Nowe hierarchie społeczne na ziemiach polskich w XIX wieku. Od szlachty do ziemiaństwa 3104-WH00ASZW

Wykład dotyczy istotnego fragmentu procesów modernizacji społeczeństwa polskiego. W ciągu kilkudziesięciu lat stan szlachecki, dominujący w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej i stanowiący ok. 7-8% jej mieszkańców, tracił stopniowo swe wyjątkowe przywileje. Sprzyjała temu utrata niepodległości i zrównanie w prawach - częściowe lub całkowite - ze szlachtą rosyjską, pruską i austriacką. Nowa sytuacja prawna, postępująca niwelacja barier społecznych, awans nowych grup i warstw (jak burżuazja i inteligencja) oraz wewnętrzne podziały sprzyjały też osłabieniu więzów spajających wcześniej przedstawicieli dawnego stanu szlacheckiego niezależnie od ich położenia ekonomicznego. Część jego elity, która zachowała znaczne majątki ziemskie, potrafiła się jednak odnaleźć w zmienionej sytuacji i przystosować do nowych kapitalistycznych stosunków, związanych z reformami agrarnymi a przede wszystkim ze zniesieniem pańszczyzny i uwłaszczeniem chłopów. Równocześnie łatwiej im było kultywować dawne tradycje i prowadzić "wielkopański" styl życia. Tymczasem położenie prawne, ekonomiczne i społeczne drobnej szlachty zbliżało ja w coraz większym stopniu do ludności chłopskiej, ci zaś, którzy utracili ziemię, przenosili się na ogół do miast i zasilali nowe grupy społeczne, w tym także drobnomieszczaństwo i robotników. Równocześnie wytworzona w ciągu wieków kultura szlachty ulegała przeobrażeniom, traciła swój ekskluzywny charakter i stawała sie tworzywem kultury narodowej.
Tematy kolejnych wykładów:
1. Historiografia dziejów społeczeństwa polskiego w XVIII-XIX wieku. Przegląd badan nad dziejami szlachty i ziemiaństwa.
2. Czym była szlachta w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej? (próba rekapitulacji)
3. Przemiany pozycji prawnej i społecznej stanu szlacheckiego w epoce stanisławowskiej. Projekty reform.
4. Dyskusje publicystyczne z lat 1788-1792. Szlachta w świetle decyzji Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja.
5. Sytuacja polskiej szlachty pod obcą władzą na przełomie XIX i XX wieku.
6. Szlachta i ziemiaństwo w Księstwie Warszawskim.
7. Szlachectwo w Królestwie Polskim doby konstytucyjnej.
8. Spór o szlachtę w publicystyce Wielkiej Emigracji.
9. Polityka zaborców wobec polskich elit społecznych po powstaniu listopadowym (cz. 1)
10. Polityka zaborców wobec polskich elit społecznych po powstaniu listopadowym (cz. 2)
11. Drobna szlachta w Królestwie Polskim i na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej włączonych do Rosji.
12. Postawy szlachty i ziemiaństwa w okresie powstań narodowych.
13. Wielcy właściciele ziemscy po powstaniu styczniowym, ich sytuacja prawna i ekonomiczna.
14.Próba porównania pozycji prawnej, społecznej i ekonomicznej polskiego ziemiaństwa w zaborach pruskim, rosyjskim i austriackim u progu XX wieku (cz. 1)
15. Próba porównania pozycji prawnej, społecznej i ekonomicznej polskiego ziemiaństwa w zaborach pruskim, rosyjskim i austriackim u progu XX wieku (cz. 2)

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Efekty kształcenia

Po zaliczeniu przedmiotu student:
- potrafi zrozumieć i zastosować najważniejsze pojęcia i terminy dotyczące dziejów społeczeństwa polskiego w XIX wieku
- potrafi rozpoznać główne przejawy modernizacji społecznej na ziemiach polskich od schyłku XVIII do początku XX wieku
- Kompetentnie analizuje podstawowe dokumenty określające sytuację prawną i polityczną polskiej szlachty i ziemiaństwa
- potrafi opisać przemiany kultury szlacheckiej w XIX wieku i wyjaśnić ich mechanizmy

Kryteria oceniania

Konieczna jest obecność na większości wykładów, znajomość i zrozumienie podstawowych informacji przekazywanych na poszczególnych zajęciach oraz wykazanie się umiejętnościami opisanymi w rubryce "Efekty uczenia się"
Zaliczenie na ocenę. Jej podstawą jest prawidłowa odpowiedź na większość z dziewięciu pytań pisemnego, otwartego testu przeprowadzanego na ostatnich zajęciach w semestrze.

Literatura

Aktywność gospodarcza ziemiaństwa w Polsce w XVIII-XX wieku, red. W. Caban, M.B. Markowski, Kielce 1993; D. Beauvois, Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793-1914, Lublin 2005; P. Burke, Historia i teoria społeczna, Warszawa-Kraków 2000; H. Chamerska, Drobna szlachta w Królestwie Polskim (1832-1864), Warszawa 1974; A. Chwalba, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000 (i nast. wydania); R. Czepulis-Rastenis, "Klassa umysłowa". Inteligencja Królestwa Polskiego 1832-1862, Warszawa 1973; M. Dajnowicz, Drobna szlachta guberni łomżyńskiej na przełomie XIX i XX wieku, Łomża 2002; T. Epsztein, Z paletą i piórem. Zainteresowania intelektualne polskiego ziemiaństwa na Ukrainie w II połowie XIX w.; Warszawa 2005; S. Górzyński, Nobilitacje w Galicji w latach 1772-1918, Warszawa 1997; Historia państwa i prawa Polski, red. J. Bardach, t. III-IV, Warszawa 1981-1982; I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski, Społeczeństwo polskie X-XX wieku, Warszawa 1999 (i inne wydania); J. Jedlicki, Klejnot i bariery społeczne. Przeobrażenia szlachectwa polskiego w schyłkowym okresie feudalizmu, Warszawa 1968; J. Jurkowski, Ziemiaństwo polskie Kresów Północno-Wschodnich 1864-1904. Działalność społeczno-gospodarcza, Warszawa 2001; T. Kizwalter, O nowoczesności narodu. Przypadek Polski, Warszawa 1999; T. Krawczak, W szlacheckim zaścianku. Warszawa-Siedlce 1993; W. Molik, Inteligencja polska w Poznańskiem w XIX i początkach XX wieku, Poznań 2009; W. Molik, Życie codzienne ziemiaństwa w Wielkopolsce w XIX i na początku XX wieku. Kultura materialna, Poznań 1999; Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław 1979; Sz. Rudnicki, Ziemiaństwo polskie w XX wieku, Warszawa 1996; I. Rychlikowa, Ziemiaństwo polskie 1795-1864. Zróżnicowanie społeczne, Warszawa 1983; D. Rzepniewska, Ziemiaństwo w kręgu oddziaływania Warszawy 1807-1864, Warszawa 1982; J. Sikorska-Kulesza, Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Białorusi w XIX wieku, Pruszków 1995; Szlachta podlaska od połowy XIX wieku do III Rzeczypospolitej, red. S. Kardaczuk, Siedlce 2004; K. Ślusarek, Drobna szlachta w Galicji 1772-1848, Kraków 1994; Ziemiaństwo a ruchy niepodległościowe w Polsce XIX-XX wieku, red. W. Caban, M.B. Markowski, Kielce 1994.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3104-WH00ASZW w USOSweb