Co nas łączyło, a co dzieliło w XIX wieku? Czynniki integrujące i dezintegrujące ziemie polskie pod zaborami (cz. I) 3104-WH15ASZ/Z-OG

Upadek Rzeczypospolitej w 1795 r. sprawił, że ziemie polskie podzielone między Rosję, Prusy i Austrię na ponad sto lat zostały objęte działaniami zmierzającymi do ich unifikacji z nowymi metropoliami. Trzy odmienne systemy prawne, obce języki urzędowe, różnorodność aparatu biurokratycznego, wojska, policji, sądownictwa i oświaty stanowiły różne punkty odniesienia dla trzech dzielnic dawnej Polski. Ukształtowały się trzy różne modele rozwoju gospodarczego, zróżnicował poziom dochodów, a co za tym idzie poziom i styl życia ludności, zmianie uległy kierunki i formy ekonomicznej współpracy. W ciągu XIX wieku powstały niezależne od siebie sieci dróg, linii kolejowych i środków łączności. Obce władze starały się sterować procesami modernizacji, które wciągały coraz liczniejsze grupy społeczne w krąg cywilizacji miejsko-przemysłowej. Istotnym czynnikiem była też ewolucja polityki Petersburga, Berlina i Wiednia. Zaborcy usiłowali zrazu narzucić tylko lojalność polityczna, później także swój język i kulturę. Potężnym czynnikom dezintegracji przeciwstawiały się indywidualne i zbiorowe poczynania zwolenników odrodzenia państwa polskiego; sprzyjały im procesy tworzenia i upowszechniania nowoczesnej tożsamości narodowej, wewnętrzne migracje, międzyzaborowe kontakty ekonomiczne a przede wszystkim .kulturalne, dające poczucie jedności ponad podziałami. Na początku XX wieku procesom tym sprzyjał również zaostrzający się konflikt między Rosją a zjednoczonymi Niemcami i Austro-Węgrami.
Podczas wykładów będziemy zastanawiać się - uwzględniając również problematykę pamięci historycznej - które czynniki i zjawiska dzieliły, a które łączyły mieszkańców ziem polskich w XIX wieku. Spróbujemy też naszkicować odległe, niekiedy trwające do dziś i przejawiające się np. w preferencjach wyborczych skutki dawnych podziałów.

Zakres tematów:
I. Semestr zimowy
1. Główne kierunki polityki zaborców wobec ziem polskich i Polaków w XIX wieku (wprowadzenie)
2. Polskie elity wobec podziału państwa
3. Granice międzyzaborowe - przebieg i oddziaływanie (do 1864 r.)
4. Granice międzyzaborowe - przebieg i oddziaływanie (po1864 r.)
5. Wewnętrzne granice administracyjne i nowe nazewnictwo
6. Polityka gospodarcza zaborców - ogólne uwagi na temat procesów ekonomicznych w XIX wieku
7. Główne kierunki rozwoju gospodarczego w zaborze rosyjskim
8. Główne kierunki rozwoju gospodarczego w zaborze pruskim
9. Główne kierunki rozwoju gospodarczego w zaborze austriackim
10. Dezintegracja ekonomiczna ziem polskich i jej skutki w publicystyce i programach ugrupowań politycznych
11. Integrujące funkcje emigracji politycznej
12. Rola migracji wewnętrznych i emigracji zarobkowej
13. Edukacja w trzech zaborach - podobieństwa i różnice (do 1864 r.)
14. Edukacja w trzech zaborach - podobieństwa i różnice (po 1864 r.)
15. Królestwo Polskie, Wielkopolska, Galicja. Opinie Polaków o sobie i o rodakach z innych dzielnic.
Sprawdzian wiadomości - test zaliczeniowy

Metody dydaktyczne
Metoda asymilacji wiedzy stosowana w formie wykładu problemowego
Metoda opisowa (w tym definiowanie i wyjaśnianie nowych pojęć)
Incydentalnie dyskusja
Sprawdzian wiadomości - test zaliczeniowy (otwarty)

Pożądana ogólna znajomość historii Polski XIX i początków XX wieku oraz podstawowej terminologii z zakresu nauk społecznych i ekonomii.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie
fakultatywne

Tryb prowadzenia

w sali

Efekty kształcenia

Po zaliczeniu wykładu student:
- rozumie podstawowe pojęcia i terminy z zakresu historii społecznej, gospodarczej i historii kultury w odniesieniu do ziem polskich w XIX wieku
- potrafi porównać politykę Rosji, Prus i Austrii wobec ziem polskich w XIX wieku i wyróżnić jej zasadnicze etapy
- potrafi wyróżnić najważniejsze czynniki sprzyjające integracji bądź dezintegracji ziem polskich w XIX wieku i określić zakres ich oddziaływania
- rozpoznaje rolę pamięci zbiorowej, religii, kultury wysokiej i kultury życia codziennego w kształtowaniu nowoczesnej tożsamości narodowej na przykładzie ziem polskich przełomu XIX i XX wieku

Kryteria oceniania

Warunkiem zaliczenia jest obecność na większości wykładów (co najmniej 9 w czasie semestru) oraz rozwiązanie prostego, pisemnego testu o charakterze otwartym, organizowanego na ostatnich zajęciach w każdym semestrze. Test służy sprawdzeniu podstawowej wiedzy oraz umiejętności spisanych w rubryce "Efekty uczenia się" (powyżej). W przypadku nieobecności na ostatnich zajęciach lub błędnych odpowiedzi na większość pytań testu możliwe jest zaliczenie ustne.

Literatura

A. Szwarc, Pod zaborami, [w:] A. Mączak, H, Samsonowicz, A. Szwarc, J. Tomaszewski, Od plemion do Rzeczypospolitej, Warszawa 1996 (II wyd. 1999); Granica, red. J. Schmidt, Poznań 2007; J. Czubaty, Zasada "dwóch sumień". Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795-1815), Warszawa 2005; N. Davies, Boże igrzysko. Historia Polski t. II, Kraków 1991 (i nast. wydania); I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warszawa 1979 (i nast. wydania); Z. Landau, I. Kostrowicka, Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku, wyd. IV, Warszawa 1984; B. Zientara, A. Mączak, I. Ihnatowicz, Z. Landau, Dzieje gospodarcze Polski do 1939 r., Warszawa 1965; Historia nauki polskiej, red. J. Michalski, t. III: 1795-1862, Wrocław 1977, t. IV: 1863-1918, Wrocław 1988; A. Jezierski, Handel zagraniczny Królestwa Polskiego 1815-1914, Warszawa 1967; Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław 1879; A. Karbowiak, Młodzież polska akademicka za granicą, 1795-1910, Kraków 1910; W. Molik, Polskie peregrynacje uniwersyteckie do Niemiec 1870-1914, Poznań 1989; S. Kieniewicz, Historyk a świadomość narodowa, Warszawa 1982; J. Żarnowski, Ojczyzną był język i mowa. Kultura polska a odbudowa niepodległości w 1918 roku, Warszawa 1978; A. Galos, Kościół a polskie obchody rocznicowe w II połowie XIX wieku, "Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich" z. 10, 1998, s. 103-113; R. Wapiński, Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania sie świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Wrocław 1994; tenże, Skutki podziałów zaborowych dla kształtowania się wyobrażeń o polskim terytorium państwowym, "Przegląd Historyczny", t. LXXXIII, 1992 z. 3; S. Kieniewicz, Wpływ zaboru rosyjskiego na świadomość społeczeństwa polskiego, "Dzieje Najnowsze" , r. XX, 1997 nr 4; H. Wereszycki, Wpływ zaboru austriackiego na świadomość społeczeństwa polskiego, tamże, r. XXI, 1978, nr 1; L. Trzeciakowski, Kształtowanie się mentalności Polaków zaboru pruskiego, "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1984,nr 1-2 (163-164); J. Zdrada, Historia Polski 1795-1914, Warszawa 2005.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3104-WH15ASZ/Z-OG w USOSweb