Acheiropoietoi-legendy i obrazy 3105-ALO-K
Przedmiotem rozważań będą „obrazy nie ręką ludzką uczynione”. Zostaną przedstawione legendy o acheiropoietoi i wizerunki z nimi wiązane oraz ich reprezentacje w malarstwie i rzeźbie od epoki patrystycznej po nowożytność. Fenomen acheiropoietoi ukazany zostanie w szerokim kontekście społecznym, religijnym, antropologicznym i artystycznym. Celem jest określenie genezy, statusu i oczekiwań wobec obrazów we wczesnym średniowieczu oraz konsekwencji wypracowanych wówczas formuł dla sztuki i kultu obrazów w wiekach następnych. Pozwoli to podjąć refleksję nad pojęciami kluczowymi z punktu widzenia historii sztuki takimi jak wzorzec, obraz, reprezentacja, uobecnienie, oryginał i kopia oraz nad rolą aktu odbioru w nadawaniu znaczeń wizerunkowi. Zjawiska te zostaną poddane krytycznej refleksji z wykorzystaniem nowoczesnych teorii interpretacyjnych. Umożliwi to zapoznanie się z osiągnięciami współczesnej humanistyki i jej zastosowaniem w praktyce badawczej.
Zajęcia będą prowadzone w oparciu o analizę tekstów źródłowych (legendy, teorie obrazowania, relacje opisując praktyki kultu i akty percepcji dzieł) oraz malarskich i rzeźbiarskich przedstawień z obszaru Bizancjum, Europy Zachodnio-Południowej i Meksyku. Podsumowaniem tych analiz będą dyskusje wokół nowoczesnych interpretacji omawianych tekstów i dzieł.
Plan zajęć:
1. Geneza terminu acheiropoietos
2. Mandylion – dzieje, kopie i przedstawienia wizerunku z Edessy
3. Odcisk jako geneza wizerunku a status obrazu w Bizancjum
4. Obrazy łukaszowe w Bizancjum i w Rzymie – formy kultu i warunki dostępu.
5. Obraz Jasnogórski a kryterium dawności
6. Veraicon: materia – ciało – płeć
7. Veraikon – recepcja jako refleksja nad obrazowaniem
8. Volto Santo: autor i jego dzieło w wiekach średnich
9. Uobecnienie: relikwie – wizerunki – eucharystia
10. Wizerunek i pielgrzymka
11. Św. Łukasz i św. Nikodem – wizerunki świętych artystów w sztuce średniowiecznej i nowożytnej
12. Stygmatyzacja św. Franciszka – ciało jako acheiropoietos
13. Matka Boska z Guadalupe – wizja jako acheiropoietos
14. Potęga wizerunku (David Freedberg)
15. Antropologia obrazu (Hans Belting)
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
Po zajęciach student/ka:
- rozumie korelację pomiędzy legendami o acheiropoietoi a statusem wizerunku w wiekach średnich i epoce nowożytnej
- identyfikuje podstawowe typy i warianty ikonograficzne związane z legendami o acheiropoietoi
- zna podstawową literaturę związaną z tematem zajęć i umie twórczo korzystać z przedstawionych tam interpretacji
Kryteria oceniania
Referat na zadany temat w formie ustnej i pisemnej, udział w zajęciach w oparciu o obowiązkową lekturę tekstów, obecność (student/ka ma prawo do dwóch nieusprawiedliwionych nieobecności; dwie kolejne nieobecności wymaga zaliczenia opuszczonych zajęć w formie pisemnej; więcej niż cztery nieobecności uniemożliwiają zaliczenie zajęć).
Literatura
Charles Barber, Figure and Likeness. On the Limits of Representation in Byzantine Iconoclasm, Princeton University Press, Princeton 2002.
Hans Belting, Likeness and Presence. A History of the Image before the Era of Art, The University of Chicago Press, Chicago 1996.
Hans Belting, In Search of Christ’s Body, [w:] Obraz i kult, red. M. U. Mazurek, J. Patyra, Wydawnictwo KUL, Lublin 2002, s. 13-22.
Hans Belting, Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, Universitas, Kraków 2007.
Robin Cormack, Malowanie duszy: ikony, maski pośmiertne i całuny, Universitas, Kraków 1999.
Georges Didi-Huberman, Obraz jako rozdarcie i śmierć Boga Wcielonego [w:] tegoż, Przed obrazem. Pytanie o cele historii sztuki, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2011, s. 97-153.
David Freedberg, Potęga wizerunków. Studia z historii i teorii oddziaływania, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.
Grażyna Jurkowlaniec, Paradoksy obecności. Obrazy kultowe w Rzymie w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych, [w:] Twarzą w twarz z obrazem. Materiały seminarium metodologicznego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. Maria Poprzęcka, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa 2003, s. 21-38.
Grażyna Jurkowlaniec, Visibla – Invisibla. Kult Veraikonu w średniowieczu i epoce nowożytnej, [w:] Obraz zapośredniczony. Seminarium metodologiczne Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Nieborów 2004, red. Maria Poprzęcka, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa 2005, s. 49-61.
Mateusz Kapustka, Nieobecność obrazu i domyślna figuracja. Antropologiczna perspektywa dla liturgicznej roli sztuki w Średniowieczu, [w:] Figury i figuracje. Materiały LIV Ogólnopolskiej sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. Małgorzata Kitowska-Łysiak, Ryszard Kasperwoicz, Marcin Lachowski, Lechosław Lamański, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Warszawa 2006, s. 29-49.
Herbert L. Kessler, Spiritual Seeing: Picturing God’s Invisibility in Medieval Art, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 2000.
Katharine Park, Impressed Images. Reproducing Wonders, [w:] Picturing Science, Producing Art, red. Caroline A. Jones, Peter Galison, Amy E. Slaton, Routledge, New York 1998, s. 254-271.
Glenn Peers, Sacred Shock. Framing Visual Experience in Byzantium, The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 2004.
Bissera V. Pentcheva, The Sensual Icon. Space, Ritual and the Senses in Byzantium, The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 2010.
Bissera V. Pentcheva, The Performative Icon, “The Art Bulletin”, 88: 2004, nr 4, s. 631-655.
The Holy Face and the Paradox of Representation, ed. Herbert L. Kessler, Gerhard Wolf, Nuova Alfa, Bologna 1998.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: