Hetmani zaporoscy w służbie Rzeczypospolitej. Od P. Lanckorońskiego do M. Haneki 3104-WH00NAG1

Wykład będzie poświęcony roli Kozaczyzny zaporoskiej od czasu jej powstania w połowie XVI w. aż do jej likwidacji na Prawobrzeżu na przełomie XVII/XVIII w. Celem będzie zaznajomienie studentów z powstaniem organizacji rycerstwa kresowego , które długo wspomagało wojska stałe Rzeczypospolitej ( obronę potoczną , wojsko kwarciane) tak w walkach z najazdami tatarskimi na ziemie płd-wsch. Rzeczypospolitej jak w walce na innych teatrach operacyjnych ( wojny ze Szwecją i Moskwą w XVI-XVII w.). Wykłady będą poświęcone także przyczynom powstań kozackich począwszy od lat 90-tych XVI w., które doprowadziły do osłabienia Rzeczypospolitej w połowie XVII w. ( powstanie B.Chmielnickiego w 1648). Wiele miejsca będzie poświęcone działalności poszczególnych hetmanów wojska zaporoskiego, w tym P.Konaszewicza-Sahajdacznego (Chocim 1621) czy I.Wyhowskiemu ( unia hadziacka 1658). Problem czy można było rozwiązać problem kozacki w dawnej Rzeczypospolitej będzie jednym z głównych , które postawi wykładowca przed słuchaczami.

Zakres tematyczny:
1.Geneza powstania Kozaczyzny zaporoskiej związanej z potrzebami obronności kresów płd-wsch. Rzeczypospolitej; pierwsze oddziały kozackie na żołdzie państwowym.
2.Kozacy a Stefan Batory, Legenda trechtymirowska i wolności wojska zaporoskiego; udział Kozaczyzny w wojnach z Moskwą Stefana Batorego ( 1579-1581).
3.Pierwsze powstania kozackie lat 1591-1596 ich przyczyny, przebieg i konsekwencje; stany Rzeczypospolitej wobec powstań kozackich- konstytucje względem Niżowców i ich statutu prawnego.
4.Rozkwit Kozaczyzny zaporoskiej w dobie dymitriad i wojen polsko-moskiewskich w początkach XVII wieku; wpływ kwestii religijnych na podziały w łonie Kozaczyzny na przełomie XVI/XVII w. ( konsekwencje unii brzeskiej 1596).
5.Kozacy w służbie Rzeczypospolitej na trzech teatrach operacyjnych; płd-wsch. przeciwko Turcji (Chocim- znaczenie udziału wojsk P.Sahajdacznego w obronie Rusi); na teatrze prusko-inflanckim ( udział w kampanii inflanckiej korpusu S.Kiszki w 1601/2 pod wodzą J.Zamoyskiego) oraz wschodnim ( kampania królewicza Władysława w latach 1617-1618 przeciwko Moskwie).
6.Powstania kozackie w I połowie XVII w.- przyczyny, przebieg ,konsekwencje – brak konsekwencji władz Rzeczypospolitej wobec Kozaczyzny i rejestrowego wojska zaporoskiego; problem dualizmu w strukturze Kozaczyzny; wojsko rejestrowe a siczowe w limanach Dniepru.
7.Plany wojny tureckiej Władysława IV i ich konsekwencje w kontekście wybuchu powstania B.Chmielnickiego w 1648 r. – umiędzynarodowienie konfliktu na Ukrainie.w latach 1649-1`654.
8.Kozaczyzna w dobie hetmanatu B.Chmielnickiego pomiędzy Moskwą, Rzeczpospolitą a Turją ; szukanie miejsca w Europie środkowo-wsch. dla państwa kozackiego w kontekście meandrów politycznych hetmana Chmielnickiego ( stosunki z Siedmiogrodem, hospodarstwami, Turcją i Moskwą w przededniu ugody w Perejasławiu).
9. Od Perejasławia do Hadziacza – Kozaczyzna wobec zmagań polsko-moskiewskich i potopu szwedzkiego; szanse realizacji unii hadziackiej w latach 1658-1659 w dobie hetmanatu I.Wyhowskiego – stracona szansa przekształcenia Rzeczpospolitej obojga narodów w układ trialistyczny.
10.Ruina; podziały w łonie starszyzny kozackiej po śmierci B.Chmielnickiego w dobie zmagań polsko-moskiewskich; znaczenie traktatu andruszowskiego 1667 r. dla Kozaczyzny i idei niezależnego podmiotu politycznego w tej części Europy.
11. Doba hetmanatu Petra Doroszenki i jego postawa wobec zagrożenia Rzeczypospolitej ze strony Turcji. Kozaczyzna w planach stronnictwa dworskiego i malkontentów w dobie panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego ( 1669- 1673).
12. Kozaczyzna zaporoska na Prawobrzeżu wobec zmagań Rzeczypospolitej z Turcją za Jana III Sobieskiego ( 1672- 1676); konflikty w łonie Kozaczyzny wobec postawy protureckiej P.Doroszenki.
13. Kozaczyzna w dobie Ligi świętej ( 1684- 1699); wykorzystanie przez Jana III Kozaków dla idei walki z Półksiężycem i ich udział tak w kampanii wiedeńskiej 1683 r. jak w wyprawach mołdawskich polskiego władcy.
14. Likwidacja Kozaczyzny przez stany Rzeczypospolitej na Prawobrzeżu po zakończeniu wojny z Turcją. Stosunek Augusta II Wettyna do problemu kozackiego w przededniu wielkiej wojny północnej.

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Efekty kształcenia

Studenci nie tylko poznają funkcjonowanie nieformalnych, nieregularnych oddziałów w służbie króla i Rzeczypospolitej, ale będą mogli zrozumieć skomplikowane stosunki panujące w województwach płd-wsch. Rzeczypospolitej, gdzie mamy do czynienia z konfliktami natury politycznej, społecznej, ekonomicznej i religijnej. Poznają także swoistą mozaikę narodowościową I Rzeczypospolitej tak wyraźną właśnie na kresach płd-wschodnich (Tatarzy, Wołosi, Mołdawianie, Rusini, Polacy ,Niemcy czy wreszcie Ormianie). Pozwoli to lepiej zrozumieć procesy integracyjne w zeczypospolitej i funkcjonowanie systemu demokracji szlacheckiej w XVI-XVII w.

Kryteria oceniania

Wykład i konserwatorium (w końcowej fazie każdego wykładu prowadzący odpowiada na zadawane pytania z sali dotyczące poszczególnych wykładów).

Literatura

Źródła:
Dwa przyczynki do działalności Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego, wyd. M.Antonow, KH., t.XL, 1926.
Eryka Lassoty i Wilhelma Beauplana opisy Ukrainy, red. Z.Wójcik, Warszawa 1971.
Moskwa w ®ękach Polaków. Pamiętniki dowódców i oficerów garnizonu polskiego w Moskwie w latach 1610-1612, Kryspinów 1995.
Diariusz transakcji wojennej między wojskiem koronnym a zaporoskim w roku 1637 i jego kontynuacja w 1638, wyd. K.J.Turowski, Kraków 1858 ( S.Okolskiego).
Relacje wojenne z pierwszych walk polsko-kozackich powstania Bohdana chmielnickiego okresu „Ogniem i mieczem” ( 1648- 1651), oprac. M.Nagielski, Warszawa 1999.
K.Tyszkowski (wyd.), Relacja Sahajdacznego z wyprawy na Moskwę w r. 1618, PHW, t.VIII/1, Warszawa 1935.
AJZR., Sanki-Petersburg, t.I-XV, 1863- 1892.
Dokumenty Bohdana Chmielnickogo ( 1648- 1657), wyd. I.Kripjakewicz, I.Butycz, Kii 1961
Dokumenty ob. osvoboditelnoj vojnie ukrainskogo naroda 1648- 1654, Kii 1654.
Żereła do istorii Ukrainy-Rusi, t.VIII, Lviv 1908.
Rejestr vijska Zaporoskiego 1649 rokuKiiv 1995.
Universal’y Bogdana Chmielnickogo, wyd. I.Kripjakewicz, Kii 1995.
Univesały ukraińskich hetmaniv vid Ivana Wihovskogo do Ivana Samojl’ovicza ( 1657- 1687), Kii 2004.
Universal’y Ivana Mazepy ( 1687- 1709), cz.1-2, Kii-Lviv 2002-2006.
Literatura:
Biedrzycka A., Wojsko JKMci zaporoskie nad Bałtykiem. Próby wykorzystania Kozaków w walce ze Szwecją w I połowie XVII wieku, rocznik Gdański, t. LIX, 1999.
Biernacki W., Powstanie Chmielnickiego. Działania wojenne na Litwie w latach 1648- 1649, Zabrze 2006.
Borek P., Ukraina w staropolskich diariuszach i pamiętnikach; bohaterowie, fortece, tradycja, Kraków 2001.
Borowiak A., Powstanie kozackie w 1638 r., Zabrze 2010.
Chyczewska-Hennel T., Świadomość narodowa szlachty ukraińskiej i Kozaczyzny od schyłku XVI do połowy XVII wieku, Warszawa 1985.
Dąbrowski J., Pochodzenie społeczne i drogi kariery wy ższej starszyzny kozackiej w latach 1648- 1657; w:Zeszyty Naukowe UJ., Prace Historyczne, z. 101, Kraków 1993.
Doroszenko D, Rypka D., Hetman Petr Dorpszenko a jego turecka polityka , w: Czasopism Narodnigo Muzea, t. 107, Praha 1933.
Drozdowski M.., Religijność i Kozaczyzna zaporoska w Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVII wieku, Warszawa 2008.
Franz M., wojskowość Kozaczyzny zaporoskiej w XVI- XVII wieku. Geneza i charakter, Toruń 2002.
Fanz M., Idea państwa kozackiego na ziemiach ukrainnych w XVI-XVII wieku, Toruń 2006.
Gawroński Rawita, Geneza i rozwój idei kozactwa i Kozaczyzny w XVI wieku, Warszawa-Kaków 1923.
Jakowenko N., Historia Ukrainy do końca XVIII wieku, Lublin 2000.
Kaczmarczyk J., Bohdan Chmielnicki, Wrocław 1988.
Kroll P., Od ugody hadziackiej do Cudowna. Kozaczyzna między Rzecząpospolitą a Moskwą w latach 1658- 1660, Warszawa 2008.Majewski W., Powstanie kozackie 1664 roku; w:SMHW, t.VI/1, Warszawa 1960.
Nagielski M., Kozaczyzna czasów Władysława IV ( 1632- 1648); w:Przegląd Wschodni, t.I/4, 1991.
PerdeniaJ., Hetman Piotr Doroszenko a Polska, Kraków 2000.
Serczyk W., Na dalekiej Ukrainie.Dzije kozaczyzny do 1648 roku, Kraków 1984.
Serczyk W., Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648- 1651, Kraków 1998.
Stosunki polsko-ukraińskie w XVI-XX wieku,pod red. J. Wojtasika, Siedlce 2000.
Tomkiewicz W., Jeremi wisniowiecki ( 1612- 1651), Warszawa 1933.
Tomkiewicz W., Kozaczyzna ukrainna, Lwów 1923.
350-lecie unii hadziackiej ( 1658- 2008) pod red. T.Chynczewskiej-Hennel, P.Krolla i M.Nagielskiego, Warszawa 2008.
W kręgu Hadziacza A.D. 1658. Od historii do literatury pod red. P.Borka, Kraków 2008.Wagner M., wojna polsko-turecka 1672- 1676, Zabrze 2009.
Widacki J., Jeremi Wiśniowiecki, Katowice 1988.
Wójcik Z., Dzikie pola w ogniu. O Kozaczyżnie w dawnej Rzeczypospolitej, warszawa 1968.
Wójcik Z., wojny kozackie w dawnej Polsce, Kraków 1989.Apanowicz O., Hetmany Ukrainy i koszowy atamany Zaporoskoj siczy, Kii 1993.
Brechunenko W., Moskowskaja ekspansja i Perejawskaja Rada 1654 roku, Kii 2005.
Wołodary hetmańskoj buławy, Kii 1995.
Doroszenko D., Hetman Petro Doroszenko, New York 1985.
Hruszewski M., Istoria Ukrainy-Rusi, t. VII-X, Kiiv 1995-1998.
Istoria ukrainskogo Kozactwa, red. W.Smolij, Kiiv 2006.
Koczegarow K.A., Recz Pospolita i Rosja 1680-1686, Moskwa 2008.
Lepiawko L., Kozacki vijny konca XVI st. v Ukraini, Czernichów 1996.
Mycyk J., Hetman Iwan Wyhowskij, Kiiv 2004.
Połkowodcy Vijska zaporoskogo, t.I-II, Kii 1998- 2004.
Sas P., Petro Konaszewicz-Sahajdacznyj, Kii 2006.
Sergijczuk W. Bohdan Chmielnickij i jego starszina, kii 2006.
Storożenko I., Bohdan Chmielnickij i wojennyje mistectwo u wizwolnoj wijni ukrainskogo narodu serediny XVII w., Dniepropietrowsk 1996. Czuchlib T., Kozaki i monarchy,,Kiiv 2009.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3104-WH00NAG1 w USOSweb