Archeologia okresu protohistorycznego 3101-DB238A
Podczas zajęć prezentowane są problemy epoki brązu, wczesnej epoki żelaza, okresu lateńskiego, przedrzymskiego, wpływów rzymskich i wędrówek ludów. Omawiane są poszczególne jednostki kulturowe, powiązania między nimi, zmiany oblicza kulturowego z uwzględnieniem źródeł archeologicznych, także pisanych i ikonograficznych.
1. Epoka brązu, wczesna epoka żelaza:
-przemiany kulturowe w początkach epoki brązu w Europie Środkowej: najwcześniejsze ośrodki obróbki metalu, kultury o powiązaniach anatolijsko – bałkańskich, środkowoeuropejska cywilizacja wczesnobrązowa; kultury Vučedol – Zok, Otomani – Füzesabony, kultury episznurowe, unietycka, trzciniecka
-krąg kultur mogiłowych, kultura przedłużycka
-kultura halsztacka
-krąg kultur popielnicowych i kultura łużycka
-krąg nordyjski oraz jego rozwój w dobie pól popielnicowych (wpływy północne na ziemiach polskich)
2. Wczesna epoka żelaza na ziemiach polskich:
- źródła archeologiczne (kultury: pomorska i grobów kloszowych, kurhanów zachodniobałtyjskich);
3. Okres lateński i kultura Celtów:
- źródła historyczne, ikonograficzne, archeologiczne i numizmatyczne (kultura lateńska i jej tzw. bojska strefa);
- osadnictwo celtyckie i kultura lateńska w Polsce, grupa tyniecka;
4. Okres przedrzymski:
- źródła historyczne oraz kwestia lokalizacji i wędrówek plemion germańskich
- źródła archeologiczne (kultury: jastorfska i ugrupowania północnej Europy, przeworska, oksywska, zarubiniecka, Poieneşti-Lukaševka, znaleziska kultury jastorfskiej na Niżu Polskim - materiały typu Werbkowice), problematyka ciał bagiennych
- proces latenizacji (definicja, przejawy w kulturze materialnej i duchowej)
- importy celtyckie.
5. Okres wczesnorzymski:
-źródła historyczne (rys hist.; źródła pisane dla obszarów Barbaricum - wprowadzenie), ikonograficzne
-oddziaływania rzymskie w okresie wczesnorzymskim; rola państwa Marboda (krąg markomańsko-kwadzki)
-kult. wielbarska w fazie lubowidzkiej, grupa lubuska, grupa gustowska, krąg nadłabski, Germanie reńsko-wezerscy), kultura przeworska, kultura sarmacka (Jazygowie; Roksolanie; państwo Farzoesa), Dakowie (kultura lipicka, kultura Militari-Chilia), krąg zachodniobałtyjski (kultura bogaczewska oraz Dollkeim-Kovrovo, kultury litewskie i łotewskie, kultura grobów typu tarand), kultura Zarubiniecka i krąg postzarubiniecki
-groby okazałe horyzontu lubieszewskiego
-Skandynawia, stanowiska bagienne.
6. Młodszy i późny okres wpływów rzymskich:
-rys historyczny
-kultura wielbarska w fazie cecelskiej, kult. czerniachowska - Santana de Mureş, grupa masłomęcka , grupa dębczyńska, krąg nadłabski, kultura przeworska, kultura luboszycka, krąg zachodniobałtyjski (kultura Dollkeim-Kovrovo, bogaczewska, sudowska i strefa kurhanowa), kultura kijowska
-groby książęce horyzontu Hassleben-Leuna-Zakrzów-Stráže
-stanowiska bagienne i centra kulturowe z terenu Skandynawii
7. Wczesny okres wędrówek ludów:
-rys historyczny
-Hunowie
-kultura wielbarska, grupa dębczyńska, kultura przeworska, kultura czerniachowska, kultury bałtyjskie (kultura sudowska, Dollkeim/Kovrovo, kultura kurhanów wschodniolitewskich),
-"bogate groby" i horyzont skarbów (horyzont Sösdala-Untersiebenbrunn, Apahida, Pietroasa, Simleul Silvaniei)
-Skandynawia - stanowiska bagienne; wyznaczniki chronologiczne
-schyłek kultur środkowo europejskiego Barbaricum
8. Późny okres wędrówek ludów:
-rys historyczny
-krąg merowiński (cmentarzyska rzędowe): kultura Franków, Turyngów, Alamanów, Bajuwarów
-Gepidzi
-Longobardowie
-anglosaska Brytania
-krąg zachodniobałtyjski (grupa olsztyńska, grupa elbląska strefa kurhanowa w tym kultura sudowska)
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
– uporządkowana wiedza ogólna o kulturach archeologicznych epok brązu i żelaza, z
uwzględnieniem podstawowej terminologii i teorii badawczych;
– podstawowa wiedza o powiązaniach archeologii z innymi dziedzinami oraz dyscyplinami
naukowymi z obszaru nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych i ścisłych;
– umiejętność posługiwania się podstawowymi pojęciami badawczymi i ujęciami
teoretycznymi właściwymi dla archeologii;
– umiejętność wykrywania zależności między artefaktami a dawnymi procesami kulturowymi
i społecznymi;
– rozumienie podstawowych problemów związanych z interpretacją źródeł archeologicznych
i historycznych;
– świadomość złożoności kultury ludzkiej, której poznanie wymaga analizy różnych kategorii
źródeł.
Literatura
LITERATURA:
Epoka brązu:
1. Z. Bukowski, Pomorze w epoce brązu w świetle dalekosiężnych kontaktów wymiennych, Gdańsk 1998
2. Z. Bukowski, The scythian influence In the area of Lusatian Culture, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977
3. J. Chochorowski, Ekspansja kimmeryjska na tereny Europy Środkowej, Kraków 1993
4. J. Dąbrowski, Powiązania ziem polskich z terenami wschodnimi w epoce brązu, Wrocław – Warszawa – Kraków 1972
5. J. Dąbrowski, Epoka brązu w północno – wschodniej Polsce, Białystok 1997
6. J. Dąbrowski, Zabytki metalowe epoki brązu między dolną Wisłą a Niemnem, Wrocław – Warszawa – Kraków 1968
7. J. Fogel, Studia nad uzbrojeniem kultury łużyckiej w dorzeczu Odry i Wisły – broń zaczepna, Poznań 1979
8. M. Gedl, Kultura przedłużycka, Kraków 1975
9. M. Gedl, Kultura łużycka, 1975
10. B. Gediga, Motywy figuralne w sztuce ludności kultury łużyckiej, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1975
11. W. Hensel, Polska starożytna, Wrocław – Warszawa – Kraków Gdańsk – Łódź 1988
12. T. Malinowski, Obrządek pogrzebowy ludności kultury łużyckiej w Polsce, Przegląd Archeologiczny, t. XIV, 192, s. 5-135
13. A. Niesiołowska – Wędzka, Początki i rozwój grodów kultury łużyckiej, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1974
14. A. Niesiołowska – Wędzka, Procesy urbanizacyjne w kulturze łużyckiej w świetle oddziaływań kultur południowych, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1989
15. S. Kadrow, U progu nowej epoki. Gospodarka i społeczeństwo wczesnej epoki brązu w Europie Środkowej, Kraków 2001
16. J. Dąbrowski, Polska przed trzema tysiącami lat. Czasy kultury łużyckiej, Warszawa 2009
Wczesna epoka żelaza, okres lateński oraz przedrzymski:
17. Bochnak, T., Uzbrojenie ludności kultury przeworskiej w młodszym okresie
przedrzymskim, Rzeszów 2005.
18. Bochnak, T., Importy celtyckie w kulturze przeworskiej i oksywskiej na ziemiach polskich
w młodszym okresie przedrzymskim. Zróżnicowanie - drogi napływu - kontekst kulturowy,
Rzeszów 2014.
19. Bokiniec, E., Kultura oksywska na ziemi chełmińskiej w świetle materiałów sepulkralnych,
Toruń 2008.
20. Comhlan. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej
dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, red. J. Andrzejowski, Warszawa
1999.
21. Cunliffe, B., Starożytni Celtowie, Warszawa 2003.
22. Dąbrowska, T., Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia - zasięg - powiązania,
Warszawa 1988.
23. Domański, G., Studia z dziejów środkowego Nadodrza w III–I w. p.n.e., Wrocław –
Warszawa – Kraków – Gdańsk 1975.
24. Fogel, J., Uzbrojenie ludności kultury wschodniopomorskiej, „Przegląd Archeologiczny”
27, 1980, 87–123.
25. Godłowski, K., Okres lateński w Europie, Kraków 1977.
26. Godłowski, K., Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w
młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Wrocław 1985.
27. Grygiel, M., Kultura jastorfska na Niżu Polskim. Próba określenia chronologii, zasięgu i
powiązań, „Wiadomości Archeologiczne” LXVI, 2015, 127–179.
28. Hoffmann, M., Kultura i osadnictwo południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I
tysiącleciu p.n.e., Olsztyn 2000.
29. Kolendo, J., Płóciennik, T., Vistula amne discreta. Greckie i łacińskie źródła do
najdawniejszych dziejów ziem Polski, Warszawa 2015.
30. Kontakte längs der Bernsteinstrasse (zwischen Caput Adriae und den Ostseegebieten) in
der Zeit um Christi Geburt, red. Z. Woźniak, Kraków 1996.
31. Green, M. J. (red.), The Celtic World, London and New York 1996.
32. Pačkova, S.P., Zarubineckaja kul'tura i latenizirovannye kul'tury Evropy, Kiev 2006
33. Wandalowie. Strażnicy bursztynowego szlaku, red. J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch.
Leiber, Lublin-Warszawa 2004.
34. Poleska, J., Celtycki mikroregion osadniczy w rejonie podkrakowskim, Biblioteka Muzeum
Archeologicznego w Krakowie II, Kraków 2006.
35. Problemy kultury pomorskiej, T. Malinowski (red.), Koszalin 1979.
36. Rudnicki, M., Pieniądz celtycki na Śląsku, W. Garbaczewski, R. Macyra (red.), Pieniądz i
banki na Śląsku. Studia nad dziejami pieniądza i bankowości w Polsce, Poznań 2012, 33–
68.
37. Woźniak, Z., Kontakty mieszkańców ziem polskich ze światem celtyckim u schyłku okresu
halsztackiego i we wczesnym okresie lateńskim, „Przegląd Archeologiczny” 58, 2010, 39–
104.
38. Woźniak, Z., The middle of the 1st millennium. The role of Celts and Jastorf Culture in
cultural and ethnic changes in the lands of Poland in the latter half of the 1st millennium
BC, 38. Z. Woźniak et al., The Jastorf Culture in Poland, B.A.R. International Series 2579,
Oxford 2014, 5–22.
Okres wpływów rzymskich oraz wędrówek ludów:
39. Archealogija Belarusi, t. II: Žaleznyj vek i rannjae sjarednjavečča, Minsk 1999.
40. Bitner-Wróblewska, A., From Samland to Rogaland. East-West connections in the Baltic
basin during the Early Migration Period, Warszawa 2001.
41. Bitner-Wróblewska A. (red.)., 20 lat kultury bogaczewskiej, Warszawa 2007.
42. Comhlan. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej
dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, red. J. Andrzejowski, Warszawa
1999.
43. Cunliffe, B., Starożytni Celtowie, Warszawa 2003.
44. Dąbrowska, T., Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia-zasięg-powiązania,
Warszawa 1988.
45. Dobrzańska, H., Sarmaci na ziemiach Polski - mit czy rzeczywistość?, Archeologia Polski, t.
XLIV, 1999, z. 1-2, s. 75-91.
46. Domański, G., Kultura luboszycka między Łabą a Odrą w II-IV wieku, Wrocław 1979.
47. Eggers, H. J., Zur absoluten Chronologie aus der römischen Kaiserzeit im freien
Germanien, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz, t. 2, 1955,
196-244.
48. Fudziński, M., Paner H. (red.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat
kultury wielbarskiej, Gdańsk 2007.
49. Godłowski, K., The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central
Europe, Kraków 1970.
50. Godłowski, K., Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek
ludów w Polsce północno-wschodniej, Rocznik Białostocki, t. XII, 1974, s. 9-109.
51. Godłowski, K., Okres lateński w Europie, Kraków 1977.
52. Godłowski, K., Okres wędrówek ludów na Pomorzu, Pomorania Antiqua, t. X, 1981, 65-
129.
53. Godłowski, K., Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w
młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Wrocław 1985.
54. Godłowski, K., Zmiany w uzbrojeniu ludności kultury przeworskiej w okresie wpływów
rzymskich, [w:] Arma et Ollae. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Nadolskiemu
w 70 rocznicę urodzin i 45 rocznicę pracy naukowej. Sesja naukowa, Łódź, 7-8 maja 1992
r., Łodź 1992, s. 71-88.
55. Godłowski, K., Die Chronologie der germanischen Waffengräber in der jüngeren und
späten Kaiserzeit, [w:] Beiträge zu römischer und barbarischer Bewaffnung in den
ersten vier nachchrristlichen Jahrhunderten. Marburger Kolloquium 1994,
Marburg/Lublin 1994, s. 169-178.
56. Godłowski, K., Pierwotne siedziby Słowian, Kraków 2000.
57. Green, M. J., (red.), The Celtic World, London and New York 1996.
58. Hachmann, R., Die Chronologie der jüngeren vorrömischen Eisenzeit. Studien zum Stand
der Forschung im nördlichen Mitteleuropa und in Skandinavien, Bericht der Römisch-
Germanischen Kommission, t. 41, 1961 (1960), 1-276.
59. Ilkjaer, J., Illerup Adal - czarodziejskie zwierciadło archeologii, Warszawa 2007.
60. Kaczanowski, P., Parczewski, M. (red.), Archeologia o początkach Słowian, Kraków 2005.
61. Kokowski, A., Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym
okresie rzymskim, Lublin 1995.
62. Kokowski, Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum, Warszawa 2007.
63. Kontakte längs der Bernsteinstrasse (zwischen Caput Adriae und den Ostseegebieten) in
der Zeit um Christi Geburt, red. Z. Woźniak, Kraków 1996.
64. Kolendo, J., Świat antyczny i barbarzyńcy, cz. I, Warszawa 1998.
65. Kolendo, J., Płóciennik, T., Vistula amne discreta. Greckie i łacińskie źródła do
najdawniejszych dziejów ziem Polski, Warszawa 2015.
66. Kowalski, J., Chronologia grupy elbląskiej i olsztyńskiej kręgu zachodniobałtyjskiego (V-VII
w.). Zarys problematyki, Barbaricum, t. 6, 2000, s. 203-266.
67. Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, ed. J. Gurba, A. Kokowski, t.I-II, Lublin
1989.
68. Machajewski, H., Z badań nad chronologią dębczyńskiej grupy kulturowej w dorzeczu
Parsęty, Poznań 1992.
69. Madyda-Legutko, R., Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie
lateńskim i rzymskim, Kraków 1996.
70. Magomedov, B., Černjachovskaja kul'tura. Problema etnosa, Lublin 2001.
71. Mączyńska, M., Wędrówki ludów w Europie w IV i V wieku, Warszawa 2013.
72. Menghin, W. (red.), The Merovingian Period - Europe without Borders. Archaeology and
history of the 5th to 8th centuries, Berlin 2007.
73. Niezabitowska-Wiśniewska, B. et al. (red.), The Turbulent Epoch. Ne
74. Nowakowski, W., Das Samland in der römischen Kaiserzeit und seine Verbindungen mit
der römischen Reich und der barbarichen Welt, Marburg-Warszawa 1996.
75. Okulicz, J. 1988 Problem ceramiki typu praskiego w grupie olsztyńskiej kultury
zachodniobałtyjskiej, „Pomorania Antiqua” XIII, 103–131.
76. Probleme der relativen und absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter.
Materialien des III. Intermnationalen Symposiums: Grundprobleme der
frühgeschichtlichen Entwicklung im nördlichen Mitteldonaugebiet. Kraków- Karniowice
3.-7. December 1990, ed.: K. Godłowski, R. Madyda-Legutko, Kraków 1992.
77. Problemy kultury wielbarskiej, Słupsk 1981.
78. Rodzińska-Nowak, J., Gospodarka żywnościowa ludności kultury przeworskiej, Kraków
2012.
79. The Spoils of Victory. The North in the shadow of the Roman Empire, red. L. Jørgensen, B.
Storgaard, L. G. Thomsen, Copenhagen 2003.
80. Salač, V. (red.), The Prehistory of Bohemia 7. The Roman Iron Age and the Migration
Period. Praha 2013.
81. Skóra, K., Struktura społeczna ludności kultury wielbarskiej, Łódź 2015.
82. Wandalowie. Strażnicy bursztynowego szlaku, red. J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch.
Leiber, Lublin-Warszawa 2004.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: