Ludy bałtyjskie u schyłku starożytności 3101-DKLUD
Zajęcia będą poświęcone ludom zamieszkującym południowo-wschodnie pobrzeża Bałtyku oraz tereny naddnieprzańskie w okresie wpływów rzymskich (ok. 25-350 n.e.). Podczas pierwszych spotkań będziemy analizowali zjawiska zachodzące we wczesnej epoce żelaza oraz w młodszym okresie przedrzymskim (kultura kurhanów zachodniobałtyjskich, kultura zarubiniecka, kultura miłogradzka) mające wpływ na późniejsze oblicze archeologiczne tych ziem. Następnie przejdziemy do omawiania materiałów z wczesnego i późnego okresu wpływów rzymskich. Przyjrzymy się ówczesnym mieszkańcom Pojezierza Mazurskiego (kultura bogaczewska), Pojezierza Suwalskiego (kultura sudowska) i Półwyspu Sambijskiego (kultura Dollkeim-Kovrovo). Omówione również zostaną znaleziska ze wschodnich pobrzeży Bałtyku (grupa zachodniolitewska, grupa dolnoniemeńska, grupa środkowolitewska, kultura kurhanów litewsko-łotewskich, kultura cmentarzysk typu Tarand) oraz z terenów naddnieprzańskich (kultura ceramiki sztrychowanej, kultura dniepro-dźwińska, kultura kijowska). Poruszane w trakcie zajęć zagadnienia będą prezentowane na tle zjawisk, które zachodziły w okresie wpływów rzymskich w Europie barbarzyńskiej i w Cesarstwie Rzymskim. Zajęcia mają formę konwersatorium opartego na wykładach prowadzących i referatach studentów.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Studenci zdobywają wiedzę o okresie wpływów rzymskich południowo-wschodnich pobrzeży Bałtyku i terenów naddnieprzańskich. Zyskują rozeznanie w literaturze przedmiotu, potrafią także samodzielnie opracować materiał archeologiczny z ziem bałtyckich.
Kryteria oceniania
Oceny zostaną wystawione na podstawie frekwencji i aktywnego udziału w zajęciach.
Literatura
Andrzejowski, J. 1999 – Hryniewicze Wielkie – cmentarzysko z pogranicza światów, [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, s. 17-59.
Bezzenberger, A. 1904 – Analysen vorgeschichtlicher Bronzen Ostpreussens, Königsberg.
Bitner-Wróblewska, A. 2007 – Netta. A Balt Cemetery in Northeastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica XII, Warszawa.
Bitner-Wróblewska, A. (red.) 2007 – Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa 26-27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa.
Bitner-Wróblewska, A. (red.) 2008 – Archeologiczne księgi inwentarzowe dawnego Prussia-Museum, Die archäologischen Inventarbücher aus dem ehemaligen Prussia-Museum, Археологические инвентарные книги бывшего музея, «Пруссия», Aestiorum Hereditas I, Olsztyn.
Bitner-Wróblewska, A., Iwanowska, G. (red.) 2009 – Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian
Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa.
Blume, H. 1912 – Die germanische Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge
zur römischen Kaiserzeit, I Teil, Mannus-Bibliothek 8, Würzburg.
Engel, C. 1933 – Die Kaiserzeitlichen Kulturgruppen zwischen Weichsel und finnischem Meerbusen und ihr Verhältnis zueinander, „Prussia” 30/I, s. 261-286.
Engel, C. 1935 – Vorgeschichte der altpreußischen Stämme, Untersuchungen über die Siedlungstetigkeit und Kulturgruppen im vorgeschichtlichen Ostpreußen I, Königsberg.
Engel, C., La Baume, W. 1937 – Kulturen und Völker der Frühzeit im Preußenlande, Atlas der Ost- und Westpreußischen Landesgeschichte, I. Teil, Königsberg.
Gaerte, W. 1929 – Urgeschichte Ostpreussens, Königsberg.
Günther, C., Voss, A. (red.) 1880 – Photographisches Album der Ausstellung Prähistorischer
und Anthropologischer Funde Deutschlands, Section I: Ost- und Westpreußen, Berlin.
Hoffmann, M. J. 1999 – Źródła do kultury i osadnictwa południowo-wschodniej strefy
nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e., Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im.
Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie 177, Olsztyn.
Hoffmann, M. J. 2000 – Kultura i osadnictwo południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w
I tysiącleciu p.n.e., Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha
Kętrzyńskiego w Olsztynie 191, Olsztyn.
Hoffmann, M. J., Sobieraj, J. (red.) 1999 – Archeologia ziem pruskich. Nieznane zbiory i
materiały archiwalne. Międzynarodowa konferencja pod patronatem wojewody olsztyńskiego,
Ostróda – 15–17 X 1998, Olsztyn.
Hollack, E. 1908 – Erläuterungen zur vorgeschichtlichen Übersichtskarte von Ostpreußen,
Glogau-Berlin.
Hollack, E., Peiser, F. 1904 – Das Gräberfeld von Moythienen, Königsberg.
Jankuhn, H. 1933 – Zur Besiedlung des Samlandes in der älteren römischen Kaiserzeit,
„Prussia” 30/I, s. 202-226.
Jankuhn, H. 1950 – Zur räumlichen Gliederung der älteren Kaiserzeit in Ostpreußen,
Archaeologia Geographica 1/3, Hamburg, s. 54-64.
Jaskanis, J. 1974 – Obrządek pogrzebowy zachodnich Bałtów u schyłku starożytności (I–V w. n. e.), Wrocław.
Jaskanis, J. 1977 – Cmentarzyska kultury zachodniobałtyjskiej z okresu rzymskiego.
Materiały do badań nad obrządkiem pogrzebowym, Materiały Starożytne i
Wczesnośredniowieczne IV, Warszawa, s. 239-350.
Juga, A., Ots, M., Szymański, P. 2003 – Über die Vorteile der Bildung einer „didaktischen Kollektion”. Materialen der Bogaczewo-Kultur und Olsztyn-Gruppe in Ajaloo Instituut in Tallinn (Estland), [w:] A. Bursche, R. Ciołek (red.), Antyk i barbarzyńscy. Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Kolendo w siedemdziesiątą rocznicę urodzin Warszawa, s. 205-243.
Karczewski, M. 2001 – Źródła archeologiczne do badań nad zasiedleniem Krainy Wielkich Jezior Mazurskich w okresie wpływów rzymskich, Olsztyn.
Kolendo, J., Nowakowski, W. (red.) 2000 – Antiquitates Prussiae. Studia z archeologii dawnych ziem pruskich, Warszawa.
Moora, H. 1929 – Die Eisenzeit in Lettland bis etwa 500 n. Chr. I. Teil: Die Funde, Tartu-Dorpat.
Moora, H. 1938 – Die Eisenzeit in Lettland bis etwa 500 n. Chr. II. Teil: Analyse, Tartu.
Nowakowski, W. 1985 – Rzymskie importy przemysłowe na terytorium
zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego, Archeologia XXXIV (1983), Warszawa, s. 63-
106.
Nowakowski, W. 1991 – Kulturowy krąg zachodniobałtyjski w okresie
wpływów rzymskich. Kwestia definicji i podziałów wewnętrznych, Archeologia
Bałtyjska, Olsztyn, s. 42-66.
Nowakowski, W. 1995 – Od Galindai do Galinditae. Z badań nad pradziejami
bałtyjskiego ludu z Pojezierza Mazurskiego, Barbaricum 4, Warszawa.
Nowakowski, W. 1996 – Das Samland in der römischen Kaiserzeit und seine Verbindungen
mit dem römischen Reich und der barbarischen Welt, Veröffentlichung des
Vorgeschichtlichen Seminars Marburg 10, Marburg-Warszawa.
Nowakowski, W. 1998 – Die Funde der Römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungzeit in Masuren, Museum für Vor- und Frühgeschichte, Staatliche Museen zu Berlin, Bestandkataloge 6, Berlin.
Nowakowski, W. 2001 – Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum, Polen,
Bd. 1, Masuren, Warszawa.
Nowakowski, W. 2007 – Kultura bogaczewska na Pojezierzu Mazurskim od schyłku późnego
okresu przedrzymskiego do starszej fazy późnego okresu wpływów rzymskich. Próba analizy
chronologiczno-kulturowej, [w:] Bitner-Wróblewka, A. (red.) Kultura bogaczewska w 20 lat
później. Materiały z konferencji, Warszawa 26-27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I,
Warszawa (płyta CD).
Okulicz, J. 1958 – Cmentarzysko z okresu rzymskiego odkryte w miejscowości Bogaczewo,
na przysiółku Kula, pow. Giżycko, Rocznik Olsztyński I, Olsztyn, s. 47-116.
Okulicz, J. 1973 – Pradzieje ziem pruskich od późnego paleolitu do VII w. n.e., Wrocław.
Okulicz, J. 1976 – Powiązania pobrzeża wschodniego Bałtyku i centrum sambijskiego z
południem w podokresie wczesnorzymskim, [w:] Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w
Europie środkowej w okresie wpływów rzymskich, ZNUJ CCCCXXII, Prace Archeologiczne
22, Kraków, s. 181–213.
Okulicz, J. 1981 – Grupy mrągowska i węgorzewska kultury zachodniobałtyjskiej, Rocznik Białostocki XIV, s. 151–167.
Okulicz, Ł. 1970 – Kultura kurhanów zachodniobałtyjskich we wczesnej epoce żelaza,
Wrocław.
Szymański, P. 2005 – Mikroregion osadniczy z okresu wpływów rzymskich w rejonie jeziora Salęt na Pojezierzu Mazurskim, Światowit Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages X, Warszawa.
Tautavičius, A. (red.) 1978 – Lietuvos TSR Archeologijos Atlasas IX. I-XIII a. radiniai, Vilnius.
Tischler, O. 1879 – Ostpreussiche Gräberfelder, Schriften der königlichen Physikalisch-
Ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg i. Pr. 19, Königsberg.
Tischler, O., Kemke, H. 1902 – Ostpreussische Altertümer aus der Zeit der grossen
Gräberfelder nach Christi Geburt, Königsberg.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: