Spółdzielczość i agraryzm na Ziemiach Polskich pod zaborami i w II Rzeczpospolitej Polskiej jako trzecia droga przebudowy stosunków społeczno-gospodarczych na wsi (1864-1939) (blok: Historia gosp.) 3104-M2HG-RTUR-OG

Konwersatorium dotyczyć będzie życia społeczno-gospodarczego z elementami tła politycznego wsi polskiej na przełomie XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Przedstawiony zostanie proces powstawania spółdzielczości polskiej oraz powstałego wówczas politycznego ruch chłopskiego zwanego też ludowym .Najpierw będziemy mówili o Ziemiach Polskich będących pod zaborem austriackim gdzie ten ruch się narodził. Cesarstwo Austro-Węgierski bowiem ze swoim monarchistyczno -konstytucyjnym ustrojem pozwoliło wyemancypować się stanowi chłopskiemu i rozwinąć idee spółdzielcze a także stworzyć podwaliny ruchu ludowego oparte na doktrynie agrarystycznej czyli mówiącej o trzeciej drodze rozwoju społeczeństwa w tym i wiejskiego między rodzącym się kolektywnym socjalizmem a przeżywającym trudności liberalnym kapitalizmem .Podczas zajęć będziemy mówić najpierw o powstaniu idei spółdzielczych w Europie , oraz na ziemiach polskich pod zaborami. Omówiona zostanie także spraw powstania politycznego ruchu chłopskiego w zaborze austriackim - Galicji , opartego o rodzący się wówczas agraryzm. W okresie międzywojennym w II RP agraryzm ukształtował się ostatecznie .Działacze chłopscy wypracowali wizję państwa w tym ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego nazywanego często demokracją agrarną.
Począwszy od drugiej połowy XIX wieku w sposób ewolucyjny kształtowała się jego doktryna polityczna określana agraryzmem mówiąca o dominującej roli chłopów i wsi w krajach o charakterze rolniczo-przemyslowym z racji m.in. ich przewagi liczbowej w ówczesnych społeczeństwach jaki i w sprawach moralnych bo czerpanych z obcowania z Matką-Ziemią. Przeciwstawiano -co robili przywódcy tego nurtu - demoralizacji idącej na wieś z uprzemysłowionych kapitalistycznych miast Rozkwit tego nurtu politycznego nastąpił na przełomie XIX i w pierwszej XX wieku. Miało to miejsce głównie na terenie Polski ,Czechosłowacji , Bułgarii ,Jugosławii i Krajów Skandynawskich. Apogeum jego rozwoju nastąpiło w latach 1918-1939. Szczególną rolę odgrywała w praktycznej działalności tego nurtu wszelkiego rodzaju formy pracy spółdzielczej, Kółek Rolniczych, społecznych organizacji wyższej użyteczność publicznej w rodzaju Ochotniczych Straży Pożarnych. Niezwykle istotnym punktem w działalności partii chłopskich była spraw oświaty na wsi. Walczyły one wszędzie o powszechny do niej dostęp dla ludności wiejskiej i małomiasteczkowej. Ważną formą oddziaływania było popieranie oświaty dla dorosłych .Niedoścignionym w tym względzie wzorcem była Dania której osiągnięcia na tym polu przenoszono po I wojnie światowej na teren państw Europy Środkowo-Wschodniej .Mam tu na myśli idee Uniwersytetów Ludowych, które przyjęły się w Polsce i Kilku innych krajach słowiańskich Czechosłowacji,Bułgarii,Jugosławii.
Szczególnie w Polsce przywódcy tego nurtu politycznego dużą wagę przywiązywali do rozbudzania aktywności kulturalnej i artystycznej swoich zwolenników na wsi . Dbali również wychowanie swoich następców Z tych też powodów żywą działalność prowadziły w Polsce oraz w tej części Europy Związki Młodzieży Wiejskiej. Tutaj znowu osiągnięcia duńskie miały duże znaczenie i były przenoszone na grunt środkowo-europejski. Szczególną role odgrywała spółdzielczość do której zachęcano chłopów a w szczególności młode pokolenie wsi Poprzez taką działalność przywódcy chłopscy chcieli wychować człowieka aktywnego, wykształconego z rozbudzonymi potrzebami kulturalnymi.,spolecznymi Przeciwstawiali się oni zjawiskom negatywnym typu alkoholizmu ,przestępczości itp.Na Ziemiach Polskich pod zaborami idee takie miało w swoim programie Stronnictwo Ludowe powstałe w 1895 r pod zaborem austriackim, a od 1903 r Polskie Stronnictwo Ludowe .W jego szeregach główną postacią był przez dłuższy czas Bolesław Wysłołuch .Polityk ten nadawał temu ugrupowaniu oblicze lewicowo-demokratyczne czego wyrazem był pierwszy program tego ugrupowania z 1889 r o takim właśnie charakterze .U zarania teg nurt politycznego pojawił się jego stosunek do ludności żydowskiej trudniącej się handlem ,rzemiosłem ,pośrednictwem ,drobną bankowością Na łamach wydawanego przez SL apotem PSL ,,Przyjaciela Ludu’’ gazety przeznaczonej dla czytelnika na wsi problematyka spółdzielcza bardzo często się pojawiła .Od roku 1913 kiedy to nastąpił rozłam w PSL na centrowo-prawicowe Polskie Stronnictwo Ludowe wydające tygodnik ,, Piast’’i PSL -Lewice wydającą nadal tygodnik ,,Przyjaciel Ludu’’ nie zaprzestano propagowania spółdzielczości i to na wszystkich polach życia gospodarczego na wsi Pojawiły się tez wyraźnie niechętne głosy wobec społeczności żydowskiej szczególnie na styku gospodarczym. Widać to było na łamach tygodnika ,,Piast’’ i w wypowiedziach jego przywódców . .Natomiast powstałe w 1915 r w Królestwie Polskim po wyparciu Rosjan i zakończeniu ich władztwa Polskie Stronnictwo Ludowe ,,Wyzwolenie ‘’ i bliski mu ideowo działający na wsi Centralny Związek Młodzieży Wiejskiej(1919-1928) ,a potem Związek Młodzieży Wiejskiej RP,,Wici”(1928-1939) głosiły także potrzebę rozwoju spółdzielczości. Wśród działaczy tej partii było wielu spółdzielców ,którzy w sposób czynny w rozwijaniu tej idei na wsi brali udział .Mimo bliskości ideowej tej partii z socjalistami co wyraźnie widać w jej programie( bo akcenty antykapitalistyczne był wyraźnie widoczne) była ona także niechętnie ustosunkowana do społeczności żydowską, widząc w niej tylko chęć wyzyskania chlopów. Motyw ten wykorzystywano do propagowania spółdzielczości wszelakiego rodzaju na wsi aby wyprzeć z niej tych wszystkich którzy wieś w ich rozumieniu wyzyskiwali płacąc niskie ceny za produkty rolne, hodowane zwierzęta rzeźne ..Na podkreślenie zasługuje fakt że w sposób zdecydowany przeciwstawiano się antysemityzmowi głoszonemu przez partie prawicowe. Przywódcy tego nurtu szczególnie z Polskiego Stronnictwa Ludowego ,,Wyzwolenie’’ :Tomasz Nocznicki ,Stanisław Osiecki,Błażej Stolarski,Juliusz Poniatowski,Stanisław Thugutt,Aleksander Bogusławski,Teofil Kurczak ,Irena Kosmowska,Maksymilian Malinowski,Andrzej Waleron,Helena Radlińska ,Kazimierz Bagiński, dr Józef Putek,Wincenty Baranowski zwolennicy spółdzielczości jej czynni organizatorzy na forum sejmowym ,na łamach prasy tego ugrupowania głosili potrzebę budowy Rzeczpospolitej Spółdzielczej .Jeżeli chodzi o nurt centrowy lub centrowo-prawicowy jaki reprezentowało PSL,,Piast’’ z Wincenty Witos wspierało także spółdzielczość co widać było na lamach prasy czy w pamiętnikach jego przywódców W.Witosa J.Bojki , J.Madejczyka S.Mikolajczyka, .Przywódcy ci potrzebę rozwoju samodzielnego ruchu gospodarczego ,bankowego o charakterze spółdzielczym konkurencyjnego wobec działań gospodarczych społeczności żydowskiej w Polsce.
PSL Piast kierując się ideologią agrarystyczną , demokratyczną starło się i to początkowo ze skutkiem wcielać jej zasady w życie. Przywódcy PSL ,,Piasta czerpali także wzorce ze stworzone na początku lat 20-tych XX wieku Międzynarodowe Biuro Agrarne w Pradze .Zajęło się ono bowiem propagowanie zasad agraryzmu w tej części Europy. Niedościgłym wzorcem we wdrażaniu idei spółdzielczych i agrarystycznych była wówczas Republika Czechosłowacka w której Partia Agrarna z dr M.Hodża i A,Svehlą najpełniej w Europie je realizowała. Podczas konwersatorium zajmiemy się najpierw przedstawieniem początków działalności ruchu chłopskiego na Ziemiach Polskich. W formie wykładu w zarysie przedstawiona zostanie sytuacji wsi polskiej we wszystkich trzech zaborach. Wskazane zostaną przyczyny które spowodowały narodziny samodzielnego ruchu chłopskiego o charakterze agranym. Szczególnie zostanie zwrócona uwaga na zabór austriacki .gdzie ten ruch się narodził .Pokazani zostaną jego przywódcy ,program oraz miejsce jakie powstałe w 1895 r Stronnictwo Ludowe ,a od 1903 r Polskie Stronnictwo Ludowe wywalczyło na austrio-węgierskiej scenie politycznej do 1914 r. W formie ćwiczeniowej zajmiemy się powstaniem i funkcjonowanie spółdzielni, relacjami chłopsko-żydowskimi na niwie gospodarczej .Poprzez analizę programów tego ruchu zamieszczanych głównie na łamach prasy ,a także pamiętnikach napisanych przez działaczy chłopskich spojrzymy na efekty propagowania idei spółdzielczej na wsi . Poświecimy także czas na wypieranie konkurencji społeczności żydowskiej z życia wsi.
Niestety działania te mające na celu wypieranie konkurencji żydowskiej i opanowanie rynku przez czynniki polskie w tym i spółdzielcze przynosiły również efekty negatywne. Zanalizowanie działania na tym polu m.in. ks .S. Stojałowskiego , Zajmiemy się przyczynami, przebiegiem i następstwami rozruchów antysemickich o charakterze pogromowym z 1898 r , które objęły swoim zasięgiem aż 33 powiaty Galicji. Zostały one stłumione poprzez wprowadzenie stanu wyjątkowego z użyciem policji a nawet wojska przeciwko sprawcom tych zajść na wsi .Zbadamy ten problem poprzez relacje prasowe , ,pamiętniki.
Podjęta także zostanie ta problematyka odnośnie zaboru rosyjskiego. Najpierw omówione zostaną narodziny ruchu ludowego w Królestwie Polskim inspirowanego prze kręgi postępowej inteligencji warszawskiej często o socjalistycznych korzeniach. .Szczególnie zostanie zwrócona uwaga na program Polskiego Związku Ludowego (1904-1906),a po jego delegalizacji przez władze rosyjskie wyrosłe na jego gruncie pisma dla wsi pt,,,Siewba’’ i ,,Zaranie’’ wydawane w latach 1907-1914.Na bazie tych ruchów szczególnie skupionego wokół ,,Zarania ‘’ powstała w 1915 lewicowo -demokratyczna ,inspirowana myślą socjalistyczną partia o nazwie ,,Polskie Stronnictwo Ludowe ‘’w Królestwie Polskim zwane potem od tygodnika przez nią wydawanego pt.,,Wyzwolenie’’, PSL,,Wyzwolenie’’. W świetle programów ,publikacji prasowych a także świadectw pamiętnikarskich przeanalizujemy jego wkład w rozwój ruchu spółdzielczego w d. zaborze rosyjskim,. Zajmiemy się też wizją Polski Ludowej czyli zorganizowanej kierowanej przez Lud Wiejski .Zapoznamy konstrukcje Polski Ludowej w jej aspektach społeczno-gospodarczych ale tez i politycznych .Zwrócimy uwagę na relacje chłopsko-żydowskie w Królestwie Polskim. Pamiętać należy że obszar ten był pod okupacja rosyjską co zaowocowało narastaniem tendencji antysemickich podsycanych przez władze carskiej Rosji.
