Literatura kryzysu 3007-S1A2K-01

„Przeszłość zbankrutowana. Teraźniejszość jak noc. Przyszłość niedająca się odgadnąć” – słowa Witolda Gombrowicza o sytuacji, w jakiej znalazł się w Argentynie, brzmią dzisiaj, w 2025 roku, jak wypowiadane przez nas samych.
Na naszych oczach porządek geopolityczny ustanowiony po końcu „zimnej wojny” przestaje istnieć. Demokracja liberalna do niedawna uznawana za domyślny model rządów traci swoją pozycję globalnego hegemona. Drenujący ją od lat neoliberalny kapitalizm sprzymierza się z pączkującymi we wszystkich częściach świata reżimami autorytarnymi. Jeden z nich dokonał pełnoskalowej inwazji na Ukrainę, ludobójstwo znowu zawitało do Europy. Cyfrowa rewolucja technologiczna, pociągająca za sobą ofensywę dezinformacji, algorytmizację danych, afektywne przebodźcowanie, rozrost AI, a w efekcie erozję systemów wiedzy zmiotła dotychczasowe reguły debaty publicznej. Wszystkie słowniki, które opisywały nasz świat, zawisły w próżni.
To sytuacja kryzysu. Ten zaś, zgodnie z poręczną definicją Antonia Gramsciego, polega na tym, że „stare umiera, a nowe nie może się narodzić”. W tej potwornej sytuacji powszechnej niestabilności, która cechuje każdy „czas przejściowy”, z pomocą mogłaby nam może przyjść literatura. Oczywiście nie dlatego, że jest w stanie podsunąć gotowe rozwiązania pozwalające na wyjście z potrzasku. Nic nie jest w stanie tego zrobić. Literatura oferuje jednak coś niebagatelnego. Pozwalając zobaczyć przeszłe postacie kryzysów, nie tylko komunikuje o katastrofach, którym nie zdołali zapobiec nasi przodkowie, lecz pozwala także uwyraźnić się w pełni katastrofalnej konfiguracji zdarzeń wytworzonej w naszym „teraz”. A jest to pierwszy i niezbędny warunek myślenia o tym, jak zaradzić naszemu położeniu. W chwili, w której, wedle słynnej maksymy Waltera Benjamina, stan wyjątkowy stał się regułą, znajdujemy się w sytuacji maksymalnego zagrożenia. Jednak jak lubił powtarzać za Hölderlinem sam Benjamin: „gdzie niebezpieczeństwo, tam i wybawienie”. „Kryzys” oznacza przecież etymologicznie decydujący moment choroby, w którym rozstrzyga się, czy pacjent umrze, czy będzie dalej żył.
Wystawmy się zatem wspólnie na ryzyko lektury książek słanych do nas jako raporty z samego środka kryzysu, by dać sobie szansę na wymknięcie się spod jego niszczycielskiej siły.