Warszawskie ostańce. Miejsca i ludzie 3102-LWOMI

Celem zajęć jest połączenie głębszej refleksji antropologicznej na temat pamięci miasta z konkretną inwentaryzacją materialnych śladów oraz dokumentacją stanu pamięci odnośnie do miejsc i ich mieszkańców, według formuły realizowanej dotąd w projekcie Magdaleny Stopy w trzech wydanych tomach „Ostańce – kamienice warszawskie i jej mieszkańcy”, Warszawa 2012:
„Może jest to ostatnia chwila, by zarejestrować nie tylko materialne ślady, ale obszar pamięci żyjących jeszcze mieszkańców".
Książka „Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy" poświęcona została losom warszawskich kamienic: eklektycznym, secesyjnym i modernistycznym - przez ostatnich kilkadziesiąt lat najbardziej niedocenianym zabytkom miasta. Pozostało ich bardzo mało, są więc szczególnie cennym śladem dawnej, przedwojennej Warszawy. W książce uwzględnione zostały wszystkie historyczne dzielnice, w których zachowała się tradycyjna zabudowa: Śródmieście, Praga, Powiśle, Wola, Mokotów i Ochota. Nie jest to jednak praca dotycząca jedynie architektury, równoprawnymi jej bohaterami są mieszkańcy (zarówno lokatorzy jak i właściciele). W trzech tomach „Ostańców” (ukazywały się co roku w latach: 2010, 2011, 2012) zostało opisanych 59 warszawskich kamienic, spisano opowieści 75 mieszkańców. Najstarsza bohaterka „Ostańców” miała w chwili spotkania 98 lat, urodziła się w 1914 roku, a kilkunastu innych dobiegało dziewięćdziesiątych urodzin. Pozostali, choć nieco młodsi, doskonale pamiętali lata 30., podobnie jak okupację i powstanie, które przeżyli w Warszawie. Nagrania rozmów (zastosowano metodę oral history) zostały zarchiwizowane i złożone w Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka Karta. Zarówno opisywane domy jak i dzielący się swoimi wspomnieniami mieszkańcy zostali sfotografowani. Oprócz portretów rozmówców można obejrzeć elewacje domów, podwórka, klatki schodowe oraz mieszkania, łącznie z takimi detalami jak sztukaterie, kafle, parkiety. Osobną grupę ilustracji stanowią fotografie pozyskane z archiwów państwowych oraz ze zbiorów rodzinnych, te ostatnie przeważnie nigdy wcześniej nie publikowane. Książka spotkała się z bardzo przychylnym przyjęciem ze strony czytelników, zdobyła też dwie nagrody (Nagrodę Literacką m.st. Warszawy 2011 w kategorii edycja warszawska, oraz Nagrodę Towarzystwa Miłośników Historii za najlepsze varsaviana 2010/2011) i szereg pozytywnych recenzji.Pracę nad Ostańcami wykonało dwoje autorów: Magdalena Stopa – historyk sztuki i dziennikarz oraz Jan Brykczyński – fotograf. Nie wyczerpali tematu.
Nadal w Warszawie pozostaje wiele zabytkowych kamienic, oraz osób związanych z tymi adresami przez wiele lat swojego życia (czasem nawet całe). Odszukanie rozmówców nie jest jednak proste, często mieszkają w innym miejscu, ciągłość w Warszawie została prawie całkiem zerwana. Ich doświadczenia nie zostały przez nikogo nagrane, ani spisane. Jest to jednak praca przekraczająca siły pary autorów. Mogłaby natomiast stać się wspaniałym doświadczeniem dla studentów. Prowadząc zajęcia autorzy dzieliliby się swoimi umiejętnościami, doświadczeniami i kontaktami, tak by można było rozpoczętą pracę kontynuować w szerszym zespole. Dałoby to szansę na dotarcie do znacznie większej ilości najstarszych mieszkańców Warszawy, którzy pamięcią sięgają lat 20. i 30., którzy ciągle jeszcze są wśród nas, choć z każdym rokiem coraz mniej. Ich losy i przeżycia mogłyby dzięki temu zostać nagrane i spisane, a tym samym ocalone od zapomnienia. Studenci mieli by niepowtarzalną szansę dotarcia do osób pamiętających przedwojenną Warszawę, wysłuchania, nagrania i opracowania ich wspomnień. Historia miasta przedstawiona poprzez losy jej mieszkańców, związanych z konkretnymi domami ma wielką siłę oddziaływania. Ożywia historię, stworzy sugestywny i emocjonalnie poruszający przekaz, który dociera nie tylko do specjalistów, ale do znacznie szerszego odbiorcy. Na wykonanie tej pracy zostało już jednak bardzo mało czasu. (Magdalena Stopa 2013)