Boskie światło. Późno-antyczne kulty misteryjne antyku i triumf chrześcijaństwa 3101-DFBOS

Poźny antyk to czas prawdziwego starcia religii przedchrześcijańskiej z chrześcijańską. Kult
Izydy, Zeusa Dolicheńskiego i przede wszystkim Mitry i Sol Invictus zostały w IV
zdominowane przez chrześcijaństwo, które de facto wykorzystało niektóre aspekty tych
kultów, zwłaszcza w sferze symboliki światła. Nasz świąteczny dzień – niedziela – to dies
Solis (angielskie Sunday), a Boże Narodzenie obchodzone w dniu 25 grudnia to „nałożenie”
na Dzień Narodzin Słońca Niezwyciężonego. W Rzymie można w kilkunastu miejscach
podziwiać przedstawienia Chrystusa jako Heliosa w rydwanie, w dysku słonecznym lub jako
Oriens z podniesioną do góry prawicą, tak jak to widzimy w ikonografii Sol Invictus;
niekiedy towarzyszy Mu ponadto Feniks – ptak słoneczny. Przede wszystkim jednak bardzo
liczne zabytki Rzymu – i te w otwartej przestrzeni (Łuk Konstantyna) i te w muzeach i
wreszcie takie jak Mitrea – pokazują jak ogromna była popularność kultów misteryjnych
bliskowschodniego pochodzenia.
Polskie badania archeologiczne w Novae, a zwłaszcza te w Hawarte dostarczyły
materiałów do nowego spojrzenia na niezwykle rozpowszechniony, zwłaszcza w III wieku po
Chr., kult Mitry i zawartą w nim symbolikę światła. Okazuje się, że miał tu miejsce,
zwłaszcza w czasach cesarza Aureliana (270-75) wyraźny wpływ kultu Sol Invictus na kult
Mitry.
Wychodząc od tego ważnego wkładu polskiej archeologii w badania nad misteryjnymi
kultami późnego antyku proponujemy „objazd” Rzymu, poprzedzony kilkoma spotkaniami w
murach IAUW, którego głównym celem będzie poznanie kilkunastu Mitreów, zwłaszcza tych
trudno dostępnych, oraz zabytków zgromadzonych w Museo delle Terme i w oddziale
Muzeów Kapitolińskich w tzw. Museo Centrale Montemartini. Zarówno w wymienionych,
jak i innych muzeach można studiować także liczne dzieła sztuki związane z innymi kultami,
jak m.in. Izydy i Zeusa Dolicheńskiego. Istotnym elementem tak pomyślanego objazdu będą
wizyty w kilku kościołach wczesnochrześcijańskich.
Planowany wczesną wiosną tego roku objazd będzie próbą nowego, pogłębionego
przeanalizowania kultów misteryjnych, zwłaszcza kultu Mitry i Sol Invictus, które de facto
przygotowany drogę do chrześcijańskiej symboliki światła i wiary monoteistycznej.