Żydowskie dziedzictwo kulturowe w Polsce 3102-LZDK
Dziedzictwo żydowskie w Polsce od ponad trzydziestu lat staje się przedmiotem szczególnego zainteresowania historyków, antropologów, socjologów, językoznawców, literatów i wielu innych badaczy. Jest to temat obecny w dyskursie naukowym, ale także codziennym i medialnym zarówno w większych miastach, jak i w niewielkich społecznościach lokalnych. Na to szerokie pojęcie składają się obiekty wpisane do rejestru zabytków, ale i wiele zapomnianych zniszczonych budynków, ulic, układów urbanistycznych, i cmentarzy. Stanowią je także przestrzenie związane z Holocaustem, takie jak miejsca egzekucji, obozy pracy i śmierci, groby oraz liczne pomniki upamiętniające te miejsca. Na bieżąco powstają i rozwijają się instytucje związane z kulturą i historią Żydów w Polsce, ale także z współczesnym życiem społecznym gmin żydowskich. Jednocześnie dziedzictwo niematerialne (pamięć o Żydach, ich język i historie) są przedmiotem badań, i działań w wielu miejscach w Polsce a także poza jej granicami. Wpływ na te procesy ma też polityka władz PRLu, transformacja polityczna w latach osiemdziesiątych, a także społeczne i kulturowe uwarunkowania polskiej wsi i miast. Te wszystkie czynniki zasługują na omówienie w szerszym kontekście historycznym, antropologicznym i społecznym. Budynki, place, ulice, pomniki są bowiem elementem krajobrazu i przestrzeni publicznej. Dzisiejsza kilkutysięczna społeczność żydowska, w kraju, w którym w niemal każdej miejscowości znajdują się ślady dawnego życia żydowskiego, nie jest bezpośrednim spadkobiercą owego dziedzictwa. Należy zadać pytanie, czy są nimi Polacy, a zatem społeczności lokalne? Jaką rolę odgrywają te dwie grupy w procesie ochrony i upamiętniania miejsc związanych z historią Żydów?
Celem zajęć jest omówienie dziedzictwa materialnego i niematerialnego Żydów w Polsce, z perspektywy historycznej i antropologicznej ze szczególnym nastawieniem na zagadnienie dziedzictwa kulturowego w kontekście pamięci i tożsamości Polaków i Żydów.
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
Po zakończeniu kursu studenci:
- znają problematykę związaną z ochroną i upamiętnianiem dziedzictwa żydowskiego w Polsce zarówno w niewielkich społecznościach lokalnych, jak i w miastach.
- znają zastosowania antropologii w działaniach lokalnych i społecznych związanych z ochroną dziedzictwa i upamiętnianiem cmentarzy, jak również miejsc zagłady.
- potrafią ukazać różne podejścia do reprezentacji Holocaustu i miejsc pamięci Polaków i Żydów z Polski, z USA, a także z Izraela.
- potrafią zaprezentować kierunki współczesnych badań nad historią i kulturą Żydów w Polsce i na świecie.
- mają wiedzę o instytucjach kultury zarówno państwowych, jak i pozarządowych, ich działaniach i praktykach, a także o przemianach jakie dokonały się wewnątrz społeczności żydowskiej w Polsce od końca II wojny światowej po dzień dzisiejszy.
- potrafią zanalizować relacje polsko-żydowskie na tle przemian społeczno-politycznych w Polsce.
Literatura
Red. Adamczyk-Garbowska M., Tych F., Następstwa Zagłady Żydów. Polska 1944-2010, Warszawa 2011
Bergman E., Wybrane problemy zarządzania dziedzictwem kultury żydowskiej [w:] Problemy zarządzania dziedzictwem kulturowym red. Krystyna Gutowska, Warszawa 2000
Cebula R., Jakoweńko P., Walerjański D., Nasze Cmentarze. Inicjatywa społeczna na rzecz cmentarzy żydowskich w województwie śląskim. Fundacja Brama Cukermana, Będzin 2013.
Chomątowska B., Stacja Muranów, Wołowiec 2012
red. Craddy K., Levy M., Nowakowski J., Poland: A Jewish Matter. Proceedings of a symposium exploring contemporary Jewish life in Poland, marking the close of Jewish programming for Polska! Year, Warszawa 2010.
Felman S., Nauczanie i kryzys albo meandry edukacji [w:] Reprezentacje Holocaustu, Kraków Warszawa, 2014
Gruber R. E., Virtually Jewish: Reinventing Jewish Culture in Europe. University of California Press, 2002
Gruber S. and Myers P. Survey of Historic Jewish Sites in Poland. World Monuments Fund, NY 1994
Janicka E., Festung Warschau, Warszawa 2011
Keff B., Antysemityzm. Niezamknięta historia, Wydawnictwo Czarna Owca 2013
Kirshenblatt-Gimblett B., Destination Culture: Tourism, Museums and Heritage, Berkeley: University of California Press, 1998
Krajewska M., Zachowajmy cmentarze żydowskie dla historii i kultury polskiej, „Cmentarze zabytkowe” 1989, nr 1 – 2, s. 27 – 45.
Krajewski S., Poland and the Jews. Reflections of a Polish Polish Jew, Kraków 2005
Lehrer E. T., Jewish Poland Revisited, Heritage Tourism in Unquiet Places, Indiana University Press 2013
Melchior M., Społeczna tożsamość jednostki, Warszawa 1990
red. Murzyn-Kupisz M., Purchla J., Przywracanie pamięci. Rewitalizacja zabytkowych dzielnic żydowskich w miastach Europy Środkowej, Kraków 2008
Reszke K., Powrót Żyda. Narracje tożsamościowe trzeciego pokolenia Żydów w Polsce po Holokauście, Kraków 2013
Steinlauf M. C., Pamięć nieprzyswojona, Polska pamięć Zagłady, Warszawa 2001
Trzciński A., Nagrobek jako źródło historyczne do początkowego okresu dziejów gminy (na przykładzie Lublina, Chełma, Leska i Szczebrzeszyna), [w:] Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce, red. Jerzy Woronczak, t. 2, Cmentarze żydowskie, Wrocław 1995, s. 57–67.
Young J. E., Pamięć i kontrpamięć. W poszukiwaniu społecznej estetyki pomników Holocaustu [w:] Reprezentacje Holocaustu, Kraków Warszawa, 2014
Young J. E., The Texture of Memory, Holocaust Memorials and Meaning, Yale University Press 1993
Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966, Kraków 2006
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: