Kultura pisma w Rosji do początku panowania Piotra I (blok: Historia Rosji) 3104-M2HR-KPR1-OG

Historia i rozwój pisma cyrylickiego w Europie Wschodniej w wiekach średnich i epoce wczesnonowożytnej (X-XVII ww.).
Wprowadzenie do praktycznej umiejętności czytania zabytków pisma cyrylickiego z obszaru Rusi, Wielkiego Księstwa Moskiewskiego i monarchii pierwszych Romanowów (w celach porównawczych będą wykorzystywane także zabytki paleografii litewsko-ruskiej, serbskiej, bułgarskiej i mołdawskiej).
Zajęcia zawierają również elementy dyplomatyki, filigranologii i kodykologii oraz – w zależności od kompetencji językowych słuchaczy – także podstawy filologii staroruskiej.

Założenia i wymagania wstępne:
Posiadanie uprawnień do uczestniczenia w zajęciach (USOS).
Pożądana co najmniej bierna znajomość 1 języka wschodnioeuropejskiego (rosyjski, ukraiński, białoruski). Znajomość alfabetu cyrylickiego – konieczna.
Zajęcia adresowane są do studentów oraz doktorantów, zainteresowanych historią Europy Słowiańskiej, ze szczególnym uwzględnieniem procesów cywilizacyjnych i akulturacyjnych.

Zakres tematów:
I. Pismo Rusi średniowiecznej - XI-XV w. (Elementy paleografii i dyplomatyki oraz podstawy filologii staroruskiej)
a/ Stan badań nad paleografią cyrylicką; podstawowa literatura przedmiotu, pomoce leksykograficzne. Dyscypliny pomocnicze: epigrafika, filigranologia, kodykologia, dyplomatyka, chronologia.
b/ Ustaw (uncjała) Rusi X-XIV w.: teksty liturgiczne;
c/ Półustaw ruski XIV-XV ww. (tzw. Starszy i młodszy). – zabytki pismiennictwa religijnego, kronikarskiego;
d/ Półustaw Rusi Litewskiej XIV-XV. Wpływy bałkańskie
e/ Epigrafika ruska – grafitti Kijowa i Nowogrodu;
f/ Gramoty na korze brzozowej (Nowogród Wielki)

II. Pismo Państwa Moskiewskiego (XVI-XVII w.)
a/ Ustaw XVI-XVII w.;
b/ Skoropis - pismo kancelarii wielkich książąt moskiewskich i carów;
c/ Pismo moskiewskich urzędów centralnych (prikazów) i kancelarii prowincjonalnych.

III. Kultura książki na Rusi
a/ Zabytki rękopiśmienne (Ewangeliarz Ostromira, Psałterz Kijowski; kolofony
b/ Najstarsze druki cyrylickie
c/ Miniatura ruska jako źródło historyczne (Latopis Radziwiłłowski, Iluminowany Zwód Latopisarski Iwana IV Groźnego)

Uwaga: W przypadku uwarunkowanej względami obiektywnymi (ferie, godziny rektorskie) mniejszej niż planowana liczby spotkań, możliwe są korekty w w/w planie (m.in. poprzez łączenie poszczególnych tematów.

Metody dydaktyczne:
Lektura i komentowanie źródeł pisanych (rozbiór krytyczny), omawianie źródeł ikonograficznych i paleograficznych); dyskusja nad wybranymi zagadnieniami rzeczywistości historycznej oraz wskazanymi publikacjami.

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Tryb prowadzenia

w sali

Założenia (opisowo)

Wymagania formalne: Posiadanie uprawnień do uczestniczenia w zajęciach (USOS). Założenia wstępne: Pożądana co najmniej bierna znajomość 1 języka wschodnioeuropejskiego (rosyjski, ukraiński, białoruski). Znajomość alfabetu cyrylickiego – konieczna. Zajęcia adresowane są do studentów oraz doktorantów, zainteresowanych historią Europy Słowiańskiej, ze szczególnym uwzględnieniem procesów cywilizacyjnych i akulturacyjnych.

Efekty kształcenia

Zajęcia przygotowują do praktycznej umiejętności czytania zabytków pisma cyrylickiego wieków średnich i epoki wczesnonowożytnej, ze szczególnym uwzględnieniem piśmiennictwa Rusi średniowiecznej i Państwa Moskiewskiego (w celach porównawczych wykorzystywane będą także zabytki z obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego i Bałkanów).
Efektem uczenia się jest opanowanie warsztatu w zakresie studiowanej problematyki. Po ukończeniu zajęć student powinien posiadać umiejętność samodzielnej pracy z cyrylickimi zabytkami średniowiecznego i wczesnonowożytnego piśmiennictwa z obszaru Europy Wschodniej (krytyka wewnętrzna i zewnętrzna) oraz umieć posługiwać się podstawowym instrumentarium NPH (dyplomatyka, kodykologia, filigranologia) dla danej epoki i regionu.
Po odbyciu zajęć z przedmiotu student:
- posiada wstępną wiedzę o dziejach pisma na Rusi i w Rosji w okresie XI-XVII w.
- rozpoznaje podstawowe rodzaje pisma ruskiego
- posiada umiejętność odczytu zabytków pisma z omawianej epoki
- dysponuje podstawowym instrumentarium do analizy zabytków rękopiśmiennych (krytyka zewnętrzna).
Ponadto:
- ma pogłębioną wiedzę o rodzajach oraz specyfice dyscyplin, które dotyczą studiów nad kulturą pisma;
- ma uporządkowaną, pogłębioną wiedzę szczegółową, obejmującą teorie i metodologie z zakresu badań nad historią pisma;
- zna i rozumie zależności między poszczególnymi dyscyplinami, które dotyczą studiów nad kulturą pisma (ze szczególnym uwzględnieniem paleografii, epigrafiki i kodykologii) oraz innymi dyscyplinami z zakresu humanistyki i wybranych nauk społecznych na poziomie umożliwiającym współpracę multi- i interdyscyplinarną z przedstawicielami tych dziedzin.

Kryteria oceniania

Ocena z ćwiczeń jest wypadkową osiągnięć studenta podczas zajęć wspólnych (aktywność, stopień przygotowania – erudycyjne opanowanie materiału, inwencja, poziom prezentacji wybranego tematu) i konsultacji indywidualnych oraz wyniku zaliczenia ustnego, uwzględniającego całość przerobionego materiału.

Uwaga: dopuszczalna jest 1 nieusprawiedliwiona nieobecność w semestrze; w przypadku kolejnych nieobecności konieczne jest zaliczanie zajęć. W przypadku liczby nieobecności większej niż 3 następuje skreślenie z listy słuchaczy

Literatura

Podręczniki:
1. E.F. Karskij, Sławianskaja kiriłłowskaja paleografija, Leningrad 192b (wyd. anastatyczne Moskwa 1979);
2. M.N. Tichomirow, A.W. Murawjew, Russkaja paleografija, Moskwa 1966;
3. A.T. Nikołajewa, Russkaja paleografija. Uczebnoje posobije, Moskwa 1980;
4. W.N. Szczepkin, Uczebnik russkoj paleografii, Moskwa 1918;
5. I.S. Biejaew, Prakticzeskij kurs izuczienija drewniej russkoj skoropisi dla cztienija rukopisiej XV-XVIII stoletij. Izd.2, Moskwa 1911.
6. B. Horodyski, Podręcznik paleografii ruskiej, Kraków 1951.
7. I. Ogijenko, Wzory pism cyrylickich X-XVII w. Seminarium paleografii cyrylickiej Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego, cz. 1-2, Warszawa 1927-1931.
8. S. Pamerneckis, Lietuvos Didzios Kunigaikstystes kiriliniu tekstu paleografia, Vilnius 1991.
9. K. Pietkiewicz, Paleografia ruska, Warszawa 2015 (Nauki pomocnicze historii. Sera Nowa).
Źródła: wybrane tablice paleograficzne z następujących edycji:
1. Paleograficzeskije snimki s rukopisiej XII-XVII w.. Pod red. A. Sobolewskogo, SPb 1901;
2. A. Sobolewskij, S. Ptaszickij, Paleograficzeskije snimki s ruskich gramot preimuszczestwienno XIV w., SPb 1903;
3. Nowyj sbornik paleograficzeskich snimkow s ruskich rukopisiej XI-XVIIII w., SPb 1906;
4. A.W. Arcichowskij, W.Ł. Janin, Nowgorodskije gramoty na bereste, Moskwa 1978.
5. W.L. Janin, A.A. Zalizniak, Nowgorodskije gramoty na bieriestie (iż raskopok 1990-1996 gg.). T. X, Moskwa 2000.
Dodatkowo wykorzystywane będą również fotografie i skany zabytków piśmiennictwa ruskiego ze zbiorów prowadzącego.

Literatura uzupełniająca:
1. Kijewskaja psałtyr’ 1397 goda iz Gosudarstvennoj PUblicznoj Biblioteki im. M. Sałtykowa Szczedrina, M. 1978;
2. Gistoriyja biełaruskaj knigi. T. 1. M. N. Nikalaeu, Kniżna kultura Wialikaga Kniastwa Litouskaga, Minsk 2009;
3. J.D. Isajewycz, Literaturna spadszczyna Iwana Fedorowa, Lwiw 1898;
4. S.M. Kasztanow, Aktowaja archeografia, Moskwa 1998;
5. Idem, Issliedowanija po istorii kniażeskich kancelarij sredniewiekowoj Rusi, Moskwa 2014;
6. A.A. Miedyncewa, Gramotnost’ w Drewniej Rusi. Po pamiatnikam epigrafiki X – pierwoj połowiny XIII wieka, Moskwa 2000;
7. L.W. Stoliarowa, Drewnierusskije nadpisi XI-XIV wiekow na piergamiennych kodieksach, Moskwa 1998;
8. Eadem, Swod zapisiej piscow, chudożnikow i pierieplotczikow drewnierusskich piergamiennych kodieksow XI-XIV wiekow, Moskwa 2000;
9. L.W. Stoliarowa, S.M. Kasztanow, Kniga w Drewniej Rusi (XI-XVI ww.), Moskwa 2010;
10. G.W. Popow, Rukopisnaja kniga Moskwy, Moskwa 2009;
11. O.I. Podobiedowa, Miniatury russskich istoriczeskich rukopisiej, Moskwa 1965;

Uwaga: W uzasadnionych przypadkach - w zależności od postępów uczestników zajęć w zakresie analizy w/w źródeł oraz znajomości języków obcych), lista lektur może ulec modyfikacjom.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3104-M2HR-KPR1-OG w USOSweb