Niewątpliwą cezurą była I wojna światowa kiedy to ludność chłopska dość głęboko jej doświadczyła .Ludność dotknięta została okrucieństwami tej wojny .Szczególnie brutalnymi były wojska rosyjskie ale także niemieckie i austriackie dokonujące rozbojów ,gwałtów oraz wszelkich innych aktów bezprawia wobec ludności wiejskiej. Niestety woja załamała ruch spółdzielczy .Wiele instytucji spółdzielczych zniszczono ,zrabowano Powstanie II RP zmieniło diametralnie sytuacje ludności polskiej ,odzyskała ona własne państwo. W formie wykładu zostanie przedstawiona rola partii chłopskich w odzyskaniu niepodległości. Pokazane zostaną ich programy w aspekcie społeczno-gospodarczym jaki i politycznym ,udział w aparacie władzy odrodzonego państwa. W tym kontekście zostaną też omówione w formie ćwiczeniowej odbudowa i rozbudowa spółdzielczości w wolnej Polsce. Programy PSL,,Wyzwolenie’ jego wizje społeczno-gospodarczą wsi zapoznamy ’, poprzez jego prasę, pamiętniki.
Wiele uwagi poświecimy programowi PSL ,,Piast’’ partii o wyraźnie centrowo-prawicowej orientacji w której łonie po wchłonięciu obszarów Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego przez jego struktury organizacyjne nasiliły się nastroje prawicowe .Poprzez prasę ,wystąpienia prominentnych przywódców PSL,,Piast’’ w tym W,Witosa .W,Kiernika ,M.Rataja zanalizujemy skutki działań tego ugrupowań współrządzącego Polską wraz z obozem narodowym dla skutecznego wcielania w życie . w tym kontekście zostanie zanalizowana sprawa reformy rolnej począwszy od Uchwal Sejmowej z 1919 r poprzez Ustawę Sejmowa o Reformie Rolnej z 1920 r .Szczegółowa zajmiemy się Ustawa Sejmowa z 1925 r która była efektem sojuszu PSL ,,Piast’’ ze Związkiem Ludowo-Narodowym , Partiami Chadeckimi dzięki którym ten wielkopomny akt uchwalono. W latach 1918-1926 niezwykle istotnym aspektem działalności partii chłopskich w Polsce było sformułowanie wizji państwa o charakterze parlamentarnym ,demokratycznym z bujnie rozwijająca się spółdzielczością .Ten aspekt zostanie zanalizowany podczas zajęć o charakterze ćwiczeniowym .
W roku 1926 marszałek J.Piłsudski dokonał zamachu wojskowego likwidując system demokracji parlamentarnej ,wprowadzając system rządów o charakterze autorytarnym. Stronnictwa chłopskie a to PSL,,Wyzwolenie ‘’ ,PSL,,Piast”” powstałe w 1926 r Stronnictwo Chłopskie , a od 1931 r po ich zjednoczeniu ponownie w jedną partie pod nazwą: ,,Stronnictwo Ludowe’’zostały aż do 1939 roku odsunięte od władzy. Przywódcy ich do 1931 r a potem zjednoczonego ruchu w postaci wspomnianego SL walczyli o przywrócenie demokracji parlamentarnej .Jak wiadomo byli prześladowani przez obóz marszałka J.Piłsudskiego. W programie SL , jego młodzieżowej organizacji pod nazwą ,,Związek Młodzieży Wiejskiej RP,,Wici’ wypracowano najpełniejszą wersję agraryzmu polskiego’. Zostanie tez omówiona sytuacja polityczna tego nurtu i jego programy opracowane przez SL i ZMW RP ,,Wici .Zwrócona zostanie uwaga na program tego nurtu politycznego dotyczący stosunku do ludności żydowskiej. Nurt ten wypowiadał się przeciwko ,,bezpłodnym aktom gwałtu, które prowadza do zdziczenia duszy narodu’’ ‘,był za,, przejęciem handlu w ręce spółdzielcze (rodzaj antysemityzmu gospodarczego) i wspierał ruchy migracyjne Żydów do Palestyny. Poprzez enuncjacje prasowe będziemy te sprawy omawiać na zajęciach o charakterze ćwiczeniowym. .Obecny także będzie temat dotyczący stosunku SL i ZMW RP ,,Wici’’ oraz ich przywódców ,oraz wsi do Niemiec hitlerowskich i ich totalitarnego państwa zagrażającego coraz bardziej Polsce.
Treść wykładów jaki i części ćwiczeniowej w ramach konwersatorium oparta zostanie na wynikach własnych badań archiwalnych i literaturze przedmiotu. (źródła dokumentowe drukowane, prasa, pamiętniki i opracowania naukowe).Materiał źródłowe postaci odbitek xsero zostaną uczestnikom zajęć dostarczone prze prowadzącego konwersatorium.