Stosunki polsko-ukraińskie w epoce nowożytnej (1648-1775), cz. II 3104-WH18MNAG1/L-OG

Powstanie B.Chmielnickiego, jego geneza i złożone przyczyny wybuchu ( polityczne, religijne, społeczne i ekonomiczne) zapoczątkują powolne obniżanie się pozycji Rzeczypospolitej w połowie XVII w. w Europie srodkowo-wschodniej. Studenci zaznajomią się z okresem hetmanatu B.Chmielnickiego i próbami szukania miejsca dla państwa kozackiego w kontekście rywalizacji pomiędzy wielkimi potęgami ( Rzeczpospolitą, Moskwą i Turcją). Na uwagę zasługują traktaty jakie zawarła Kozaczyzna zaporoska w 1654 r. w Perejasławiu ( poddanie się Moskwie) oraz z Rzeczypospolitą – unia hadziacka. Od 1659 r. Kozaczyzna wchodzi w okres „ruiny” , tj. rywalizacji poszczególnych hetmanów wojska zaporoskiego, którzy będą próbowali zjednoczyć Kozaczyznę po obu stronach Dniepru w wyniku traktatu andruszowskiego (1667). Na szczególną uwagę zasługują działania hetmana P.Doroszenki szukającego w latach 70-tych oparcia ze strony Turcji. Istotnym będzie przedstawienie sytuacji w województwach ukrainnych Prawobrzeża w II połowie XVII w. i życia innych grup społecznych zamieszkujących te tereny ( Rusinów, Polaków, Żydów etc.). Pewną rolę ale niewspółmiernie mniejszą niż w epoce poprzedniej odegrał żywioł kozacki w wysiłku militarnym Rzeczypospolitej w wojnach z Turcją i Chanatem Krymskim w dobie panowania Jana III. Nie można pominąć ich udziału w kampanii wiedeńskiej 1683 r. i w wyprawach mołdawskich Jana III do 1691 r. W dziejach Ukrainy ogromną rolę odegrała postać Iwana Mazepy walczącego o ponowne zjednoczenie obu części Ukrainy pod swoją buławą co doprowadzi go w 1708 r. do przejścia na stronę Karola XII w wojnie z Rosją Piotra I. Klęska pod Połtawą w 1709 r. armii szwedzkiej doprowadzi do zniszczenia Baturyna i likwidacji wolności wojska zaporoskiego i całkowite podporządkowanie go władzy carskiej. Następca Mazepy – hetman Filip Orlik do końca życia będzie próbować walczyć o niezależnosć Kozaczyzny i wydostanie się spod okupacji wojsk carskich –bez powodzenia. Wydana przezeń „Konstytucja Praw i Wolnosci Wojska zaporoskiego” odwoływała się do dawnej potęgi Kozaczyzny doby hetmanatu B.Chmielnickiego. Począwszy od wielkiej wojny północnej odmiennie kształtują się losy obu części Ukrainy: Prawobrzeżnej i Lewobrzeżnej stąd konieczność zaprezentowania losów poszczególnych społeczności pod panowaniem Rzeczypospolitej i Rosji ze szczególnym uwzględnieniem województw ukrainnych pod władzą polską. Stąd szerokie omówienie podłoża i genezy wybuchu ruchów hajdamackich tak w kontekście wojny o sukcesję polską w latach 30-tych i 60-tych ( hajdamackich) XVIII w. wybuch konfederacji barskiej zapoczątkował bowiem ruchy hajdamackie Maxyma Żeleźniaka i Iwana Gonty sprowokowane przez władze rosyjskie, które skierowały oddziały kozackie na szlachtę biorącą udział w konfederacji barskiej ( 1768-1672). Wkrótce wysłane oddziały carskie rozprawiły się z hajdamakami jednoczesnie kilka lat później likwidując Sicz kozacką na mocy rozporządzenia Katarzyny II w 1775 r.

Zakres tematów:
1.Geneza powstania kozackiego B.Chmielnickiego w 1648 r. ( omówienie przyczyn natury politycznej, społecznej, religijnej i ekonomicznej).
2.Od ugody Zborowskiej ( 1649) do zerwania z Rzeczypospolitą po zakończeniu kampanii żwanieckiej 1653 r. (przedstawienie losów zmagań polsko-kozackich w pierwszych latach hetmanatu B.Chmielnickiego i omówienie struktury jego państwa ).
3.Perejasław 1654- przyczyny zawarcia ugody z Moskwą i jej konsekwencje dla Kozaczyzny i społeczności ruskiej; funkcjonowanie państwa kozackiego w sojuszu z Moskwą w latach 1654-1657 w drugiej fazie hetmanatu wodza kozackiego.
4.Walka o ponowne włączenie Ukrainy do rzeczypospolitej – unia hadziacka z hetmanem Iwanem Wyhowskim w 1658 r.; przyczyny nieudanego przekształcenia Rzeczypospolitej w trójczłonowy model Korony-Litwy i Rusi.
5.znaczenie traktatu andruszowskiego z 1667 r. kończącego zmagania Rosji z Rzeczpospolitą i podziału Ukrainy na Prawobrzeżną (Rzeczpospolita) i Lewobrzeżną podporządkowaną Rosji.
6.Trzecia droga do zjednoczenia ziem ukrainnych w wydaniu hetmana Piotra Doroszenki – oparcie się na Turcji w dobie rywalizacji Porty z Rosją o dominację w Europie srodkowo-wschodniej.
7. Udział Kozaczyzny zaporoskiej w wysiłku militarnym Rzeczypospolitej doby panowania Jana III Sobieskiego – od batalii pod Wiedniem 1683 r. po ostatnie wyprawy
8.Próby wydostania się kozaczyzny spod wpływów Rosji za hetmanatu Iwana Mazepy – szukanie poparcia wśród mocarstw rywalizujących z Rosją ; głównie Szwecją Karola XII.
9.Znaczenie klęski pod Połtawą ( 1709) dla Kozaczyzny – upadek planów I.Mazepy i całkowita likwidacja wolności wojska zaporoskiego przez Piotra I.
10.Walka nowego hetmana Filipa Orlika o odzyskanie pozycji przez wojsko zaporoskie i jego „Konstytucja Praw i Wolnosci Wojska Zaporoskiego”.
11.Społeczeństwo ziem ukrainnych pod panowaniem Rzeczypospolitej i Rosji w I połowie XVIII wieku ( zmiany w strukturze majątkowej obu części Ukrainy i wpływ na stosunki społeczno-religijne).
12.Powstania chłopskie i kozackie na Ukrainie Prawobrzeżnej w XVIII w. ; tj. w latach 30-tych w kontekście wojny o sukcesję polska a następnie w latach 60-tych w dobie konfederacji barskiej.
13. Koliwszczyzna i ruchy hajdamackie w dobie konfederacji barskiej; rola w sprowokowaniu wystąpień M.Żeleźniaka i I.Gonty przez władze rosyjskie dla pacyfikacji konfederacji barskiej na Ukrainie.
14.Likwidacja Siczy zaporoskiej przez Katarzynę II w 1775 r. w dobie wojny rosyjsko-tureckiej.
15. Społecznosć Ukrainy pod koniec XVIII w. w dobie rozbiorów rzeczypospolitej – przemiany polityczno-społeczne w dawnych województwach ukrainnych pod panowaniem Rosji i Austrii.

Metody dydaktyczne:
Wykład i prezentacja materiału poglądowego ( książki, ikonografia oraz mapy)przez prowadzącego; przy podsumowaniu materiału, który był podstawą wykładu wykładowca odpowiada na wątpliwości i pytania zadawane przez studentów odnośnie do prezentowanych zagadnień.

Założenia i wymagania wstępne:
Studenci winni posiadać podstawową wiedzę nt. historii Polski w epoce nowożytnej a głównie w XVII-XVIII w., co ułatwi im zrozumienie procesów społecznych i wydarzeń polityczno-militarnych mających miejsce na terytorium Ukrainy tak Prawobrzeżnej jak Lewobrzeżnej w ww. okresie.