Polacy w Rosji a społeczeństwo polskie w XIX w., cz. II 3104-WH12SZW2

Wzrost potęgi Rosji już w XVIII wieku sprawił, że Polacy zaczęli pojawiać się tam w różnych rolach: dyplomatów i agentów, osób załatwiających sprawy prywatne i publiczne, wreszcie więźniów politycznych i zesłańców -poczynając od konfederacji barskiej z lat 1768-1772. Po utracie niepodległości i zajęciu przez Cesarstwo Rosyjskie znacznej części ziem dawnej Rzeczypospolitej służono przymusowo lub dobrowolnie w rosyjskim wojsku, studiowano lub nauczano na rosyjskich uczelniach, robiono kariery w administracji i sądownictwie. Powstania narodowe i konspiracje patriotyczne dostarczyły rosyjskim więzieniom i miejscom zsyłki kolejne kontyngenty "buntowników", liczone w dziesiątkach tysięcy. Niektórzy z nich nawiązywali z większym lub mniejszym powodzeniem współpracę z rosyjskimi rewolucjonistami. W drugiej połowie XIX wieku coraz częstsze stały się jednak migracje o podłożu ekonomicznym. Przed pierwszą wojną światową w większych miastach Cesarstwa Rosyjskiego liczące po kilka, kilkanaście a nawet w przypadku Petersburga kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Skupiali się oni wokół parafii katolickich o polskim przeważnie charakterze, tworzyli organizacje społeczne i kulturalne. PO 1905 r. uczestniczyli także z wyboru w obradach rosyjskiej Dumy Państwowej i Rady Państwa. Niektórzy dorabiali się sporych majątków. Wielu, także zesłańców i byłych zesłańców asymilowało się w obcym środowisku i żeniło z Rosjankami. Inni zachowywali jednak rodzimy język i obyczaj, starając się także wychowywać w polskim duchu swoje dzieci.
Podczas wykładu sygnalizowane tu kwestie zostaną szeroko omówione. Scharakteryzujemy polskie środowiska w Rosji pod względem ich liczebności, pochodzenia społecznego i wykonywanego zawodu, zajmiemy sie też ich wykształceniem, poglądami i postawami. Omówimy osiągnięcia naukowe, artystyczne i ekonomiczne przedstawicieli elity owych dobrowolnych i przymusowych wychodźców. Zastanowimy się nad ich wpływem na relacje polsko-rosyjskie, zwłaszcza na polskie wyobrażenia o Rosji. Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, jakie były następstwa rosyjskich doświadczeń setek tysięcy Polaków i w jakiej mierze wpłynęli oni na kształt pamięci zbiorowej następnych pokoleń. Zajmiemy sie też przykładami zmian świadomości narodowej. Dokonamy porównań z innymi narodami Imperium Rosyjskiego, których przedstawiciele również migrowali z peryferii ku centrum tego państwa i znajdowali się w podobnej sytuacji (jak np. Finowie czy Gruzini).
Tematy kolejnych zajęć:
I. Semestr zimowy
1. Charakterystyka problematyki wykładu, źródeł i literatury przedmiotu
2. Pierwsze pobyty Polaków w Rosji. Zmiana ich charakteru i liczby w XVIII wieku.
3. Jeńcy i zesłańcy po walkach z Rosją (1768-1772, 1792, 1794)
4. Pierwsze pokolenia jeńców i zesłańców cz. II.
5. Kształtowanie się polskich kolonii w Petersburgu i Moskwie na przełomie XVIII i XIX wieku (cz. 1)
6. Kształtowanie się polskich kolonii w Petersburgu i Moskwie na przełomie XVIII i XIX wieku (cz. II). .
7. Relacje między ziemiami polskimi a Rosją w latach 1815-1830 i peregrynacje Polaków po Cesarstwie.
8. Doświadczenia z pobytu nad Newą i Wołgą oraz na Syberii jako część polskiego wizerunku Rosji. Casus Adama Mickiewicza.
9. Powstanie listopadowe i zaostrzenie wzajemnych stosunków. Negatywny stereotyp Polaka. Przykłady skrajnych lojalistów i ugodowców.
10. Lata 1831-1863: karierowicze i oportuniści.
11. Lata 1831-1863: studenci
12. Lata 1831-1863: konspiratorzy i rewolucjoniści.
13. Lata 1831-1863: ludzie nauki, publicyści, artyści.
14 Lata 1831-1864: Polacy w Rosji w oczach rodaków i cudzoziemców.
15. Próba podsumowania. Test zaliczeniowy.
II. Semestr letni
1. Przypomnienie i streszczenie głównych wątków wykładu z semestru zimowego.
2. Polityka wewnętrzna Rosji i ogólna charakterystyka relacji polsko-rosyjskich w latach 1864-1914.
3. Losy zesłańców po powstaniu styczniowym.
4. Sukcesy polskich biznesmenów (Wokulski i inni).
5. Liczebność, skład społeczny i zawodowy polskich kolonii wRosi w świetle spisu powszechnego z 1897 roku.
6. Dobrowolna i przymusowa służba wojskowa i kariery urzędnicze (cz. I).
7. Dobrowolna i przymusowa służba wojskowa i kariery urzędnicze (cz. II).
8. Polacy w Rosji i sprawa polska w oczach rosyjskich nacjonalistów i liberałów.
9. Lata 1864-1914: działacze społeczni, politycy, duchowni i rewolucjoniści.
10. Lata 1864-1914: studenci.
11. Lata 1864-1914: ludzie nauki i kultury.
12. Polacy w rosyjskiej Dumie Państwowej i Radzie Państwa.
13. Polska diaspora w Rosji wobec potrzeb Królestwa Polskiego. Filantropi i mecenasi.
14. ""Rosyjscy Polacy" zperspektywy Królestwa i pozostałych zaborów.
15. Epilog. Odzyskanie ojczyzny czy koniec rosyjskiego eldorado? (1914-1921).Test zaliczeniowy.

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Pożądana znajomość historii Polski i powszechnej XVIII i XIX wieku w zakresie programu szkoły średniej

Efekty kształcenia

Po zaliczeniu wykładu student:
- rozumie terminy z zakresu historii społecznej i historii Rosji XIX wieku i potrafi nimi operować,
- potrafi kompetentnie analizować i interpretować teksty źródłowe, zwłaszcza najważniejsze wypowiedzi ideologów i przywódców politycznych odnoszące się do polskich emigrantów w Rosji
- potrafi wyjaśnić, jakie były najważniejsze przyczyny wzrostu polskich kolonii w carskiej Rosji, ich relacje z otoczeniem i mechanizmy karier niektórych emigrantów
- potrafi omówić system katorgi i zsyłki oraz wyjaśnić jego funkcje polityczne i społeczne,
- potrafi ocenić znacznie polskich uczonych, artystów i publicystów dla rosyjskiej nauki i kultury w XIX i początkach XX wieku

Kryteria oceniania

Warunkiem zaliczenia jest obecność na zdecydowanej większości wykładów (co najmniej 9 w ciągu semestru)) oraz rozwiązanie prostego, pisemnego testu o charakterze otwartym na ostatnich zajęciach w każdym semestrze . Test służy sprawdzeniu podstawowej wiedzy oraz umiejętności spisanych w rubryce "Efekty uczenia " . W przypadku niepowodzenia można zaliczać ustnie.

Literatura

Bohdan Baranowski, Krzysztof Baranowski, Polaków kaukaskie drogi, Łódź 1985; Ludwik Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984; Czesław Brzoza, Kamil Stepan, Posłowie polscy w parlamencie rosyjskim 1906-1917. Słownik biograficzny, Warszawa 2001; Wiesław Caban, Służba rekrutów z Królestwa Polskiego w armii carskiej, w latach 1831-1873, Warszawa 2001; Andrzej Chwalba, Imperium korupcji. w Rosji i w Królestwie Polskim w latach 1861-1917, Kraków 1995, Andrzej Chwalba, Polacy w służbie Moskali, Warszawa-Kraków 1999; Marcin Cybulski, Rosja i Rosjanie w pamiętnikach Polaków (1863-1918), Warszawa 2009; Tamara Fiedosowa, Polskie organizacje patriotyczne w Moskwie 1857-1866, Warszawa 1985; Antoni Giza, Polaczkowie i Moskale. Wzajemny ogląd w krzywym zwierciadle (1800-1917), Szczecin 1993; Henryk Głębocki, Fatalna sprawa. Kwestia polska w rosyjskiej myśli politycznej (1856-1866), Kraków 2000; Leonid Gorizontow, Paradoksy impierskoj politiki.: poljaki w Rossii i russkije w Polsze, Moskwa 1999; Michał Janik, Dzieje Polaków na Syberii, Kraków 1928, 2 wyd. Wrocław 1991; Maria Janion, Życie pośmiertne Konrada Wallenroda, Warszawa 1990; Maciej Jankowski, Być liberałem w czasie trudnym. Rzecz o Włodzimierzu Spasowiczu, Łódź 1966; Barbara Jędrychowska, Polscy zesłańcy na Syberii (1830-1883): działalność polityczna, oświatowa i kulturalna; Katalog wzajemnych uprzedzeń Polaków i Rosjan, red. A. de Lazari, Warszawa 1006; Alicja Kędziora, Polskie życie teatralne w Rosji w latach 1882-1905, Kraków 2009; Antoni Kępiński, Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, Warszawa-Kraków 1992; Artur Kijas, Polacy w Rosji od XVII wieku do 1917 roku. Słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 2000; Zenon Kmiecik, "Kraj" za czasów redaktorstwa Erazma Piltza, Warszawa 1969; Antoni Kuczyński, Syberia. Czterysta lat polskiej diaspory, Wrocław 1993; Mariusz Kulik, Polacy wśród wyższych oficerów armii rosyjskiej Warszawskiego Okręgu Wojskowego (1865-1915), Warszawa 2008; Zygmunt Łukawski, Ludność polska w Rosji 1863-1914, Wrocław 1978; Zygmunt Łukawski, Polacy w rosyjskim ruchu rewolucyjnym 1894-1907, Warszawa 1984; Zygmunt Łukawski, Polacy w rosyjskim ruchu socjaldemokratycznym w latach 1883-1893, Kraków 1970; Walentyna Najdus, Polacy w rewolucji 1917 roku, Warszawa 1967; Andrzej Nowak, Między carem a rewolucją. Studium politycznej wyobraźni i postaw Wielkiej Emigracji wobec Rosji 1831-1849, Warszawa 1994; Franciszek Nowiński, Polacy na Syberii Wschodniej. Zesłańcy polityczni w okresie międzypowstaniowym, Gdańsk 1995; Franciszek Nowiński, Polacy na uniwersytecie petersburskim w latach 1832-1884, Gdańsk 1986; Zbigniew Opacki, W kręgu Polski, Rosji i Słowiańszczyzny. Myśl i działalność społeczno-polityczna Mariana Zdziechowskiego do 1914 roku, Gdańsk 1996; Polacy a Rosjanie, red. T. Epsztein, Warszawa 2000; Polacy w Kazachstanie. Historia i współczesność, red. S. Cieszkowski, A. Kuczyński, Wrocław 1998; Polacy w oczach Rosjan - Rosjanie w oczach Polaków, red. R. Bobryk, J. Faryna, Warszawa 2000; Polacy w życiu kulturalnym Rosji, red. R. Łużny, Wrocław 1986; Poljaki w Rossii: istorija i sowremiennost', Krasnodar 2007; Grzegorz Piwnicki, Polscy wojskowi i zesłańcy w carskiej armii na Kaukazie w XIX i na początku XX wieku, Toruń 2001; Rossijsko-polskije naucznyje swjazi w XIX-XX ww., red. W. K. Wołkow i in., Moskwa 2003; Irena Spustek, Polacy w Piotrogrodzie 1914-1917; Andrzej Szwarc, Od Wielopolskiego do Stronnictwa Polityki Realnej. Zwolennicy ugody z Rosją, ich poglądy i próby działalności politycznej 1864-1905, Warszawa 1995; Andrzej Szwarc, To be a Pole in Russia in the Nineteenth Century Attitudes and Models, [w:] Finland and Poland in the Russian Empire. A Comparative Study, ed. M. Branch, J.M. Hartley, A. Mączak, London 1995, s. 227-239; Wiktoria Śliwowska, Ucieczki z Sybiru, Warszawa 2005; Mirosław Wierzchowski, Sprawy polskie w III i IV Dumie Państwowej, Warszawa 1966; Ryszard Wołoszyński, Polacy w Rosji 1801-1830, Warszawa 1984; Ryszard Wołoszyński, Polsko-rosyjskie związki w naukach społecznych 1801-1830, Warszawa 1974; Zesłanie i katorga na Syberii w dziejach Polaków1815-1914, oprac. A. Brus, E. Kaczyńska, W. Śliwowska, Warszawa 1993.

Uwagi Wskazana literatura nie jest obowiązkowa, stanowi raczej tworzywo wykładu. Osoby gruntowniej zainteresowane niektórymi tematami mogą sięgnąć do odpowiadających im pozycji.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3104-WH12SZW2 w USOSweb