińska-Maciejko, Gdańsk 2020.
- P. Szczaniecki, Służba Boża w dawnej Polsce, Kraków 2020.
- K. Szczepkowska-Naliwajek, Relikwiarze średniowiecznej Europy od IV do początku XVI wieku. Geneza, treści, styl i techniki wykonania, Warszawa 1996.
- B. Włodarski, Chronologia staropolska, Warszawa 1957.
- A. Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500, t. III: Wspólnota rzeczy. Sztuka niderlandzka i północnoeuropejska 1380–1520, Warszawa 2015.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: