Antywartości i transgresje 3102-MANTR

Punktem wyjścia niech będzie przypomnienie, że w całokształcie ludzkich zachowań społeczno-kulturowych, określonych normami, wartościami, pewną racjonalnością czy powagą, od zawsze było też miejsce dla NiePoważności. Terminem tym określam cały obszar ludzkich działań, a zarazem szczególny tryb, w jakim - również! - funkcjonuje człowiek, który poza swoimi innymi modalnościami bywa też homo ludens. NiePoważność lokuje się na peryferiach społecznego standardu i kulturowego mainstreamu, często w opozycji wobec nich, a przecież jest równie nieodzowna dla funkcjonowania człowieka i społeczeństwa, jak sen wobec jawy czy nic-nie-robienie wobec pracy. Transgresje, szczególnie te regresywne, niepoważne (karnawałowe, komiczne, kpiarskie), miały stałe miejsce w społeczeństwach i kulturach, a antropologia, podobnie jak władza, rozumiała ich systemową funkcję zaworów bezpieczeństwa. Dopuszczalne naruszanie podstawowych wartości kulturowych, balansujące na granicy potępienia i przyzwolenia, zawsze przecież stanowiło jeden z mechanizmów homeostazy.
Towarzyszyła temu społeczna zgoda na okresowe zbiorowe lub indywidualne wykraczanie poza przyjęte ramy, ujęte z reguły w skonwencjonalizowane formy. Licencjonowane symboliczne "antyzachowania" stały się częścią kultury, a powtarzając się w kalendarzowym rytmie straciły swój obrazoburczy charakter. Czasem transgresja stawała się drogą ku transcendencji, a profanacja - przewrotnym sposobem adoracji.

A jak jest dziś, np. w popkulturze, w której wartości, niegdyś kwalifikowane jako niskie, mają szczególne wzięcie? Ekscesy i naruszenia, wybryki i wygłupy, są przyjętym sposobem działania na arenie medialnej, a to ona jest obszarem dziania się zasadniczej części współczesnej kultury i życia społecznego. Prześmiewcy mają się dobrze, jeśli brać pod uwagę obecność na tej scenie takich postaci, jak Janusz Palikot w polityce, Borat - Sacha Baron Cohen w rozrywce, może nawet w nauce ktoś taki, jak Alan Sokal, który spłatał ponowoczesnej humanistyce bolesnego figla. Jakie formy NiePoważności wydają się dziś, w naszym społeczeństwie, szczególnie interesujące i nośne? Które z nich są popularne i dlaczego - czy w życiu społecznym funkcjonują raczej jako oczyszczająca krytyka koturnowych wartości, czy jako ich prześmiewcza negacja? Czy zachowania takie tworzą pewną jakość, czy to tylko "chamstwo w Internecie"? Dlaczego NiePoważność jest ważna?

Na seminarium spróbujemy poszukać obszarów, na których dziś odbywają się najbardziej interesujące transgresje. Na naszych oczach dochodzi przecież do odnawiania dawnych triksterskich archetypów i wzorów, do przebijania się subwersywnych treści w różnych dziedzinach życia społecznego. Zwłaszcza Internet jest terenem, który pod tym względem wymaga uważnego rozpoznania. W zależności od tematyki prac (magisterskich, licencjackich, okresowych) i zainteresowań uczestników seminarium wybierane będą konkretne zagadnienia oraz piśmiennictwo.