Polska i blok radziecki w latach 50-60 - czas stagnacji czy rozwoju? 3104-WH14ACHO4

Cezurą początkową wykładu jest rok 1956, kiedy przywódca radziecki, N.S. Chruszczow ujawnił część zbrodni, jakich dopuszczono się w ZSRR w okresie rządów J. W. Stalina. Zapoczątkowane w następstwie tego kroku Chruszczowa przemiany, ochrzczone mianem destalinizacji, polegały na rezygnacji z masowego terroru, a także przywróceniu zasady kolektywności w sposobie funkcjonowania władz naczelnych partii komunistycznej. Odrzucenie tzw. kultu jednostki stało się dyrektywą postępowania pozostałych państw bloku radzieckiego w Europie, ale przebieg destalinizacji w poszczególnych krajach znacznie różnił się od siebie.
W następnych latach blok radziecki przechodził sprawdzian umiejętności adoptowania się do wymogów zmieniających się czasów. Odrzucenie stalinizmu ożywiło początkowo w rządzącym establishmencie wiarę w komunistyczne ideały, w społeczeństwie natomiast ożywiło nadzieje na poprawę sytuacji materialnej oraz powiększenie zakresu indywidualnej wolności. Jednakże oba te oczekiwania nie zostały zrealizowane, a zapowiedzi N.S. Chruszczowa o rychłym prześcignięciu Stanów Zjednoczonych w zakresie poziomu ekonomicznego okazały się kompromitującą dla radzieckich przywódców przechwałką.
Środowiska inteligencji twórczej liczyły na pełniejsze uwolnienie kultury z pod presji ideologii, lecz partie komunistyczne nie chciały zrezygnować z ideologicznej kontroli literatury i sztuki. Wprawdzie w omawianym okresie w niektórych krajach bloku (Czechosłowacja, Polska) ujawniły się tendencje do reformy systemu, które wychodziły z szeregów rządzących partii (m.in. tzw. rewizjoniści), niemniej spotykały się one ze skutecznym przeciwdziałaniem ze strony obrońców status quo.
Równolegle do tych wszystkich zjawisk w latach 60. zachodziły w krajach bloku ważne zmiany pokoleniowe. Uprzednio w społeczeństwie dominowali ludzie ukształtowani mentalnie przez doświadczenia okresu przed 1939 rokiem, a także czasu wojny 1939-1945. Obecnie na scenie pojawiło się pokolenie, które w dorosłe życie wchodziło już w okresie powojennym.
Dramatyczna kulminacja tych procesów miała miejsce na przełomie lat 60/70, kiedy to wraz z inwazją wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację załamała się ostatecznie wiara w możliwość nadania socjalizmowi „ludzkiej twarzy”’, a w Polsce doszło w 1970 r. do rewolty społecznej o podłożu pokoleniowym. Wydarzenia te stanowią datę końcową wykładu.

Zakres tematów:

1. Przebieg destalinizacji w Polsce i w innych państwach bloku radzieckiego; 2. Gomułkowska „mała stabilizacja”. 3. Skład i ewolucja elity władzy w Polsce na tle analogicznych kwestii w bloku radzieckim 4. Rola gospodarki w polityce i polityki w gospodarce 5. Rola kultury 6. Dyskusje ideologiczne w bloku radzieckim 7. Przemiany pokoleniowe 8. Mechanizm wielkich zmian politycznych