Laboratorium. Archiwum walki i dialogu. Prawa reprodukcyjne i seksualne w perspektywie antropologicznej 3102-LL241
Ostania dekada to czas burzliwych sporów o kwestie płci i seksualności. Ataki na „ideologię gender” i „ideologię LGBT”, ograniczenia w zakresie praw reprodukcyjnych, brak rozwiązań prawnych wspierających osoby LGBTQ+ są tematami codziennych rozmów, działań aktywistycznych, a także zażartej walki politycznej. W ramach laboratorium będziemy dokumentować i analizować wszystko to, co w tym zakresie dzieje się obecnie i wydarzyło się w ostatnich latach. Będziemy rozmawiać z osobami na różne sposoby angażującymi się w działania na rzecz zmiany. Będziemy śledzić codzienne rozmowy, dyskusje prasowe i internetowe wymiany zdań; konferencje, demonstracje, sprawy sądowe i próby nieformalnego poradzenia sobie z przeciwieństwami; negocjacje i kłótnie; dialog i walkę.
Na poziomie teoretycznym oprzemy się na dokonaniach antropologii płci i seksualności oraz badań nad obywatelstwem seksualnym. Posłużymy się też tym, co wynika ze zwrotu archiwalnego we współczesnej humanistyce – postaramy się stworzyć archiwum walki i dialogu, dzięki któremu współczesne działania na rzecz sprawiedliwości społecznej nie zostaną wymazane z historii.
Przykładowe tematy: aktywizm na rzecz praw reprodukcyjnych, aktywizm na rzecz osób LGBTQ+, działania aktywistyczne w środowiskach religijnych, protesty uliczne, budowanie sojuszy, prawa reprodukcyjne i seksualne a migracja, prawa reprodukcyjne i seksualne w środowiskach mniejszości etnicznych, aktywizm na rzecz osób niebinarnych, aktywizm na rzecz osób aseksualnych, aktywizm zdrowotny, działania na rzecz edukacji seksualnej, prawa reprodukcyjne i seksualne a opieka.
Badania będą prowadzone przede wszystkim w Warszawie.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Osoba, która ukończyła laboratorium:
- posiada wiedzę z zakresu antropologii płci i seksualności, gender studies, antropologii medycznej, antropologii politycznej, teorii nowych ruchów społecznych, teorii queer, antropologii zaangażowanej;
- umie posługiwać się pojęciami z zakresu antropologii kulturowej, takimi jak obywatelstwo seksualne, prawa człowieka, aktywizm, sprawczość, emancypacja, płeć kulturowa;
- zna historię przemian w zakresie płci i seksualności w Polsce i Europie Środkowej;
- potrafi przygotować i realizować projekty badawcze;
- zna metody badań antropologii kulturowej;
- potrafi prowadzić badania etnograficzne (wywiady pogłębione, obserwacja uczestnicząca), archiwalne i internetowe (etnografia cyfrowa);
- zna zasady etyki badań i ochrony danych osobowych;
- potrafi przygotować ustną, multimedialną i pisemną prezentację badań;
- potrafi pracować w grupie;
- potrafi przeciwdziałać dyskryminacji rasowej, etnicznej, religijnej i na tle światopoglądowym w otoczeniu społecznym
- potrafi dokonać zaawansowanej analizy tekstów antropologicznych; ocenić przydatność czytanego tekstu i zastosować go do własnych badań; zastosować poznaną teorię do innego zbioru danych empirycznych;
- potrafi w zaawansowanym stopniu posługiwać się ujęciami teoretycznymi i paradygmatami badawczymi oraz pojęciami do diagnozowania procesów i zjawisk społeczno-kulturowych.
Kryteria oceniania
Ogólne wymagania:
- obecność na zajęciach (można mieć dwie nieobecności w semestrze), czytanie lektur i czynny udział w dyskusjach;
- prowadzenie badań (wywiady pogłębione, obserwacja uczestnicząca, kwerendy, badania archiwalne i internetowe).
Szczegółowe warunki zaliczenia kolejnych semestrów:
Semestr pierwszy (letni 2024/2025):
- wstępny wybór tematu badań;
- wstępny projekt badań (3-5 s. standardowego maszynopisu [1 strona = 1800 znaków ze spacjami]) w połowie semestru [do końca kwietnia], projekt powinien zawierać omówienie tematu wraz z literaturą, pytania badawcze, proponowane metody);
- wstępny kwestionariusz/dyspozycja badawcza;
- prezentacja projektu na zajęciach.
Semestr drugi (zimowy 2025/2026):
- prezentacja wstępnych wyników badań i doprecyzowanie tematu (referat wygłoszony na zajęciach);
- zebranie literatury tematu (praca prezentująca stan badań, termin: koniec listopada, długość 4-5 s.);
- praca semestralna omawiająca wstępne wyniki badań (termin: koniec sesji; długość 8-10 s.).
Semestr trzeci (letni 2025/2026):
- prezentacja wyników badań (referat wygłoszony na zajęciach);
- praca semestralna omawiająca propozycje rozwiązań teoretycznych i możliwości ich zastosowania do interpretacji zebranych materiałów (termin: koniec sesji, długość 8-10 s.).
Semestr czwarty (zimowy 2026/2027):
- podsumowanie zebranych materiałów (prezentacja na zajęciach);
- końcowa praca laboratoryjna (termin koniec grudnia).
Zaliczenie kolejnych etapów praktyk/badań terenowych:
- przeprowadzenie i transkrypcja 7 wywiadów i/lub szczegółowe notatki z obserwacji uczestniczącej, badań archiwalnych, internetowych (w sumie w ciągu dwóch lat 28 transkrypcji/notatek, minimalna długość transkrypcji/notatki – 10 s.).
Literatura
Literatura
Basiuk, Tomasz, Jędrzej Burszta, Agnieszka Kościańska (red.) (2024) Odmieńczość: obywatelstwo seksualne i archiwum, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Bauer, Heike (2017) The Hirschfeld Archives: Violence, Death, and Modern Queer Culture, Philadelphia: Temple University Press, chapter 1, Sexual Rights in a World of Wrongs: Reframing the Emergence of Homosexual Rights Activism in Colonial Contexts, s. 13-36.
Chełstowska, Agata (2011) Stigmatisation and commercialisation of abortion services in Poland: turning sin into gold, „Reproductive Health Matters” 19 (37), 98-106.
Chełstowska, Agata, Agata Ignaciuk (2023) Criminalization, Medicalization, and Stigmatization: Genealogies of Abortion Activism in Poland, „Signs: Journal of Women in Culture and Society”, 48(2), s. 423-453.
Dąbrowska, Kamila, Magdalena Grabowska, Agnieszka Kościańska, (red.) (2015), Antropologia wobec dyskryminacji, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Dębińska, Maria (2020) Diagnosing transsexualism, diagnosing society: the blurred genres of Polish sexology in the 1970s and 1980s, [w:] Queers in State Socialism: Cruising 1970s Poland, red. Tomasz Basiuk, Jedrzej Burszta, Routledge, s. 59-73.
Dobrowolska, Anna (2024) Nie tylko Chałupy. Naturyzm w PRL, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Dziuban, Agata, Anna Ratecka, A. (2017) Sprostytuowane, zranione, wrobione : konstruowanie reprezentacji pracownic seksualnych w dyskursie abolicyjnym, „LUD” 101: 167-198
Ghodsee, Kristen (2020) Kobiety, socjalizm i dobry seks. Argumenty na rzecz niezależności ekonomicznej, przeł. Anna Dzierzgowska, Katowice, Post Faktum.
Grabowska, Magdalena (2012) Bringing the Second World In: Conservative Revolution(s), Socialist Legacies, and Transnational Silences in the Trajectories of Polish Feminism, „Signs”, 37 (2): 385—411.
Grabowska, Magdalena (2018) Zerwana genealogia. Działalność społeczna i polityczna kobiet po 1945 roku a współczesny polski ruch kobiecy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Graff Agnieszka, Elżbieta Korolczuk (2022) Kto się boi gender?, tłum. M. Sutowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Hall, Dorota (2016) W poszukiwaniu miejsca. Chrześcijanie LGBT w Polsce, Warszawa: IFiS PAN
Hryciuk, Renata E., Agnieszka Kościańska (red.) (2007), Gender. Perspektywa antropologiczna, tom 1 i 2, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Hryciuk, Renata E., Agnieszka Kościańska (red.) (2025, w druku), Gender. Perspektywa antropologiczna. Kontynuacje, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Ignaciuk, Agata, Agnieszka Kościańska (2023) Regendering Childbirth: Catholicism, Medical Activism, and Birth Preparation in Post-War Poland, „Journal of the History of Medicine and Allied Sciences”, 78(3): 249–269.
Kosiewski, Piotr (red.) (2023) 22 października 2020: pamięć protestu, Warszawa: Fundacja Batorego.
Kościańska, Agnieszka (2009) Potęga ciszy. Konwersja a rekonstrukcja porządku płci na przykładzie nowego ruchu religijnego Brahma Kumaris, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Kościańska, Agnieszka (2014) Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Kościańska, Agnieszka (2017) Zobaczyć łosia. Historia polskiej edukacji seksualnej od pierwszej lekcji do internetu, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne
Kościańska, Agnieszka (2021) “The Handbook of Masturbation and Defloration”: Tracing Sources of Recent neo-conservatism in Poland, [w:] Gender, reproduction, regulation: Gender, intimacy and mobility in the era of hardening borders, red. Frances Pine, Haldis Haukanes, Manchester University Press, s. 218-234.
Kościańska, Agnieszka (2023) Contact building: emotional exchanges between counsellees and counsellors in the late socialist period in Poland, „Medical Humanities”, 49:163-171.
Kościańska, Agnieszka (red.) (2012), Antropologia seksualności. Teoria, etnografia, zastosowanie, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Kościańska, Agnieszka, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin (red.) (2025, w druku), The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, Routledge.
Kościańska, Agnieszka, Agata Ignaciuk, Agata Chełstowska (2022) Catholic Intimacies: Negotiating Contraception in Late Communist Poland, „Journal of Religious History”, 46(3), pp. 483-502, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1467-9809.12861
Kościańska, Agnieszka, Agata Ignaciuk, Agata Chełstowska (2022) Catholic Intimacies: Negotiating Contraception in Late Communist Poland, „Journal of Religious History”, 46 (3), 483-502 open access, https://doi.org/10.1111/1467-9809.12861
Kościańska, Agnieszka, Agnieszka Kosiorowska, Natalia Pomian (2021) “A woman should follow her own conscience”: understanding Catholic involvement in demonstrations against the abortion ban in Poland, „LUD”, t. 105, s. 12–43.
Kościańska, Agnieszka, Michał Petryk (2022) Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie, Warszawa, Wydawnictwo Krytyki Politycznej
Kościańska, Agnieszka, Wiesław Sokoluk (2018) Instruktaż nadmierny. Historia pewnej przygody seksualnej (wywiad rzeka), Wołowiec, Wydawnictwo Czarne.
Kubal, Agnieszka (2023) The Women’s Complaint: sociolegal mobilization against authoritarian backsliding following the 2020 abortion law in Poland) Journal of Contemporary Central and Eastern Europe 31(3), s. 585-605.
Kubal, Agnieszka (2024) Queer Coalition? The Crisis of Justice in Poland and LGBTQ+ Rights Before the Polish Courts, Europe-Asia Studies, 1.
Kurimay, Anita (2020) Queer Budapest, 1873–1961, Chicago: University of Chicago Press.
Langdridge, Darren (2024) Sexual Citizenship and Social Change. A Dialectical Approach to Narratives of Tradition and Critique, Oxford: Oxford UP
Lišková, Kateřina (2018) Sexual Liberation, Socialist Style: Communist Czechoslovakia and the Science of Desire, 1945–1989. Cambridge: Cambridge University Press.
Massino, Jill, Markus Wien (red.) (2024) Everyday Postsocialism in Eastern Europe: History Doesn’t Travel in One Direction. West Lafayette, Indiana: Purdue University Press.
Mishtal, Joanna (2015) The Politics of Morality: The Church, the State, and Reproductive Rights in Postsocialist Poland, Athens, OH: Ohio University Press.
Mizielińska, Joanna (2022) Queer Kinship at the Edge? Families of Choice in Poland. London: Routledge.
Owczarzak, Jill (2009) ‘Introduction: Postcolonial studies and postsocialism in Eastern Europe’. „Focaal – European Journal of Anthropology” 53: 3-19.
Pamuła, Natalia (2021) Kalekie świadectwa. Niepełnosprawność i protesty w Polsce 2018-2020, „Przegląd Kulturoznawczy” 50, 4, s. 698-714.
Pasieka, Agnieszka, Katarzyna Zielińska (red.) (2015) Opór i dominacja, Kraków, Nomos.
Renkin, Hadley (2009) Homophobia and Queer Belonging in Hungary. „Focaal–European Journal of Anthropology” 53(1):20-37.
Renkin, Hadley (2016) Biopolitical mythologies: Róheim, Freud, (homo)phobia, and the sexual science of Eastern European Otherness, „Sexualities” 19 (1-2), 168-189.
Szulc, Łukasz (2018) Transnational Homosexuals in Communist Poland Cross-Border Flows in Gay and Lesbian Magazines. Palgrave Macmillan.
Talewicz-Kwiatkowska, Joanna, Małgorzata Kołaczek (2020) U nas tego nie ma…: postrzeganie homoseksualizmy przez romskich millenialsów, „Studia Romologica”, 13, s. 53-79.
Zimniak-Hałajko M. 2017. Ciało i wspólnota, Wydział Polonistyki UW, Warszawa.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: