Historia społeczna XIX w. Kształtowanie się inteligencji polskiej (1815-1914)(blok: Historia społeczna XIX i XX w.) 3104-WH15HSASZ-OG

Dzieje inteligencji polskiej stały się przedmiotem naukowej refleksji co najmniej od II wojny światowej. Bywała ona jednak uwikłana w ideowe spory i obciążona grzechem prezentyzmu, czyli przenoszenia w przeszłość ustaleń i wyobrażeń na temat teraźniejszości. Niniejsze wykłady stawiają sobie za zadanie połączenie dwóch wątków: dziejów inteligencji i historii poświęconej jej historiografii, bujnie rozwijającej się w ostatnich dziesięcioleciach (zob. poniżej literatura przedmiotu). Istotnym elementem będzie refleksja nad rolą inteligencji w zachowaniu i kreowaniu pamięci zbiorowej, upowszechnianiu dziedzictwa kulturowego a także postaw promodernizacyjnych. Szczególną uwagę przyciągną kryteria i czynniki wewnętrznych podziałów oraz oddziaływanie więzi grupowych o rozmaitym charakterze.
Uwzględnione zostaną takie cechy zbiorowości ludzi wykształconych i pracujących umysłowo jak liczebność i rozmieszczenie terytorialne, pochodzenie społeczne, poziom wykształcenia, aspiracje zawodowe i sytuacja materialna. Zajmiemy się także inteligencką świadomością oraz inteligenckimi karierami i postawami politycznymi, porównując sytuację na ziemiach pod panowaniem rosyjskim, austriackim i pruskim. omówione zostaną spory o rolę społeczną i polityczną inteligencji w publicystyce i literaturze pięknej.

Zakres tematów:
1. Wprowadzenie. Problemy i metody historii struktur społecznych (cz. 1).
2. Wprowadzenie. Problemy i metody historii struktur społecznych (cz. 2)
3. Przegląd badan nad polską inteligencją XIX wieku. Elita czy warstwa społeczna?
4. Pracownicy umysłowi w epoce stanisławowskiej i ich miejscew społeczeństwie stanowym.
5. Pierwsze lata pod obcą władzą. Możliwości przetrwania w nowych warunkach.
6. Próby budowy nowoczesnego państwa i społeczeństwa. Inteligencja w Księstwie Warszawskim.
7. Pracownicy umysłowi w Królestwie Polskim epoki konstytucyjnej (1815-1830).
8. Inteligencja na emigracji a kraj po powstaniu listopadowym.
9. "Klassa umysłowa". Inteligencja Królestwa Polskiego w latach 1831-1864 (cz. 1).
10. "Klassa umysłowa". Inteligencja Królestwa Polskiego w latach 1831-1864 (cz. 2).
11. Inteligencja czasów przełomu. Przemiany w epoce popowstaniowej.
12. Polscy pracownicy umysłowi w zaborze pruskim.
13. Inteligencja w autonomicznej Galicji.
14. Spór o role inteligencji w polskiej myśli społecznej i politycznej.
15. Literackie wizerunki inteligencji polskiej na przełomie XIX i XX wieku.
Test zaliczeniowy.

Metody dydaktyczne
Metoda asymilacji wiedzy stosowana w formie wykładu problemowego
Metoda opisowa (w tym definiowanie i wyjaśnianie nowych pojęć).
Incydentalnie dyskusja
Sprawdzian wiadomości - test zaliczeniowy otwarty

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie
fakultatywne

Tryb prowadzenia

w sali

Efekty kształcenia

Po zaliczeniu wykładu student:
- rozumie podstawową terminologię z zakresu historii społecznej ziem polskich w XIX i XX wieku i potrafi sprawnie się nią posługiwać
- umie wyjaśnić najważniejsze mechanizmy kształtowania się inteligencji polskiej w wieku XIX i jej międzyzaborowego zróżnicowania
- potrafi omówić i wyjaśnić najważniejsze stanowiska w sporach o społeczną i polityczną rolę inteligencji w wieku XIX.
- potrafi opisać i uzasadnić wewnętrzne podziały inteligencji z uwzględnieniem kryteriów pochodzenia społecznego, wykształcenia, zamożności oraz stopnia niezależności od obcej władzy.

Kryteria oceniania

Obecność na większości wykładów (co najmniej 9), znajomość i zrozumienie podstawowych informacji przekazywanych na poszczególnych zajęciach oraz wykazanie się przedstawionymi powyżej umiejętnościami. Warunkiem zaliczenia jest także udzielenia poprawnych odpowiedzi na większość pytań zawartych w krótkim, prostym tekście o charakterze otwartym.
Jeżeli nie wypadnie on zadowalająco, słuchaczowi przysługuje prawo do ustnego kolokwium.

Literatura

P. Burke, Historia i teoria społeczna, Warszawa-Kraków 2000; M. Kula, Historia a socjologia, "Dzieje Najnowsze" r, XX, 1988, nr 3-4, s. 149-158; A. Chwalba, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000 (i następne wydania); I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski, Społeczeństwo polskie X-XX wiek, wyd. IV rozszerzone, Warszawa 1999; Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław 1979; J. Zdrada, Historia Polski 1795-1914, Warszawa 2005.
J. Borzyszkowski, Inteligencja polska w Prusach Zachodnich, Gdańsk 1986; A. Chwalba, Polacy w służbie Moskali, Warszawa-Kraków 1999; R. Czepulis-Rastenis, "Klassa umysłowa". Inteligencja Królestwa Polskiego 1831-1862, Warszawa 1973; R. Czepulis-Rastenis, Ludzie nauki i talentu. Studia o świadomości społecznej inteligencji polskiej w zaborze rosyjskim, Warszawa 1988; A. Gella, Developement of class structure in eastern Europe. Poland and her southern neighbours, New York 1989; A. Gella, The Russian and Polish intelligentsia: a sociological perspective, Dordrecht-Boston 1979; L. Hass, Inteligencji polskiej dole i niedole. XIX i XX wiek, Łowicz 1999; Inteligencja polska pod zaborami oraz Inteligencja polska XIX i XX wieku, red. R. Czepulis-Rastenis, t. I-VI, Warszawa 1978-1991; M. Janowski, Inteligencja wobec wyzwań nowoczesności. Dylematy ideowe polskiej inteligencji liberalnej w Galicji w latach 1889-1914, Warszawa 1996; M. Janowski, Narodziny inteligencji 1750-1831[=Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918 pod red. J. Jedlickiego, t. I, Warszawa 2008]; J. Jedlicki, Błędne koło 1832-1864 [=Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918 pod red. J. Jedlickiego, t. II, Warszawa 2008]; H. Kiepurska, Inteligencja zawodowa Warszawy 1905-1907, Warszawa 1967; J. Leskiewiczowa, Warszawa i jej inteligencja po powstaniu styczniowym 1864-1870, Warszawa 1961; M. Micińska, Inteligencja na rozdrożach 1864-1918 [=Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918, pod red. J. Jedlickiego, t. III, Warszawa 2008]; W. Molik, Kształtowanie się inteligencji polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim 1841-1870, Warszawa-Poznań 1979; W. Molik, Inteligencja polska w Poznańskim w XIX i początkach XX wieku, Poznań 2009; L. Sadowski, Polska inteligencja prowincjonalna i jej ideowe dylematy na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1988; A. Szwarc, Inteligencja czy "warstwy oświecone"? Pracownicy umysłowi i ziemiaństwo oraz ich aktywność społeczno-kulturalna w Kaliskiem po powstaniu styczniowym, [w:] Inteligencja polska XIX i XX wieku. Studia 5, red. R. Czepulis-Rastenis, Warszawa 1987, s. 215-242; A. Szwarc, Inteligencja warszawska i prowincjonalna we wzajemnych opiniach z lat popowstaniowych [w:] tamże, Studia 3, red. R. Czepulis-Rastenis, Warszawa 1983, s. 187-214; A. Szwarc, Obóz ugody a inteligencja w zaborze rosyjskim w latach 1864-1905, [w:] tamże. Studia 6, red. R. Czepulis-Rastenis, Warszawa 1991, s. 73-106; J. Żarnowski, Dawne i nowe role inteligencji w Polsce, "Kultura i Społeczeństwo" t. XLIV, 2000, s. 129-140; J. Żarnowski, Rola historyczna inteligencji w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej, [w:] Międzymorze. Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej XIX-XX wieku, Warszawa 1995, s. 39-48; J. Żarnowski, Struktura społeczna inteligencji w Polsce 1918-1939, Warszawa 1964; J. Żurawicka, Inteligencja warszawska w końcu XIX wieku, Warszawa 1978.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3104-WH15HSASZ-OG w USOSweb