Zajęcia okołoseminaryjne. Neografia XVI - XVIII w. 3104-4OSNEONOW

I. Pismo średniowieczne (powtórzenie ze względu na reminiscencje i kontynuacje w piśmie nowożytnym)

(wg podręcznika A. Gieysztora (op. cit.), odpowiednie partie warto konfrontować z ujęciem W. Semkowicza (op. cit.)

- Terminologia paleograficzna (Gieysztor, s. 56-60)
- Materiały i narzędzia pisarskie (ibidem, s. 101-106)
- Formy rękopisu, budowa kodeksu (ibidem, s. 107-112)
- Brachygrafia (ibidem, s. 140-150)
- Cyfry (ibidem, s. 155-158)
- Minuskuła karolińska i romańska IX-XII w. (ibidem, s. 112-121)
- Pismo gotyckie (ibidem, s. 121-139)
- Początki pisma humanistycznego (ibidem, s. 170-178)
- Pismo 2 poł. XVI-XVIII w. (ibidem, s. 178-193)
- Orientację w problematyce rodzajów pism stosowanych w średniowieczu w Środkowej Europie ułatwia zaopatrzony w tablice do ćwiczeń podręcznik:
- H. Pátková, Česká středovĕká Paleographie, České Budĕjovice 2008

II. Pismo postgotyckie i rodzaje pisma nowożytnego w Polsce
(wg monografii J. Słowińskiego)

- Terminologia paleograficzna w ujęciu J. Słowińskiego (Słowiński, s. 12-18)
- Technika i fizjologia pisania w średniowieczu i jej przemiany w okresie nowożytnym (ibidem, s. 43-50)
- Brachygrafia i cyfry (ibidem, s. 140-156)
- Pismo postgotyckie (ibidem, s. 51-69)
- Gotycko humanistyczne pismo mieszane (ibidem, s. 70-91)
- Italika, kancelareska i bastarda humanistyczna (ibidem, s. 92-116)
- Pismo francuskie w Polsce XVII-XVIII (ibidem, s. 117-139)
- Por. ibidem należące do omówień poszczególnych rodzajów pisma tablice na ss. 54-55, 65, 94-95, 108-109, 128-129, s. 140-156 i po s. 175
oraz (instruktywne nie tylko w przypadku tekstów niemieckojęzycznych) przykłady i zestawienia w:
- K. Bobowski, Ewolucja pisma neogotyckiego (op. cit.)
- K. Górski, Neografia gotycka (op. cit.)

Ponadto ważną pomocą w pracy z rękopisami są słowniki językowe, takie, jak:

- Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce
- Słownik staropolski
- Słownik polszczyzny XVI wieku
- Słownik języka polskiego XVII i 1 poł. XVIII wieku
- S.B. Linde, Słownik języka polskiego
- Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki

W związku z problemami jakie nastręczać mogą teksty polskie XVI w. o nieustabilizowanych regułach zapisu fonetycznego należy przed pierwszymi zajęciami zapoznać się z pojęciami transliteracji i transkrypcji oraz z regułami tych dwu metod oddawania w druku tekstu, które przyjęto w wydawnictwach:

1) W. Wydra, W. R. Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, wyd. II poprawione i uzupełnione, Wrocław 1995, s. 13-14 (tu także zasady opracowania edytorskiego),
2) Listy polskie XVI w., red. K. Rymut, t. I, Kraków 1998 (s. XIII nlb - zestawienie znaków użytych w transliteracji i transkrypcji); t. II, Kraków 2001, t. III, Kraków 2004). Z Listów polskich należy też przeczytać przynajmniej trzy dowolnie wybrane listy w obu wersjach, tzn. w transliteracji i w transkrypcji (zob. też: J. Szymański, op. cit., tabele na s. 342 i 353).
Warto także mieć na uwadze następujące prace:
- Beata Kaczmarczyk, Język polski w kancelarii królewskiej w pierwszej połowie XVI wieku, Wrocław 2003 (Zawiera ona omówienie szeregu problemów językowych, a w Aneksie edycje tekstów wraz z podobiznami rękopisów, które mogą służyć do samodzielnego ćwiczenia umiejętności paleograficznych na początkowym etapie ich zdobywania).
- Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, praca zbiorowa, red. D. Ostaszewska, Katowice 2002 (Zawarte w pracy omówienia szeregu zagadnień historii języka, w tym kwestii związanych z formą zapisu i regułami pisowni (grafią i ortografią), mogą okazać niezwykle pomocne przy rozwiązywaniu trudności przy dokonywaniu transliteracji i transkrypcji rękopisów).
- Stanisław Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami, [najlepiej] wyd. IV zmienione, Warszawa 2007 (Klasyczna praca omawiająca główne zagadnienia dziejów polszczyzny, w tym związane z historią pisma).

