Hela "przeklęta"? Główne wątki literatury i sztuki polskiego socrealizmu 3007-S1A1K-06
W czasach odradzania się tendencji autorytarnych powraca pytanie o miejsce literatury i sztuki w spolaryzowanym ideologicznie świecie. Do jakiego stopnia zinstrumentalizowana kultura staje się elementem zdobycia i sprawowania władzy przez jednostkę. Sięgając do korzeni zjawiska, tzn. sztuki totalitarnej I połowy XX w. (reżimy faszystowskie w Europie oraz komunistyczne w Euroazji) ukazane zostaną mechanizmy ideologizacji sztuki oraz wykorzystania jej w budowaniu kultu jednostki i polaryzacji społeczeństwa (np. jasno wytyczone cele dla wszystkich i jednoznacznie wskazany wróg). W jakim stopniu, po narzuceniu zależności od ZSRR (po 1945 r.), przeniesiony został na ziemie polskie model kultury sowieckiej i z jakimi ograniczeniami wiązało się to dla artystów oraz samej sztuki. Mimo, że socrealizm nad Wisłą trwał zaledwie 5 lat (w przeciwieństwie do innych państw komunistycznych w Europie) i uznawany jest za epizod, to jego rola jako przykładu uzależnienia kultury od bieżącej polityki pozostaje aktualna do dziś. Powstałe wówczas dzieła literackie, plastyczne, architektoniczne i filmowe, bardzo często uznanych twórców miały realizować odgórnie nakreśloną wizję nowego, idealnego świata, stworzonego po wojennych zniszczeniach. Ale wprowadzona iluzja realizacji postulatów równości oraz sprawiedliwości służyła de facto maskowaniu pełnej kontroli jakiej poddana została jednostki. Współcześnie z kulturowego punktu widzenia wiele powstałych wówczas dzieł można zakwalifikować jako przykłady popkultury pod względem oddziaływania i funkcjonowania, co poświadczają cytaty z nich, funkcjonujące w mediach elektronicznych i reklamach. W toku wspólnych dyskusji analizie poddane zostaną: poezje (Broniewskiego, Iwaszkiewicza, Ważyka, Mandaliana, Pasternaka), proza (Iwaszkiewicza, Konwickiego, Michalskiej, Koźniewskiego), architektura i plastyka (Kobzdej, MDM, Pałac Kultury) oraz filmy powstałe między 1948 a 1956 r. Podsumowanie zajęć stanowić będzie omówienie fenomenu i roli jaką w procesie destalinizacji kultury odegrały: A. Ważyka Poemat dla dorosłych oraz wystawa w warszawskim Arsenale.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
WIEDZA Student/ka zna i rozumie:
- europejskie i polskie zjawiska kulturalne w poł. XX w.
UMIEJĘTNOŚCI Student/ka potrafi:
- rozpoznać elementy sytuacji politycznej na ziemiach polskich po II wojnie światowej oraz kluczowych wydarzeń politycznych i kulturalnych w latach 1945–1956 oraz ich odbicia w tekstach literackich, użytkowych i in.,
- wskazać zależności między kulturą a przemianami społecznymi i politycznymi w XX w.,
- uczestniczyć w dyskusji i wyrażać opnie nt. zaangażowania artysty i jego roli jako elementu indoktrynacji politycznej i ideowej narzucanych przez władze autorytarne.
- rozpoznawać elementy dyskursu propagandowego i jego języka
KOMPTENCJE SPOŁECZNE Student/ka jest gotów/gotowa do:
- krytycznej oceny własnych poglądów, przyjmowania nowych idei i zmiany opinii pod wpływem otoczenia oraz w wyniku dyskusji.
- krytycznej oceny mechanizmów ideologizacji sztuki
- krytycznej analizy polskiego dorobku kulturowego doby socrealizmu
Kryteria oceniania
Aktywność na zajęciach. Esej - analiza wybranego dzieła literackiego, plastycznego lub innego z charakterystyką elementów dyskursu socrealistycznego.
Dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze. Powyżej tej liczby (z wyłączeniem przypadków udokumentowanych, np. zwolnieniem lekarskim) – nie ma możliwości zaliczenia zajęć. Usprawiedliwione nadprogramowe nieobecności muszą zostać odrobione podczas dyżuru prowadzącego.
Korzystanie z narzędzi SI dozwolone jest tylko za zgodą prowadzącego i na zasadach ustalonych z prowadzącym.
Szacunkowy nakład pracy:
1 ECTS (30 godz.) - udział w zajęciach
1 ECTS (30 godz.) - bieżące przygotowanie do zajęć
1 ECTS (30 godz.) – przygotowanie eseju
Literatura
E. Chwiejda, „Socjalistyczne w treści, narodowe w formie” – realizm socjalistyczny w Europie Środkowo-Wschodniej
https://hi-storylessons.eu/article/socjalistyczne-w-tresci-narodowe-w-formie-realizm-socjalistyczny-w-europie-srodkowo-wschodniej/
A. Cymer, Socrealizm nieoczywisty https://culture.pl/pl/artykul/socrealizm-nieoczywisty
M. Hendrykowski, Socrealizm po polsku: studia i szkice, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2015.
Z. Jarosiński, Nadwiślański socrealizm, Wydawnictwo OBL. Warszawa 1999.
E. Kal, Socrealizm skonsumowany: wykorzystanie dyskursu socrealizmu w pop-arcie i współczesnej kulturze popularnej, Ars inter Culturas nr 5, 209–240.
https://bazhum.muzhp.pl/media/texts/ars-inter-culturas/2016-numer-5/ars_inter_culturas-r2016-t-n5-s209-240.pdf
P. Krakowski, Sztuka III Rzeszy, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2002
I. Lisakowski, Z zagadnień metodologii realizmu socjalistycznego, Książka i Wiedza, Warszawa 1982.
A. Madej, Socrealizm „Kwartalnik Filmowy” 1994, nr 6, s. 195–203.
https://akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/socrealizm/227
H. Markiewicz, Krytyka literacka w walce o realizm socjalistyczny 1944–1954, PIW, Warszawa 1955.
Matki, żony i traktorzystki – czyli o Polkach w socrealizmie, Muzeum Regionalne, Stalowa Wola 2010.
E. Możejko Realizm socjalistyczny. Teoria, rozwój, upadek, Universitas, Kraków 2001.
Słownik realizmu socjalistycznego, red. Zdzisław Łapiński i Wojciech Tomasik, Universitas, Kraków 2004.
W. Sokorski, Sztuka w walce o socjalizm, PIW, Warszawa 1950.
J. Starzyński: Realizm mieszczański a realizm socjalistyczny w nawiązaniu do obecnej sytuacji malarstwa polskiego, Państwowy Instytut Sztuki, Warszawa 1950.
K. Stefański, Socrealizm. Architektura Polska 1949–1956, Księży Młyn, Łódź 2024.
W. Tomasik, Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie „propagandy monumentalnej”, Wrocław 1999, z serii Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskie.j
J. Tomaszewski, Europa środkowo-wschodnia 1944-1958. Powstanie, ewolucja i kryzys realnego socjalizmu, WUW, Warszawa 1992 (wyd. II).
T. Wilkoń, Polska poezja socrealistyczna w latach 1949–1955, Wydawnictwo „Wokół nas”, Gliwice 1992.
J. Zieliński, Realizm socjalistyczny w Warszawie, Fundacja Herediats, Warszawa 2009.
P. Zwierzchowski, Zapomniani bohaterowie. O bohaterach filmowych polskiego socrealizmu, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2000.
S. Żółkiewski, Spór o Mickiewicza, Ossolineum, Wrocław 1952.
Literatura przedmiotu do każdego zajęć.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: