Pamięć - rzeczy, ludzie i miejsca. Przedmioty w teatrze Tadeusza Kantora 3102-LPRLM

Problematyka:
Zajęcia dotyczyć będą zjawisk kulturowych na styku problematyki związanej z antropologią pamięci, „zwrotem ku rzeczom” w antropologii i humanistyce oraz antropologii sztuki (przedmioty w teatrze i twórczości plastycznej Tadeusza Kantora), antropologii wizualnej (fotografia, film, dokumentacja multimedialna). W interdyscyplinarny sposób łączyć będą różne punkty widzenia, zawierając:
1. Wykład, seminaria, zajęcia wprowadzające w teoretyczne zagadnienia związane z pamięcią i światem rzeczy [tu bogata literatura przedmiotu: m. in. :Janusz Barański, Świat rzeczy. Zarys antropologiczny. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2007. Rzeczy i ludzie: humanistyka wobec materialności, Red.J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn: Colloquia Humaniorum, 2008. etc. oraz patrz w załączniku: „materiał do Kantora” – teksty o „drugim życiu” przedmiotów w teatrze Kantora: „Konteksty” nr 1-2/1999 oraz antropologia pamięci: „Konteksty” nr1-2/ 2003, nr. 3-4 2003]
2. Etnograficzne badania terenowe, dokumentacja, warsztaty dokumentacji muzealnej, warsztaty dokumentacji audio-wizualnej (audio, fotografia, film, dokumentacja multimedialna). Opracowanie dokumentacji z badań.
3. Przygotowanie publikacji (warsztaty redakcyjne) monograficznego numeru kwartalnika „Konteksty” (zapewniona publikacja numeru, będącego zbiorem prac i tekstów powstałych w wyniku zajęć – ewentualnie: przygotowanie scenariusza wystawy towarzyszącej wydaniu numeru [przewidywane miejsca wystawy: Warszawa-Kraków-Wielopole Skrzyńskie]).
DWA TEMATY
I. PRZEDMIOTY PORZUCONE
Przedmioty i obiekty Kantora, za tradycją artystyczną, na jaką się powoływał, nazywamy „przedmiotami znalezionymi”. Ale Kantor mówił o nich również, że są „zdegradowane” i „porzucone”, że są „rozbitkami wyrzuconymi na brzeg śmietnika” w miejscu katastrofy.
Ten ostatni aspekt jest istotny w przypadku poszukiwań w rejonie lokalności, która Kantora ukształtowała, inspirując do twórczości scenicznej i plastycznej. W Wielopolu Skrzyńskim i jego okolicach anno 2013 walec życia - w ponad 20 lat po śmierci Kantora, i blisko sto lat od jego dzieciństwa na plebanii w Wielopolu - dalej usuwa z drogi to, co już niepotrzebne. W ostatnim okresie ten proces okazał się bezlitosny i może jest „ostatnia chwila”, by zarejestrować materialne resztki, wraz z obszarem pamięci (lub jej dewastacji).
Kantor uważał, że przeszłość jest jedyną realnością. Nie ma do niej powrotu, niemniej zadaniem sztuki jest właśnie ów niemożliwy powrót. Pragmatycznie natomiast uznał, że obrazy „dadzą sobie radę” i teatr „da sobie radę”, zaś przedmioty/obiekty „biedne” wymagają specjalnej ochrony, ponieważ nie należą do rzeczy konwencjonalnie i instytucjonalnie chronionych. Dlatego tworzył ich rekonstrukcje i umieszczał je w muzeum Cricoteki.
Chodzi zatem - niejako wzorem Kantora - o inwentaryzację materialnych resztek oraz dokumentację stanu pamięci odnośnie przedmiotów nie reprodukowanych już mechanicznie, które zachowały dawne funkcje lub je definitywne utraciły.

II. SPEKTAKL "WIELOPOLE, WIELOPOLE" W KOŚCIELE PARAFIALNYM W WIELOPOLU SKRZYŃSKIM W DNIU 15 GRUDNIA 1983
15 grudnia 1983 roku - w ramach gościnnych pokazów Teatru Rzeczpospolitej, obejmujących Kraków, Rzeszów i Warszawę - odbył się pokaz spektaklu "Wielopole, Wielopole" w rodzinnej miejscowości Kantora. Zdarzenie, niedługo po formalnym zakończeniu stanu wojennego, ale jeszcze w jego atmosferze, zgromadziło mieszkańców, dziennikarzy, krytyków polskich i francuskich, władze kościelne oraz lokalne.
Dokumenty pokazu - w postaci rejestracji filmowej, recenzji, filmów dokumentalnych - komplikują złożony obraz "Wielopola, Wielopola" na tle biografii twórczej Kantora. Mnożą dwuznaczności i paradoksy w splocie rzeczywistości politycznej, społecznej, artystycznej i medialnej. Ile obrazów Wielopola skrywa się w tym zwielokrotnieniu? Jak rozumieć kreację mitu rodzinnego w twórczości Tadeusza Kantora oraz jej przetworzenia?
Obraz, jaki wyłania się z dokumentów medialnych, nie jest koherentny, zawiera sprzeczności. Pamięć mieszkańców jest tu przedstawiona wyrywkowo, ocenzurowana przez ówczesną telewizję. Szczątki tej pamięci istnieją do dziś, ponieważ żyją ludzie, którzy widzieli spektakl w kościele parafialnym, oraz ich potomkowie, którzy o nim słyszeli. Jaki jest ich stosunek do mitu rodzinnego Kantora?

PRZEBIEG ZAJĘĆ i PRAC

semestr I zajęcia wstępne w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej, UW i Instytucie Teatralnym Warszawie:

1) wprowadzające w teoretyczne zagadnienia związane z antropologią pamięci i światem rzeczy, problematykę krajobrazu kulturowego i pamięci lokalnej (Galicja), antropologiczne i teatrologiczne interpretacje „Teatru śmierci”, „Teatru pamięci” Tadeusza Kantora, w metodykę badań terenowych – przyjętych założeń i zasad dokumentacji, zaznajomienia się ze zbiorami dotychczasowych kolekcji przedmiotów, opisu i inwentaryzacji przedmiotów, pozyskiwania źródeł ikonograficznych (pozyskiwania dostępu do prywatnych zbiorów i archiwów fotograficznych w terenie i ich dokumentacji) – oraz zapoznanie się z dotychczasowymi typami dokumentacji wizualnej w obu obszarach tematycznych. - Zbigniew Benedyktowicz, Małgorzata Dziewulska
2) Wprowadzenie w temat „Obiekty i przedmioty sceniczne Tadeusza Kantora oraz ich rekonstrukcje dla muzeum Cricoteki” . Małgorzata Dziewulska - wykład, prezentacja fotograficzna i filmowa, (ew. z udziałem Marty Michalak)
3) Wprowadzenie w temat historyczny: Spektakl Wielopole, Wielopole w kościele parafialnym w Wielopolu Skrzyńskim w dniu 15 grudnia 1983 roku. (Dawid Mlekicki – wykład i prezentacja dokumentów filmowych)
4) warsztat tworzenia dokumentacji fotograficznej i filmowej – aspekty techniczne i socjotechniczne.
4) zajęcia i sesja finalna, poświęcona omówieniu i ostatecznemu sformułowaniu tematów szczegółowych, zaproponowanych indywidualnie przez studentów. W jej wyniku powstać winny pisemne indywidualne projekty badawcze studentów.
- zajęcia w Cricotece, Kraków
1) Wprowadzenie w stan badań (Józef Chrobak)
2) Wprowadzenie w zasady dokumentacji muzealnej Cricoteki

- dwa wyjazdy na badania terenowe w Wielopolu Skrzyńskim (pierwszy na koniec semestru I , drugi w połowie semestru II)
Poszukiwania w pierwszym obszarze tematycznym (przedmioty porzucone) obejmują przykładowo: sprzęty domowe i kościelne, wyposażenie cmentarzy, elementy wystroju architektonicznego, fotografie, dokumenty rodzinne i parafialne. Po drugie rejestrację rozmów z mieszkańcami (dyktafon, kamera).

W drugim obszarze tematycznym (pamięć spektaklu w kościele parafialnym 1983): przeprowadzenie i zarejestrowanie rozmów na podstawie wcześniej opracowanego kwestionariusza i listy pytań.
Dwa etapy są niezbędne, ponieważ chodzi tu o etnograficzne wywiady pogłębione i o delikatną sferę pamięci. Nawiązanie indywidualnych kontaktów wymaga dojrzewania, musi też uwzględnić specyfikę działania w małej miejscowości, gdzie w dodatku sprawa dziedzictwa kantorowskiego nie objawia się jako klarowna. Drugi etap jest też szansą naprawienia błędów i przeoczeń pierwszego.
Każdy ze studentów powinien znaleźć się na miejscu z indywidualnym tematem planem badań, dotyczącym wybranej szczegółowej kwestii, i skorygować go po pierwszej wizycie.
Semestr II
– kontynuacja problematyki teoretycznej, kształtującej przyjęte zasady opisu i studium przedmiotu, interpretacja zebranych materiałów opracowywanie dokumentacji i materiałów z badań, przygotowanie publikacji (warsztaty edytorskie i redakcyjne).
1. – w tej części zajęć Uczestnicy konwersatorium przygotowują opracowanie materiałów i dokumentacji swoich ze swoich badań oraz przygotowują eseje do publikacji w zakresie wybranych przez siebie i realizowanych w czasie zajęć tematów w do numeru monograficznego kwartalnika „Konteksty”