Kult zmarłych-kult cesarzy-kult męczenników-kult relikwii antyku 3101-DMKULT
Pogański kult zmarłych był w okresie od I do IV w. wokół morza Śródziemnego immanentny dla kultury, wierzeń i życia codziennego ludzi wszystkich sfer społecznych, bo spokój życia żywych zależał od spokoju i zaspokojenia potrzeb duchów zmarłych. Specjalne miejsce w religii Greków zajmował też kult herosów, a w religii Rzymian ogromne znaczenie odegrał kult cesarzy. W wykładach omówione zostaną groby, ich dekoracje i zastawy grobowe, pomniki nagrobne i komemoratywne oraz sanktuaria ubóstwionych zmarłych. Obok porównania wielu różnorakich świadectw sprawowania kultu zmarłych w antyku, zostaną przedstawione przykłady żywotności pogańskiego kultu, przetrwałego w tradycyjnej formie mimo chrystianizacji lokalnych społeczności. Jednak przede wszystkim uwypuklona zostanie ewolucja kultu pogańskiego podczas powszechnej chrystianizacji i narodziny kultu męczenników w połowie IV w. oraz kulminacji tego rozwoju w kulcie relikwii. Chronologia wybranych, ale charakterystycznych zabytków i źródeł zostanie ograniczona do okresu IV-VI w. Na wykładzie zostaną pokazane i omówione najrozmaitsze formy zabytków w postaci: zarówno dużych form architektonicznych (heroa, sanktuaria, memorie, martyria), jak i pojemników na zwykłe i święte szczątki (urny, sarkofagi i relikwiarze), przytoczone zostaną wybrane źródła pisane oraz zaprezentowane liczne źródła ikonograficzne
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Słuchacze będą mieć okazję poznania i zrozumienia formy, treści i znaczeń istotnej aktywności religijnej i artystycznej ludzi antyku, zarówno pogan, jak i chrześcijan, ich stosunku do zmarłych, od kultywowania ich pamięci dla zapewnienia zmarłym bytu w zaświatach i ochrony siebie przed ich oddziaływaniem - do oddawania czci ich szczątkom i wiary w cudowną moc tych pozostałości. Słuchacze zapoznają się z jednym z najbardziej charakterystycznych i interesujących aspektów życia ludzi antyku i wczesnego chrześcijaństwa, dobrze ilustrującym ewolucję wierzeń i mentalności Rzymian od pogaństwa do chrześcijaństwa.
Kryteria oceniania
Wykład będzie prowadzony z użyciem bogatego materiału ilustracyjnego w technice power point. Wśród czołowych zabytków zachowanych wokół Morza Śródziemnego, z czego większość znana jest wykładowcy z autopsji zostanie ukazana w oparciu o autorskie fotografie, oraz o dobre reprodukcje zabytków z publikacji obcojęzycznych.
Zaliczanie na koniec roku będzie mieć formę ustnego egzaminu w formie odpowiedzi na pięć pytań z powyższego zakresu tematycznego w różnych zestawach losowanych przez studentów. Liczba poprawnych odpowiedzi skutkować będzie odpowiednim stopniem zaliczenia.
Literatura
P. Brown, Kult świętych. Narodziny i rola w chrześcijaństwie łacińskim, Kraków 2007;
M. Carroll, Spirits of the dead : Roman funerary commemoration in western Europe, Oxford 2006;
Commemortating the Dead, texts and artefacts in context : studies of Roman, Jewish, and Christian burials, pod red. L. Brink, D. Green, Berlin 2008;
M-C. Comte, Les reliquaires du Proche-Orient et de Chypre à la période protobyzantine (IVe - VIIIe siècles). Formes, emplacements, fonctions et cultes, Turnhout 2012;
J. Davies, Death, burial and rebirth in the religions of Antiquity, London 1999;
P. J. E. Davies, Death and the emperor : Roman imperial funerary monuments, from Augustus to Marcus Aurelius, Cambridge 2000;
F. W. Deichmann, Archeologia chrześcijańska, Warszawa 1994;
S. Diefenbach, Römische Erinnerungsräume. Heiligenmemoria und kollektive Identitäten im Rom des 3. bis 5. Jh. n. Chr., Berlin 2007;
J. Dresken-Weeiland, Bild, Grab und Wort. Untersuchungen zu Jenseitsvorstellungen von Christen des 3. und 4. Jhs., Regensburg 2011;
Y. Duval, Loca Sanctorum Africae. Le culte des martyrs en Afrique du IVe au VIIe siècle, Rome 1982;
M. Erasmo, Death : antiquity and its legacy, London 2012;
P.-A. Février, Le culte des morts dans les communautés chrétiennes durant le IIIe siècle, in: Atti del IX Congresso Internazionale di Archeologia Cristiana, Roma 21-27. IX. 1975, Città del Vaticano 1978, 211-274;
A. Grabar, Martyrium. Recherches sur le culte des reliques et l'art chrétien antique, Paris 1946;
A. Hartmann, Zwischen Relikt und Reliquie, objektbezogene Erinnerungspraktiken in antiken Gesellschaften, Berlin 2010;
N. Herrmann-Mascard, Les reliques des saints : formation coutumière d'un droit, Paris 1975;
V. M. Hope, Roman death : the dying and the dead in ancient Rome, London 2009;
E. Jastrzębowska, Untersuchungen zum christlichen Totenmahl aufgrund der Monumente des 3. und 4. Jh. unter der Basilika des Hl. Sebastian in Rom, Frankfurt am Main 1981
E. Jastrzębowska, Sztuka wczesnochrześcijańska, Kraków 2008;
A. Kalinowski, Frühchristliche Reliquiare im Kontext von Kultstrategien, Heilserwartung und sozialer Selbstdarstellung, Wiesbaden 2011
Th. Klauser, E. Jastrzębowska, E. Cander, Studia z początków ikonografii chrześcijańskiej, Warszawa 1998;
Life, death and representation : some new work on Roman sarcophagi, pod red. J. Elsner, J. Huskinson, Berlin 2011;
The Oxford Handbook of the archaeology of death and burial, pod red. S. Tarlow, Oxford 2013;
Początki kultu relikwii na Zachodzie, pod red. R. Wiśniewskiego, Warszawa 2011;
E. Rebillard, The cult of the dead in Late Antiquity: towards a new definition of the relation between the living and the dead, Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia 17 (N.S.3) (2003), 47-55;
A. Samellas, Death in the Eastern Mediterranean (50-600), Tübingen 2002;
V. Saxer, Morts martyrs reliques en Afrique chrétienne aux premiers siècles : les témoignages de Tertullien, Cyprien et Augustin à la lumière de l'archéologie africaine, Paris 1980;
M. Studer-Karlen, Verstorbendarstellungen auf frühchristlichen Sarkophagen, Turnhout 2012;
J. M. C. Toynbee, Death and burial in the Roman world, London 1996;
R. Wiśniewski, Początki dzielenia relikwii świętych w chrześcijaństwie antycznym. Czy Grecy są winni?, in: Timai: Studia poświęcone prof. W. Lengauerowi przez uczniów i młodszych kolegów z okazji Jego 60. urodzin, Warszawa 2009, 168-185;
B. Wronikowska, Picturae sacrae, motywy ikonograficzne malowideł przedkonstantyńskich w chrześcijańskich katakumbach Rzymu, Lublin 1990;
P. Zanker, Apoteoza Cesarzy rzymskich : Rytuał i przestrzeń miejska, Poznań 2005;
P. Zanker, B. Ch. Ewald, Mit Mythen leben : die Bilderwelt der römischen Sarkophage, München 2004;
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: