"Pod wspólnym niebem Rzeczypospolitej" 3104-WH12MNAG

1.Studenci zaznajamiają się z podstawowymi źródłami literaturą dotyczącą składu i struktury armii Rzeczypospolitej w XVI-XVII wieku, w tym istniejącymi opracowaniami dt. poszczególnych nacji służących w jednostkach tak polskich jak litewskich doby nowożytnej. Prowadzący winien zapoznać studentów z podstawowymi słownikami i materiałami heraldyczno-genealogicznymi nieodzownymi w rekonstrukcji składu osobowego armii I Rzeczypospolitej.
2. Teatr działań wojennych I Rzeczypospolitej; wpływ teatru na przebieg, organizację, strukturę i skład osobowy armii polsko-litewskiej w omawianym okresie. Wojny Jagiellonów z Państwem Moskiewskim w XVI w. i ich wpływ na strukturę armii polsko-litewskiej. Analiza wpływu wojen włoskich i przemian zachodzących w wojskowości zachodnioeuropejskiej na strukturę, organizację i skład sił Rzeczypospolitej.
3.Ludzie wschodu w armii Rzeczypospolitej w XVI wieku ( Wołosi, Mołdawianie, Rusini i Moskwa). Ukazanie przyczyn dla których wiele nacji z pogranicza płd-wsch. szukało służby w oddziałach polsko-litewskich, zaciągając się do sił zaciężnych, głównie chorągwi obrony potocznej, oddziałów prywatnych i wolontarskich służących na imię JKMci i Rzeczypospolitej.
4.Węgrzy w armii polsko-litewskiej w dobie wojen batoriańskich z Moskwą w latach 1579-1581. Przyczyny napływu żołnierzy z Siedmiogrodu i skutki wynikające z ich dalszej służby; zmiany w związku z tym zachodzące w strukturze i organizacji poszczególnych rodzajów sił zbrojnych Rzeczypospolitej 9 powstanie piechoty polsko-węgierskiej).
5.Tatarzy w armii polsko-litewskiej w XVI-XVII w.; osadnictwo tatarskie w Wielkim Księstwie Litewskim na prawie wojennym; ich liczebność, zasady służby , plemienne chorągwie tatarskie w armii lit. w XVII w.; pierwsze roty tatarskie w wojsku koronnych i powody coraz większego ich zaciągu w dobie panowania Jana Kazimierza wazy; przyczyny rezygnacji z usług chorągwi tatarskich w latach 70-tych XVII w. ( zdrada Lipków w 1672).
6.Anglicy, Szkoci i Irlandczycy w siłach zbrojnych polsko-litewskich; powody ich zaciągu, pierwsze tego typu oddziały na teatrze moskiewskim i inflanckim; charakter zaciągów, długotrwałość służby, powody rezygnacji ze służby; teatr wschodni w opiniach oficerów tych nacji służących w armiach tego regionu ( moskiewskiej, szwedzkiej, polskiej i litewskiej).
7.Prusacy w poszukiwaniu służby w armii kor. w XVI-XVII w. Główne rody Prus Książęcych i Królewskich specjalizujące się w służbie wojskowej w siłach polsko-litewskich; analiza korpusu oficerskiego złożonego z Prusaków, którzy dotarli do wysokich stanowisk w armii ( Wallenrodowie, Lehndorffowie, Brantowie, Kreyzowie, von Krockow etc.)
8.Inflantczycy, Kurlandczycy, Semigalczycy – ich służba pod sztandarami wojsk Rzeczypospolitej; swoi czy obcy; statut oficerów z Inflant w opinii szlachty polsko-litewskiej; gwardia królewska miejscem początku ich karier w wojsku Rzeczypospolitej; przykłady awansu w hierarchii urzędniczej Rzeczypospolitej tej grupy wojskowych.
9. Kozacy zaporoscy w służbie Rzeczypospolitej; powstanie wojsk rejestrowych podległych hetmanowi w. kor.; ich udział w wysiłku zbrojnym Rzeczypospolitej w XVI-XVII w.; zalety i wady związane z ich zaciągiem, konsekwencje pierwszych powstań kozackich dla państwa polsko-litewskiego; nierozwiązany problem wykorzystania Kozaczyzny w strukturze ustrojowej Rzeczypospolitej II poł. XVII w.
10.Włosi w armii I Rzeczypospolitej; przebieg karier przybyszów z Płw. Apenińskiego w XVI-XVII w.; napływ Wlochów do sił zbrojnych polsko-lit. w XVII w. i przyczyny tego zjawiska, typy karier w oparciu o dwór królewski i elity magnackie; charakter służby i osiągnięte za zasługi wojenne urzędy i dygnitarstwa.
11. Francuzi w siłach zbrojnych polsko-lit. w XVI-XVII w.; znaczenie mariaży polskich władców z Francuzkami dla napływu tej grupy do Rzeczypospolitej i podejmowania służby w jednostkach zaciężnych; analiza grupy „francuskiej” w siłach zbrojnych polsko-lit. doby panowania ostatniego Wazy i osiągnięte przez nic stanowiska i urzędy.
12. Niemcy z księstw Rzeszy niemieckiej i Cesarstwa w armii polsko-lit.; trudności z określeniem pochodzenia, początków ich służby oraz powodów rezygnacji ze służby ( omówienie karier przykładowo takich postaci jak H.Ch. Holsten czy baron Franciszek de Oedet).
13.Osoby znikąd; Hiszpanie, Portugalczycy i inni w siłach zbrojnych polsko-lit. Kariery tego typu wojskowych w oparciu o dwór królewski i inne ośrodki awansu na przykładzie szambelana JKMci don diego de Villa Loboss.
14. Jeńcy wojenni jako źródło rekrutacji do armii polsko-lit. w trakcie działań wojennych; przykłady włączania całych jednostek przeciwnika do składu własnych oddziałów , kłopoty z korpusem podoficerskim szkolącym rekrutów; znaczenie przysięgi wojskowej i konsekwencje jej złamania; przykłady służby oficerów w wielu armiach walczących na tym samym teatrze.
15. Podsumowanie zajęć; jak wyglądała armia Rzeczypospolitej w XVI-XVII w. pod względem społeczno-narodowym; powody unarodowienia zaciągu cudzoziemskiego w II poł. XVII w.; przedstawienie poglądów szlachty nt. służby w wojsku cudzoziemców.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Studenci winni posiadać podstawową wiedzę dt. historii Polski w epoce nowożytnej, a w szczególności XVI-XVII wieku, co ułatwi im zrozumienie specjalistycznych zagadnień związanych z dziejami wojen i wojskowości tego okresu,a w szczególności składu i struktury wojsk Rzeczypospolitej.

Efekty kształcenia

Po zakończeniu wykładów studenci powinni wykazać się wszechstronną wiedzą nt. składu narodowego, społecznego i wyznaniowego armii Rzeczypospolitej w XVI- XVII w.;
Określić źródła napływu cudzoziemców do oddziałów polsko-lit. w ww. okresie a w szczególności:
-zapoznać się ze źródłami rękopiśmiennymi, drukowanymi i podstawową literaturą tyczącą składu narodowego armii Rzeczypospolitej;
-wskazać te elementy tyczące sił polsko-litewskich, które wyróżniały je spośród innych armii europejskich tych czasów;
- odpowiedzieć na pytanie czy w ramach ustroju Rzeczypospolitej możliwe było osiągnięcie przez cudzoziemców poprzez długą służbę wojskową wysokich stanowisk w hierarchii urzędniczej i majątku;
-określić w przybliżeniu ich liczbę tak w odniesieniu do korpusu oficerskiego jak żołnierzy;
-ukazać trendy tyczące charakteru zaciągów, preferencji elit politycznych i szlachty względem rekrutacji do sił zbrojnych Rzeczypospolitej cudzoziemców;
Ukazać te elementy służby związane z anachronicznym systemem skarbowo-wojskowym, które zmniejszały jej atrakcyjność w stosunku do innych armii europejskich, głównie sąsiadów;
-przedstawić stosunek społeczeństwa szlacheckiej Rzeczypospolitej do elementu obcego funkcjonującego w siłach zbrojnych Rzeczypospolitej w układzie dynamicznym (XVI-XVIII w.).
- ukazać złożony problem uszlachcania zasłużonych oficerów i żołnierzy za zasługi wojenne dla Rzeczypospolitej (indygenaty) i ograniczenia w tej mierze od II połowy XVII w.

Kryteria oceniania

Wymagany test zaliczeniowy pisany przez studentów na przedostatnich zajęciach.

Literatura

K.Bussow, Moskowskaja Chronika 1584-1613, Moskwa-Leningrad 1961;
J.Sobieski, Diariusz ekspedycyjnej moskiewskiej dwuletniej królewicza Władysława 1617-1618,oprac. J.Byliński, W.Kaczorowski, Opole 2010;
Diariusz kampanii smoleńskiej Władysława IV 1633- 1634, oprac. M.Nagielski, Warszawa 2006;
Gordon P., Pniewnik, wyd. D.G.Fedosov, t.2, 1659-1667, Moskwa 2002;
H.Ch.Holsten , Przygody wojenne 1655-1666, oprac. T.Wasilewski, Waszawa 1980;
Akta do dziejów króla Jana III spawy roku 1683, a osobliwie wypawy wiedeńskiej wyjaśniające, wyd. F.Kluczycki, Kraków 1883;
Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1684 pod red. J.Sikorskiego, t.I-II, warszawa 1965;
Polskie tradycje wojskowe pod red. J.Sikorskiego, Warszawa 1990;
J.Wimmer, Wiedeń 1983, Warszawa 1983;
J.Wimmer, Wojsko polskie w połowie XVII wieku, Warszawa 1965;
J.Wimmer, Historia piechoty polskiej do roku 1684, Waszawa 1978;
J.Maroń, Militarne aspekty wojny trzydziestoletniej na Śląsku, Wrocław 2000;
H.Wisner, Rzeczpospolita Wazów, t.II. Wojsko W.Ks. Lit., Warszawa 2004;A.Rachuba, Siły zbrojne Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVII wieku; w:Przegląd Wschodnit.III/3, 1994;
S.Kryczyński, Tatarzy litewscy, Gdańsk 2000 (repr.);
T.Srogosz, żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku, Warszawa 2010;H.Gala, Czerkiesi i Nogajcy w służbie Rzeczypospolitej.; w:Zeszyty Historyczne, t.V pod red. M.Antoniewicza i M.Cetwińskiego, Częstochowa 1999, s.15-35;

J.Tyszkiewicz, Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII-XVIII w., waszawa 1989;
P.Borawski, Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej, Waszawa 1986.
M.Plewczyński, Ludzie Wschodu w wojsku ostatnich Jagiellonów, Warszawa 1995;
M.Plewczyński, Wkład Serbów w rozwój staropolskiej wojskowości ( 1450- 1570); w:SMHW, t.36, Warszawa 1994, s. 3-21.
M.Plewczyński, wojny i wojskowość polska w XVI wieku, t.I- II, Zabrze 2011-2012.
M.Plewczyński, Hiszpanie i Francuzi w armii koronnej za panowania Zygmunta Augusta i Henryka Walezego ( 1548-1574); w: Od armii komputowej do narodowej, t.III, pod red. J.Centka i M.Krotofila; Toruń 2009, s.21-39; M.Wagner, Szkoccy oficerowie wojska polskiego w II połowie XVII w. ; ibidem, s. 41-50.
M.Nagielski, Szkoci w korpusie oficerskim armii koronnej w I Polowie XVII wieku; w:Polska, Europa, Afryka Pułtusk 2007, s.93-116;
A.Biegańska, Żołnierze szkoccy w dawnej Rzeczypospolitej; w:SMHW, t. 27, 1984, s. 81-111;
M.Nagielski, Francuzi w siłach zbrojnych Rzeczypospolitej w II połowie XVII wieku; w: Od najazdów pogańskich dotąd są państwa Wkuci spokojne; ks. jubileuszowa K.Olejnika pod red. Z.Pilarczyka, M.Franza, Toruń 2008, s.138-159.
W.Tygielski, Włosi w Polsce XVI-XVII wiek, Warszawa 2005;
M.Nagielski, Włosi w siłach zbrojnych Rzeczypospolitej w II połowie XVII wieku; w: Rzeczpospolita państwem wielu narodowości i wyznań XVI-XVIII w.; pod red. T.Ciesielskiego iA.Filipczak-Kocur, Warszawa 2008, s. 443- 459;
A.Rachuba, Udział Inflantczyków i oficerów cudzoziemskiego pochodzenia w życiu publicznym wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1569-1732; ibidem, s. 431-442.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3104-WH12MNAG w USOSweb