Edyt. źród. hist. Redagowanie edycji źródłowej - średniowiecze - nowożytność XIX-XX w. 3104-M2SEZREZ

Umiejętność zastosowania właściwej metody wydawniczej, sformułowania poprawnego i miarodajnego opisu źródłoznawczego i edytorskiego, skonstruowania edycji, jej aparatu krytycznego i rzeczowego.

Warunkiem zaliczenia zajęć jest aktywny w nich udział wynikający z przyswojenia i przemyślenia zadanej literatury. Podstawą końcowej oceny, jest: 1) wykazanie się przez uczestnika twórczą aktywnością podczas zajęć, a szczególnie przyswojeniem istotnych treści literatury przedmiotu oraz umiejętnością zastosowania teorii i metodologii edytorskiej (wraz z jej aparatem pojęciowym) w trakcie samodzielnej analizy zagadnień edytorskich; 2) przedstawienie edycji samodzielnie odczytanego z rękopisu i opracowanego zgodnie z przyjętymi zasadami wydawniczymi fragmentu tekstu źródłowego o objętości (zależnie od stopnia trudności językowej i paleograficznej) od 1 do 2 stron znormalizowanego wydruku. Pracę należy przesłać na adres janicius@gmail.com wraz reprodukcją podstawy wydawniczej.

Zachęcam do konsultowania podczas dyżurów wszelkich problemów wynikłych w trakcie pracy nad edycją, przed przesłaniem jej do oceny.
Zasadniczy termin składania prac zaliczeniowych upływa z dniem 15 maja. Prace przesłane do tego dnia będzie można konsultować i poprawiać do osiągniecia efektu zadowalającego obydwie strony. Prace nadesłane po 15 maja będę oceniać stosownie do ich jakości, bez udzielania dodatkowych konsultacji i wskazówek.

Zajęcia zaliczane są na ocenę na podstawie w/w kryteriów. W przypadku nikłej aktywności uczestnika prowadzący przed wystawieniem ocen sprawdzi wiedzę i stopień przyswojenia materiału w formie indywidualnej rozmowy obejmującej cały program zajęć.
Dopuszczam jedną nieusprawiedliwioną nieobecność w semestrze, następna pociąga za sobą konieczność zaliczenia obydwu na dyżurze. Trzy nieobecności bez uzasadnionych i udokumentowanych powodów zdrowotnych bądź losowych dyskwalifikują uczestnika.

Oprócz instrukcji wydawniczych głównymi pomocami teoretycznymi będą wymienione niżej prace Konrada Górskiego i Romana Lotha (zob. niżej). Mimo, że dotyczą one w znacznej mierze edycji tekstów XIX w., szereg poruszanych w nich zagadnień pozostaje wspólny dla edytorstwa wszystkich okresów.
Spośród podanych niżej wydawnictw i literatury będę Państwu sukcesywnie wskazywać te, które omawiane będą podczas zajęć. Zastrzegam jednocześnie możliwość dokonywania uzupełnień i przesunięć materiału w programie, jak również w porządku spotkań.

Literatura pomocnicza:

Znakomitym w prowadzeniem w zagadnienia edytorstwa są:
- K. Górski, Sztuka edytorska. Zarys teorii, Warszawa 1965
- R. Loth, Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii i edytorstwa naukowego, Warszawa 2006
Orientację w literaturze dotyczącej wszelkich zagadnień edytorstwa historycznego ułatwia ogromnie:
- P. Dymmel, Bibliografia edytorstwa źródeł historycznych w Polsce. Historia - krytyka tekstu – metodyka i technika wydawnicza, Lublin 2001
- J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, wydania: Warszawa 2002 i następne (rozdział: Edytorstwo historyczne)

Rozwiązanie problemów, które nastręcza pismo średniowieczne i wczesnonowożytne ułatwiają opracowania i podręczniki:
- A. Capelli, Dizionario di abbreviature latine ed italiane, wyd. VI, Milano 1929 (i następne przedruki anastatyczne), edizione ampliata e rinnovata da Mario Geymont e Fabio Troncarelli, Milano 2011
-- A. Pelzer, Supplément au Dizionario di abbreviature latine ed italiane de Adriano Capelli, wyd. III, Beauvechain 1995
- A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973
- W. Semkowicz, Paleografia łacińska, wyd. II, poprawione, Kraków 2002
- B. Bishoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendländischen Mittelaalters, wyd. II popr. (Erich Schmidt Verlag) 1986, wersja angielska: Latin Paleography. Antiquity and the Middle Ages, translated by D. Ócróinín, (Cambridge University Press) 1990 i nn.
- A. Petrucci, Breve storia della scrittura latina, nuova edizione riveduta e aggiornata, [Roma 2006]
- J. Stiennon, Paléographie du Moyen Age, Paris 1973
- J. Słowiński, Rozwój pisma łacińskiego w Polsce XVI-XVIII wieku. Studium paleograficzne, Lublin 1992 (zob. należące do omówień poszczególnych rodzajów pisma tablice na s. 54-55, 65, 94-95, 108-109, 128-129, s. 140-156 i po s. 175)
oraz (nie tylko w przypadku tekstów niemieckojęzycznych):
- K. Bobowski, Ewolucja pisma neogotyckiego na Śląsku od początku XVI do połowy XX wieku, Wrocław 1992
- K. Górski, Neografia gotycka. Podręcznik pisma neogotyckiego XVI-XX w., wyd. III, Warszawa 1978

Kwestie językowe pozwalają wyjaśnić słowniki, m.in.:
- Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce
- S.B. Linde, Słownik języka polskiego
- Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki
- Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski
- Słownik staropolski
- Słownik polszczyzny XVI wieku
- Słownik języka polskiego XVII i 1 poł. XVIII wieku
- Mały słownik zaginionej polszczyzny, red. F. Wysocka, Kraków 2003
- Słownik staropolskich nazw osobowych
a ponadto takie opracowania i wydawnictwa, jak:
- B. Kaczmarczyk, Język polski w kancelarii królewskiej w pierwszej połowie XVI wieku, Wrocław 2003 (Praca zawiera omówienie szeregu problemów językowych, a w Aneksie edycje tekstów wraz z podobiznami rękopisów, które mogą służyć do samodzielnego ćwiczenia umiejętności paleograficznych i edytorskich na początkowym etapie ich zdobywania).
- Materiały do studiowania historii języka polskiego, wyboru dokonał G. Majkowski, Piotrków Trybunalski 2000 (Wybór tekstów różnych autorów dotyczących dziejów języka i pisma)
- Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, praca zbiorowa, red. D. Ostaszewska, Katowice 2002 (Zawarte w pracy omówienia szeregu zagadnień historii języka, w tym kwestii związanych z zapisem i regułami pisowni (grafią i ortografią), mogą okazać niezwykle pomocne przy rozwiązywaniu trudności przy dokonywaniu transliteracji i transkrypcji rękopisów).
- S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami, [najlepiej] wyd. IV zmienione, Warszawa 2007 (Klasyczna praca omawiająca główne zagadnienia dziejów polszczyzny, w tym związane z historią pisma).
- K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. III poszerzone i zmienione, Warszawa 2006

Opracowania pomocne w konstruowaniu aparatu rzeczowego – przypomnienie

Do literatury tej należą podstawowe opracowania omawiane w trakcie takich zajęć jak: Wstęp do badań historycznych oraz Nauki pomocnicze historii (poszczególnych epok). W odniesieniu do źródeł polskiego kręgu kulturowego warto zatem przypomnieć sobie (choćby przeglądając sylabusy w/w przedmiotów) podstawowe opracowania związane z identyfikacją osób (Polski Słownik Biograficzny, Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej. Spisy, herbarze, zwłaszcza: K. Niesieckiego, A. Bonieckiego i S. Uruskiego) i miejsc (Słownik geograficznyKrólestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Nazwy miejscowe Polski).

Instrukcje wydawnicze

- Instrukcja wydawnicza dla średniowiecznych źródeł historycznych, opr. Komisja Historyczna PAU przy współudziale Towarzystw Naukowych we Lwowie, Poznaniu, Warszawie i Wilnie, Kraków 1925, zwłaszcza s. 24-26 (Wskazówki dla kopistów)
- J. Glinka, Instrukcja wydawnicza dla nowożytnych źródeł dziejowych. Projekt przyjęty przez Komisję Historyczną Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz przez warszawskie grono członków Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności, Warszawa 1949
- A. Wolff, Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze”, I, 1957, s. 155-181 + Dodatek (s. 182-184): Z. Budkowa, M. Friedbergowa, B. Kürbisówna, Instrukcja dla wydawania roczników polskich, zwłaszcza s. 168-175
- M. Friedberg, Wydawanie drukiem źródeł archiwalnych. Metoda i technika pracy edytorskiej, Warszawa 1963, s. 54-65 (Analiza krytyczna podstawy źródłowej wydawnictwa); 66-77 (Krytyczne ustalenie tekstu poprawnego); s. 49-53 (Kopiowanie i kolacjonowanie, por. Loth (op. cit.), s. 89-91 (Technika kolacjonowania), s. 91-92 (Czytanie rękopisu); Górski, s. 96-105 (Aparat krytyczny i technika kolacjonowania));
Friedberg, s. 78-93 (Przygotowanie tekstu do druku. Redakcja publikacji (omówienie instrukcji wydawniczych)) w konfrontacji z: Instrukcja wydawnicza dla średniowiecznych źródeł historycznych (op.cit.), s. 4-14 (Odtworzenie tekstu źródłowego w druku).
Na temat redakcji wydawnictwa, podstawowych zasad konstruowania komentarza edytorskiego i aparatu wydawniczego, zawartości i układu wydawnictwa, por. ibidem, s. 15-22; Wolff, op. cit., s. 165-180;
- Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w., red. K. Lepszy, Wrocław 1953, s. 15-29
-- Rec. L. Żytkowicz, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 16, 1954, s. 389-395

- Zasady wydawania tekstów staropolskich – projekt, przykłady opr. J. Woronczak, Wrocław 1955, zob. s. 21, s. 88, s. 101 (trzy rodzaje wydawnictw (edycji): A, B, C), ibidem, pojęcia i zasady transliteracji i transkrypcji, s. 27, 36, 52-53, 63, por. uwagi R. Lotha w jego: Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii…(op. cit.), s. 92-117.

- Acta Nuntiaturae Polonae,
-- tomus I: De fontibus investigatione et editionibus, instructio ad editionem, nuntiorum series chronologica, auctore Henrico Damiano Wojtyska CP, Romae 1990, s. 187-189 (instrukcja wydawnicza), s. 197-339 (prospekty kolejnych tomów serii), s. 343-430 (edycja dokumentów)
- L. Jarmiński, Wstępne zasady edycji akt nuncjatury polskiej u schyłku XVI wieku, „Informationes. Biuletyn Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych”, z. 4, Rzym-Warszawa 1989, s. 139-143

Uwagi krytyczno-metodologiczne dotyczące warsztatu edytora (wybrane artykuły i recenzje)

- A. Dondaine, Rodzaje aparatu krytycznego stosowanego w edycjach łacińskich tekstów średniowiecznych, „Przegląd Tomistyczny”, V, 1992, s. 193-206.
- J. Domański, Kilka uwag w kwestii wydawania łacińskich tekstów postantycznych, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, t. 47, 2002, s. 23-31.
- P. Dymmel, W sprawie warsztatu edytorskiego dawnych wydań “Roczników” Jana Długosza, “Studia Historyczne” 34, 1991, z. 3, s. 349-50, 359-366
- P. Dymmel, O metodzie i podstawie wydania „Annales” Jana Długosza. Na marginesie edycji „Joannis Dlugossi Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae”. Liber decimus et undecimus, 1406-1412. Wydawnictwo Naukowe PWN, Varsaviae 1997, ss. 351, „Studia Źródłoznawcze”, XXXVII, 2000, s. 139-151.
- A. Gąsiorowski, O metodzie wydawania średniowiecznych dokumentów, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 38, 1986, z. 1, s. 199-206
- A. Gąsiorowski, Nad nowym wydaniem tomów konstytucji dawnej Rzeczypospolitej ..., “Roczniki Historyczne”, LXIII, 1997, s. 163-169.
- H. Lulewicz, Daremny trud edytora? Uwagi na marginesie edycji korespondencji ostatniego Jagiellona, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, XLIV, 2000, s. 177-185.
- M. Janicki, R. Jaworski, Nad nową edycją listów króla Zygmunta Augusta, „Przegląd Historyczny”, XC, 1999, z. 3, s. 347-364
- J. Pelc, Teoria edytorstwa w konfrontacji z praktyką. Podstawy krytycznego wydania w teorii oraz w praktyce edytorów literackich tekstów polskich z XVI i XVII wieku, „Przegląd Humanistyczny”, XXIV, 1990, nr 12, s. 23-33
- A. Skolimowska, Wydawnictwo “Acta Tomiciana” na kolejnym rozdrożu? Z dylematów współczesnego edytorstwa historycznego…., „Kwartalnik Historyczny”, 108, 2001, z. 4, 2001, s. 113-129.
- A. Skolimowska, rec.: M. Kopernik, Dzieła wszystkie, t. 3: „Pisma pomniejsze”, red. Andrzej Wyczański, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2007, ss. 240, „Studia Źródłoznawcze”, 47, 2010, s. 271-274

Stan refleksji nad problematyką edytorstwa źródeł, zwłaszcza nowożytnych, dobrze ilustrują materiały konferencji edytorskiej zorganizowanej przez Instytut Historii UJ, wydane pt.:
- Teoria i praktyka edycji nowożytnych źródeł w Polsce (XVI-XVIII w.) (Studia Edytorskie, t. 1), red. A. Perłakowski, Kraków 2012

Nowoczesne edytorstwo źródeł i tekstów literackich – przykłady służące obserwacji możliwych rozwiązań edytorskich w wydaniach naukowych i akademicko-edukacyjnych oraz kierunków zmian w tym zakresie

- [Anonymi Galli] Gesta principum Polonorum/The Leeds of the Princes of the Poles, Translated and Annotated by Paul W. Knoll and Frank Schaer with a Preface by Thomas N. Bisson, Central European University Press, Budapest 2003 (edycja oparta na wydaniu K. Maleczyńskiego, częściowo dostępna w Google books)
- Petrarch’s Guide to the Holy Land – Itinerary to the Sepulcher of Our Lord Jesus Christ. Facsimile edition of Cremona, Biblioteca Statale, Deposito Libreria Civica, manuscript BB.1.2.5, With an Introductory Essay, Translation, and Notes by Theodore J. Cachey, Jr., Notre Dame (IN), 2002 [egz. w Bibliotece IH UW], s. 63-66 (About the Text and Translation)
- F. Petrarka, Pisma podróżnicze, przeł. i opr. W. Olszaniec, Warszawa 2009 (Biblioteka Renesansowa, t. II)
- L. Bruni, History of the Florentine people…, vol. 1. Books I-IV, ed. and translated by J. Hankins, Cambridge; London: Harvard University Press, 2001 (The I Tatti Renaissance Library, vol. 3), s. XIX-XX, 473-477 (Note on the Text and Translation) [egz. w Bibliotece IBI AL UW, Nowy Świat 69, IV p., wejście od dziedzińca]
- Corpus Epistularum Ioannis Dantisci, ed. J. Axer with collaboration of Anna Skolimowska,
-- Part I: Ioannis Dantisci Epistulae Latinae,
--- vol. 1: Ioannes Dantiscus’ Latin Letters, 1537, Transcription from Manuscript, Commentary and Annotations by A. Skolimowska, Warsaw – Cracow 2004 (wstęp, jego zasadnicze części i ich problematyka, sposób opracowania edytorskiego tekstów, charakter i konstrukcja indeksu).
-- Part II: Amicorum sermons mutui
--- vol. 1: Ioannes Dantiscus’ Correspondence with Sigmund von Herberstein, Transcription from Manuscript, Commentary and Annotations M.A. Janicki and T. Ososiński, Warsaw – Cracow 2008 (wstęp, jego zasadnicze części i ich problematyka, sposób opracowania edytorskiego tekstów, charakter i konstrukcja indeksu)
- Baza danych „Korpus tekstów i korespondencji Jana Dantyszka” na stronie Pracowni Edytorstwa Źródeł IBI AL UW (po zalogowaniu się należy zapoznać się ze strukturą i zawartością bazy): http://dantiscus.ibi.uw.edu.pl/?menu=ccor&f=ccor&lang=pl
- Sigismund von Herberstein, Rerum Moscoviticarum Commentarii. Synoptische Edition der Lateinischen und der deutschen Fassung letzter Hand Basel 1556 und Wien 1557, Unter der Leitung von F. Kämpfer, erstellt von. E. Maurer und A. Fülberth, Redigiert und herausgegeben von H. Beyer-Thoma, München 2007 (edycja dostępna w sieci Internet)
- The Crimean Khanate and Poland-Lithuania. International Diplomacy on the European Periphery (15th-18th Century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents, by D. Kołodziejczyk, Leiden – Boston 2011

Wybrane nowsze wydawnictwa źródłowe, które zostaną omówione podczas zajęć

- Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. I: Okresy bezkrólewi (1572-1576, 1586-1587, 1632, 1648, 1696-1697, 1706-1709, 1733-1735, 1763-1764), opr. H. Lulewicz, Warszawa 2006
- Lietuvos didžiojo kunigaikščio Aleksandro Jogailaičio dvaro sąskaitų knygos (1494-1504), parengė Darius Antanavičius ir Rimvydas Petrauskas ; [vertimus atliko ir paaiškinimus parengė Mintautas Čiurinskas et al.]; Pilių Tyrimo Centras, Vilnius 2007 (egz. W BIH UW)
- A. Wolan, De libertate politica sive civili. O wolności Rzeczypospolitej albo ślacheckiej (tłumaczenie Stanisława Dubingowicza), wyd. i opr. M. Eder i R. Mazurkiewicz, red. nauk. Tomu W. Uruszczak, Warszawa 2010
- O. Karmanowski, Wiersze i listy, wyd. R. Grześkowiak, Warszawa 2010
- Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1696 - 1732, wyd. M. Zwierzykowski, Poznań 2008
- I. Krasicki, Dzieła zebrane, red. Z. Goliński, seria pierwsza: Pisma Literackie, t. 1: Poematy, opr. Z. Goliński, Wrocław 1998, s. 45-78 (Transkrypcja – modernizacja (należy zwrócić uwagę na omówione w tym rozdziale wstępu zjawiska językowe))

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

• Strona przedmiotu 3104-M2SEZREZ w USOSweb