Zagadnienia omawiane podczas kolejnych spotkań (głównie w oparciu o w/w pracę J. Słowińskiego)

I: Technika i fizjologia pisania – przemiany w okresie nowożytnym (Słowiński, op. cit., s. 43-50); Pismo postgotyckie (ibidem, s. 51-69); Brachygrafia i cyfry (ibidem, s. 140-156); pojęcia oraz reguły transliteracji i transkrypcji (zob. wyżej);

II: Pismo postgotyckie (c.d.); Początki znajomości pisma humanistycznego w Polsce i gotycko humanistyczne pismo mieszane (ibidem, s. 70-91)

III: Italika, kancelareska i bastarda humanistyczna (ibidem, s. 92-116); nowożytne wzorniki pisma

IV: Pismo francuskie w Polsce XVII-XVIII (ibidem, s. 117-139)

Wprowadzeniem w zagadnienia kursywy postgotyckiej i pisma nowożytnego będzie powtórzenie zagadnień pisma średniowiecznego na podstawie materiału polskiego wybranego spośród następujących tablic paleograficznych, dostępnych w lektorium IH UW:

AP = Album paleographicum, ed. S. Krzyżanowski, Tabularum I-XXXI textus, ed. W. Semkowicz, S. Budkowa, Cracoviae MCMXXXV
SP = Specimina paleographica, ed. S. Krzyżanowski, Cracoviae MCMXIII

- SP, tablica IV (sygn. IH UW: IIg.201/4) Saec. XII initium: - - inventaria aerarii et bibliothecae ecclesiae cathedralis Cracoviensis, alterum anno 1101, alterum anno 1110 conscriptum
- AP, mr 27 (sygn. IH UW: IIg.202/27) Jadwiga królowa polska, najwyższa księżna Litwy itd. Mieszczanom krakowskim nakazuje złożenie hołdu i posłuszeństwo małżonkowi swojemu Władysławowi królowi polskiemu, któremu też i po jej śmierci posłuszeństwa mają dochować, Kraków, 3 grudnia 1387
- SP, tabl. XIV (sygn. IH UW: IIg.202/14) Saec. XV: Actorum consularium Cracoviensium liber. 1384 “In Radomskie conventio” – “post mortem Regis Kazimiri conclusions per dominos Regni de unione Regni et quomodo regi deberet usque ad Regis novi electionem et coronationem”
- SP, tabl. XV (sygn. IH UW: IIg. 202/15) A. 1425: Privilegiorum civitatis Cracoviae liber: Homagium a consulibus, senioribus mechanicorum et communitate civitatis Cracoviae domino regi Wladislao filioque ipsius Wladislao anno 1425 praestitum
- AP, nr 29 (sygn. IH UW: IIg.202/29) Władysław król węgierski, polski itd. Rycerzom i ziemianom polskim, którzy pod dowództwem Wawrzyńca z Kalinowej i Piotra z Gaja chcą walczyć na Węgrzech przeciw wrogom króla, obiecuje wynagrodzić wszelkie straty, Buda, 10 sierpnia 1441
- AP, nr 30 (sygn. IH UW: IIg.202/30) Kazimierz król Polski itd. Odnawia i poprawia ustawy Królestwa Polskiego, uwzględniając szczególnie ziemie przemyską i sanocką, Pole pod Radzyniem, 11 grudnia 1454
- AP, nr 31 (sygn.. IH UW: IIg.202/31) Jan Olbracht król Polski itd. Marcinowi Borzymowskiemu, sędziemu brzeskiemu i wielkorządcy krakowskiemu nadaje dom na Kazimierzu, który przypadł królowi po śmierci mieszczanina Mikołaja Mikuty, Kraków, 3 marca 1496
- SP, tabl. XXI (sygn. IH UW: IIg.202/21) Saec. XIV: Codex “Zamoyski” dictus, inter alia historica Poloniae monumenta Chronicon Galli Anonymi dictum continens, chronici liber I, cap. 26-29
- SP, tabl. XXII (sygn. IH UW: IIg.202/22) Saec. XV: Codex “Sandivogii de Czechlo” dictus, chronicon Galli Anonymi dictum continens, chronici liber I, cap. 27-29
- SP, tabl. XXIII (sygn. IH UW: IIg. 202/23) Saec. XV: Joannis Długosz seu Longini, canonici Cracoviensis Historiae Polonicae libri XII, libri secundi capita tria de anno 1001
- SP, tabl. XXV (sygn. IH UW: IIg. 202/25) Saec. XVI: Acta Tomiciana („Contra Mathiam Drzewiczki, qui ex supicione incarceratus XXX die Julii errat, IX vero Augusti dimissus 1501 post mortem regis Alberti”)

Ponieważ brak odpowiednich tablic dla okresu nowożytnego na zajęciach posługiwać się będziemy kopiami cyfrowymi bądź kserokopiami z mikrofilmów rękopisów, pochodzących głownie z kolekcji polskich.

- Modelowym przykładem analizy paleograficznej rękopisu nowożytnego jest:

- J. Mańkowski, Rękopis BOZ 206 - autograf Jana Kochanowskiego, „Rocznik Biblioteki Narodowej”, XXXVII-XXXVIII, s. 33-44 (tekst dostępny w formie pdf na stronie internetowej BN)