Przemiany struktur i hierarchii społecznych na ziemiach polskich w XVIII-XX wieku. Mieszczaństwo i burżuazja (blok: Historia społeczna XIX i XX wieku)) 3104-WH13ASZW

Przemiany struktury społecznej miast polskich są istotną częścią procesów dziewiętnastowiecznej modernizacji. W ośrodkach o wiekowych tradycjach miejskich oznaczały one przejście od dawnych wspólnot złożonych głównie z rzemieślników i drobnych kupców do nowoczesnych społeczności, które składały się między innymi z burżuazji, drobnomieszczaństwa, inteligencji i robotników przemysłowych. Powstawały również zupełnie nowe miasta i osady fabryczne (jak np. Łódź, Zduńska Wola, Dąbrowa Górnicza czy Żyrardów), które zawdzięczały swe narodziny głównie szybko rozwijającemu się przemysłowi. Wspomniane procesy ekonomiczne i społeczne zachodziły w kraju zależnym od obcej władzy, podzielonym miedzy Rosję, Prusy i Austrię, które prowadziły niejednorodną, zmieniająca się politykę ekonomiczna i społeczną . Istotne znaczenie miały również związane z nimi ruchy migracyjne (napływ do miast ludności wiejskiej oraz cudzoziemskich przybyszów szukających pracy a posiadających nierzadko kwalifikacje przydatne w nowych gałęziach gospodarki).
Głównym tematem niniejszego wykładu jest kształtowanie sie w miastach nowych elit, ich przenikanie się z elitami tradycyjnymi i ich wzajemne relacje.. Przedmiotem analizy będą też opinie o procesach społecznej i gospodarczej modernizacji, zawarte w pamiętnikach, publicystyce politycznej i literaturze pięknej. Omówione zostaną również kwestie pochodzenia społecznego i etnicznego burżuazji, jej statusu prawnego, mechanizmów bogacenia się, wzorców kulturowych i relacji z innymi grupami społecznymi oraz władzami zaborczymi. Głównym polem obserwacji będzie Królestwo Polskie chociaż zdarzać sie będą porównania z Wielkopolską i Galicją.

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Pożądana ogólna znajomość dziejów Polski w drugiej połowie XVIII w XIX i na początku XX wieku oraz podstawowej terminologii z zakresu nauk społecznych, statystyki i ekonomii.

Efekty kształcenia

Po zaliczeniu wykładu student:
- rozumie nieznane mu wcześniej pojęcia i terminy z zakresu historii gospodarczej i społecznej w odniesieniu do ziem polskich w XVIII-XX wieku
- potrafi porównać społeczną i gospodarcza politykę Rosji, Prus i Austrii na ziemiach polskich oraz trafnie rozpoznać jej konsekwencje
- umie wyjaśnić najważniejsze mechanizmy ekonomiczne i społeczne, które przyczyniły się do rozwoju burżuazji na ziemiach polskich oraz mechanizmy bogacenia się jej przedstawicieli
- potrafi wskazać czynniki określające relacje między dawnymi a nowymi elitami i omówić ich oddziaływanie
- potrafi ocenić publicystyczne i literackie wizerunki przedstawicieli burżuazji z przełomu XIX i XX wieku oraz wskazać ich ideowe inspiracje

Kryteria oceniania

Warunkiem zaliczenia jest obecność na większość wykładów (co najmniej 9 w trakcie semestru) oraz pomyślne rozwiązanie prostego pisemnego testu o charakterze otwartym, który zostanie przeprowadzony na ostatnich zajęciach. Test służy sprawdzeniu podstawowej wiedzy oraz nabytych umiejętności (które zostały spisane powyżej, w rubryce "Efekty uczenia się"). W przypadku nieobecności na ostatnich zajęciach lub błędnych odpowiedzi na większość pytań testu możliwe jest ustne zaliczenie w późniejszym terminie.

Literatura

Źródła i wybory tekstów źródłowych
Droga do niepodległości czy program defensywny? Praca organiczna - programy i motywy, oprac. T. Kizwalter, J. Skowronek, Warszawa 1988; Aleksander Fredro, "Pan Geldhab" i "Dożywocie"; Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego t. I-V, Warszawa 1955-1962; Pierwsze pokolenie marksistów polskich. 1878-1886, t. I-II, oprac. A. Molska, Warszawa 1962; Polacy przez siebie samych odmalowani. Szkice fizjologiczne, oprac. J. Rosnowska, C. Gajkowska, Kraków 1979; Postępowa publicystyka emigracyjna 1831-1846. Wybór źródeł, oprac. W. Łukasiewicz, W. Lewandowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961; Bolesław Prus, "Lalka"; Przemiany społeczne i gospodarcze w Królestwie Polskim (1815-1830). Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Kieniewicz, Warszawa 1951; Wielkopolska. Wybór źródeł t. I: 1815-1850, t. II: 1851-1914, oprac. W. Jakóbczyk, Wrocław 1952-1954; A. Jaroszewicz, Libretto finansisty. Wspomnienia z lat 1881-1947, Warszawa 1978; Władysław Reymont, "Ziemia obiecana"; Wybór tekstów źródłowych z historii Polski w latach 1795-1864, oprac. S. Kieniewicz, T. Mencel, W. Rostocki, Warszawa 1956; Antoni Zaleski, Towarzystwo warszawskie. Listy do przyjaciółki przez Baronową XYZ, oprac. R. Kołodziejczyk, Warszawa 1971; Gabriela Zapolska, "Moralność pani Dulskiej"; Źródła do dziejów Polski w XIX i XX wieku, t. II: lata1864-1918, oprac. A. Szwarc, R. Turkowski, Pułtusk 1997.
Podręczniki, kompendia, monografie
P. Burke, Historia i teoria społeczna, Warszawa-Kraków 2000. M. Kula, Historia a socjologia, "Dzieje Najnowsze" r. XX, 1988, nr 3-4, s. 149-158; A. Chwalba, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000 (i nast. wydania); Encyklopedia historii gospodarczej Polski t. I-II, Warszawa 1980; Dzieje burżuazji na ziemiach polskich. Studia i materiały t. I-III, red. R. Kołodziejczyk, Wrocław 1974-1983; I. Ihnatowicz, A. Mączak, J. Tomaszewski, B. Zientara, Społeczeństwo polskie od X do XX wieku, Warszawa 1988; W. Rusiński, Rozwój gospodarczy ziem polskich w zarysie, Warszawa 1969; J. Hensel, Burżuazja warszawska drugiej połowy XIX w. w świetle akt notarialnych;, Warszawa 1979; I. Ihnatowicz, Burżuazja warszawska, Warszawa 1972; Tenże, Obyczaj wielkiej burżuazji warszawskiej w XIX wieku, Warszawa 1971; J. Jedlicki, Nieudana próba kapitalistycznej industrializacji, Warszawa 1964; R. Kołodziejczyk, Burżuazja polska w XIX i XX wieku. Szkice historyczne, Warszawa 1979; Tenże, Jan Bloch (1836-1902), Warszawa 1983; Tenże, Miasta, mieszczaństwo, burżuazja w Polsce w XIX wieku. Szkice i rozprawy historyczne, Warszawa 1979; S. Kowalska-Glikman, Drobnomieszczaństwo w dziewiętnastowiecznej Warszawie, Warszawa 1987; J. Łukasiewicz, Przewrót techniczny w przemyśle Królestwa Polskiego 1852-1886, Warszawa 1963; Z. Łukawski, Ludność polska w Rosji 1863-1918, Wrocław 1978; Miasteczka polskie w XIX-XX wieku. Z dziejów tworzenia się społeczności, red. R. Kołodziejczyk, Kielce 1992; M. Micińska, Między Królem-Duchem a mieszczaninem. Obraz bohatera narodowego w piśmiennictwie polskim przełomu XIX i XX w. (1895-1914), Wrocław 1995; Mieszczaństwo i mieszczańskość w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku, red. E. Ihnatowicz, Warszawa 2000; M. Nietyksza, Rozwój miast i aglomeracji miejskich w Królestwie Polskim 1865-1914, Warszawa 1986; W. Pruss, Rozwój przemysłu warszawskiego w latach 1864-1914; Z. Pustuła, Początki kapitału monopolistycznego w przemyśle hutniczo-metalowym Królestwa Polskiego (1882-1900), Warszawa 1968; Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław 1979; W. Puś, Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793-1914, Łódź 2003; S. Pytlas, Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864-1914, Łódź 1994; R. Żelichowski, Llindleyowie. Dzieje inżynierskiego rodu, Warszawa 2002.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3104-WH13ASZW w USOSweb