Gramatyczna, prozodyczna i komunikacyjna struktura wypowiedzi (morfologia i składnia) 3007-LSA2GP
Zajęcia służą zdobyciu wiedzy niezbędnej do rozumienia zjawisk zachodzących na różnych poziomach języka i umożliwiających samodzielną analizę przykładów i studiowanie literatury przedmiotu.
Studenci powinni zdobyć umiejętność samodzielnej analizy tekstu: umieć zrekonstruować strukturę zdania, jego konieczne składniki i ich formalizację (konotacja, akomodacja), odróżniać jednostki komunikacji językowej (wypowiedź) od zdania – jednostki języka; rozpoznawać użycia referencjalne i predykatywne grup nominalnych. Powinni również umieć przeprowadzić analizę formy wyrazowej, dostrzegać uwarunkowane morfologicznie procesy fonologiczne, określać wartości kategorii gramatycznych, nazywać części mowy wg jednolitych kryteriów, a także rozumieć problemy dyskusyjne składni i morfologii.
1. Wyraz jako obiekt gramatyki: charakterystyka fonologiczna, gramatyczna, semantyczna. Wyraz tekstowy – wyraz gramatyczny – wyraz słownikowy. Jednostki analizy morfologicznej. Proporcja jako zasada delimitacji jednostek znaczących.
2. Przedmiot i zakres słowotwórstwa. Kategorie słowotwórcze. Kryteria oceny poprawności słowotwórczej derywatów.
3. Budowa formy wyrazowej: temat fleksyjny + wykładniki funkcji gramatycznych. Typy wykładników gramatycznych. Charakterystyka tematu fleksyjnego: temat podstawowy i tematy alternacyjne; typy alternacji; supletywizm. Opozycja fleksyjna i neutralizacja opozycji. Synkretyzm form gramatycznych.
4. Kategoria gramatyczna. Wartość kategorii. Typy kategorii: fleksyjne i słownikowe. Problem znaczenia gramatycznego (kategorie nominatywne i tekstowe). Składniowa charakterystyka kategorii.
5. Przegląd kategorii werbalnych: tryb, czas, osoba. Problem aspektu i strony.
6. Liczba jako kategoria fleksyjna i jako kategoria klasyfikująca. Rodzaj jako kategoria fleksyjna i jako kategoria klasyfikująca. Klasyfikacje rodzajowe rzeczownika.
7. Przegląd kategorii imiennych: przypadek. Problem deprecjatywności. Problem stopnia.
8. Gramatyczna klasyfikacja leksemów a podział na części mowy. Podział tradycyjny: pytanie o kryteria. Przykłady klasyfikacji semantycznej (T. Milewski), fleksyjnej (Z. Saloni), składniowej (R. Laskowski, H. Wróbel).
9. Jak klasyfikować leksemy nieodmienne?
10. Odmiana rzeczownika. Klasy deklinacyjne. Osobliwości w odmianie.
11. Odmiana czasownika. Próby systematyzacji. Budowa tematów czasownikowych.
12. Miejsce fleksji wśród dyscyplin gramatycznych. Polszczyzna jako język fleksyjny.
13. Fleksja w służbie składni. Składnia pojęć a składnia wyrażeń. Wykładniki kategorii składniowo uzależniających jako wykładniki związków składniowych. Typy związków składniowych. Typy pozycji składniowych. Typy reguł składniowych.
14. Zdanie – wypowiedzenie – wypowiedź. Pojęcie formy finitywnej. Segmentacja zdania a segmentacja wypowiedzi. Metody synchronicznych badań składniowych. Narzędzia segmentacji wypowiedzi: szyk, intonacja, akcent.
15. Struktura wypowiedzi. Charakterystyka tematu wypowiedzi. Temat a wyrażenie tematyczne. Problem referencji. Gramatyczne i leksykalne wykładniki aktualizacji temporalnej. Charakterystyka modalnych typów wypowiedzi. Podstawowe wzorce intonacyjne wypowiedzi. Prozodia jako środek aktualizacji. Komentarze wartościujące jako element struktury wypowiedzi.
16. Struktura zdania. Własności konotacyjne leksemów. Formalne i semantyczne typy orzeczeń. Typy pozycji przyorzeczeniowych. Sposoby ich realizacji. Składniki niekonotowane przez orzeczenia.
17. Problem zdania minimalnego. Pojęcie schematu składniowego. Przegląd podstawowych schematów zdaniowych.
18. Konotacja a akomodacja. Typy akomodacji. Sposoby zapisu. Problemy dyskusyjne.
19. Struktury semantycznie złożone. Struktury formalnie proste: typy grup składniowych.
20. Granice struktur formalnie złożonych. Parataksa i hipotaksa. Typy zdań złożonych podrzędnie: opis Klemensiewiczowski, propozycja K. Polańskiego. Typologia ze względu na element zdaniotwórczy (a), typ wykładnika zespolenia (b), typ relacji semantycznej (c).
21. Charakterystyka podstawowych typów relacji semantycznych. Podstawowe relacje z orzeczeniem. Podstawowe relacje między faktami. Cechy obiektów i cechy czynności. Intensyfikacja i jej wykładniki.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Student, który zaliczył przedmiot:
(WIEDZA)
- ma uporządkowaną wiedzę o morfonologicznej i gramatycznej strukturze słowa i o kategoriach gramatycznych współczesnej polszczyzny;
- ma podstawową uporządkowaną wiedzę o semantycznej, gramatycznej i prozodycznej strukturze wypowiedzi: jej składnikach, związkach między nimi (zgoda, rząd), typach zależności (równorzędność, podrzędność, inkluzja), typach zdań,
- wie, które realizacje systemu są poprawne, które błędne, a które są przejawem zaburzeń mowy;
- zna oparte na różnych kryteriach systemy klasyfikacji leksemów na części mowy;
(UMIEJĘTNOŚCI)
- umie dokonać analizy i oceny neologizmów słowotwórczych;
- umie dokonać analizy i oceny formy wyrazowej, określać wartości kategorii gramatycznych, rozpoznawać i identyfikować warianty oraz odróżniać je od form błędnych i form występujących w zaburzeniach;
- umie określać części mowy wg jednolitych kryteriów;
- rozumie problemy dyskusyjne morfologii i umie je zaprezentować;
- umie rozpoznać i opisać różne typy zależności składniowych w zdaniu;
- umie przeprowadzić samodzielną analizę tekstu zarówno w ujęciu tradycyjnym (Z. Klemensiewicza), jak i w ujęciach współczesnych, uwzględniających binarność znaku językowego (treść-forma);
- umie wykryć strukturę zdania, jego konieczne składniki i ich formalizację (konotacja, akomodacja).
Kryteria oceniania
Bieżąca kontrola obecności i przygotowania do zajęć (tzw. wejściówki, sprawdzające opanowanie materiału z poprzednich zajęć), kolokwia śródsemestralne i międzysemestralne. Przedmiot kończy się egzaminem ustnym, obejmującym zagadnienia z ćwiczeń i wykładu.
Praktyki zawodowe
nie dotyczy
Literatura
J.L. Austin, 1962, How to do things with words, [w:] tegoż, Mówienie i poznawanie, Warszawa 1993.
Bańko M., 2002, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa.
Bogusławski A., 1976, O zasadach rejestracji jednostek języka, „Poradnik Językowy” 8.
Bogusławski A., 1983, Słowo o zdaniu i tekście, [w:] T. Dobrzyńska, E. Janus, Tekst i zdanie, Wrocław, s. 7-31.
Buttler D., 1976, Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny, Warszawa.
Buttler D., H. Kurkowska, H. Satkiewicz, 1971, Kultura języka polskiego, Warszawa, cz. III: Odmiana wyrazów.
Chojak J., 2006, Myśląc o mówieniu, [w:] tejże Semantyka i składnia czasowników oznaczających reakcje słowne, Warszawa, s. 7-32.
Derwojedowa M., 1995, Czy polszczyzna ma szyk swobodny?, „Poradnik Językowy” 5/6.
Duszak A., 1986, Niektóre uwarunkowania semantyczne szyku wyrazów w polskim zdaniu, „Polonica” XXII, 59-74.
Dukiewicz L., 1978, Intonacja wypowiedzi polskich, Wrocław.
Gołąb Z., 1967, Próba klasyfikacji syntaktycznej czasowników polskich (na zasadzie konotacji), „Biuletyn PTJ” XXV, s. 1-43.
Grochowski M., 1984, Składnia wyrażeń polipredykatywnych (zarys problematyki), [w:] GWJP .
Grochowski M., 1997, Wyrażenia funkcyjne. Studium leksykograficzne, Kraków.
Grzegorczykowa R., 1993, Kategorie gramatyczne, [w:] EKP XXw – WJP, 445-458.
GWJP 1998: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, pod red. R. Grzegorczykowej, R. Laskowskiego, H. Wróbla, Warszawa.
Grzegorczykowa R., 1993, Wykłady z polskiej składni, Warszawa.
Heinz A., 1961, Fleksja a derywacja, „Język Polski” 41, s. 343-354.
Huszcza R., 1980, Tematyczno-rematyczna struktura zdania w języku polskim, „Polonica” VI.
Karolak St., 2002, Podstawowe struktury składniowe języka polskiego, Warszawa.
Klemensiewicz Z., 1961, Zarys składni polskiej, Warszawa (wyd. 3).
Kuryłowicz J., 1948, Podstawowe struktury języka: grupa i zdanie, [w:] tegoż, Studia językoznawcze, Warszawa 1971.
Saloni Z., Świdziński M., Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa 1998 (wyd. IV)
Klebanowska B., 1987, Kategorie gramatyczne w GWJP, Studia gramatyczne VIII.
Mańczak W., 1956, Ile jest rodzajów w języku polskim?, „Język Polski” 36, s. 116-121.
Saloni Z., 1974, Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, [w:] „Język Polski” 54, s. 3-13, 93-101.
Saloni Z., 2000, Wstęp do koniugacji polskiej, Olsztyn.
Szumska D., 1998, Atrybucja a predykacja, [w:] J. Bartmiński, B. Boniecka, (red.), Tekst. Problemy teoretyczne, Lublin, s. 99-108.
Tokarski J., 1978 (2001), Fleksja polska, Warszawa.
Wróbel H., 2001, Gramatyka języka polskiego, Kraków.
Wajszczuk J., Spójnik jako zobowiązanie, [w:] T. Dobrzyńska (red.), Teoria tekstu, Wrocław, s. 117-137.
Zaron Z., 2001, Jeszcze o kategorii rodzaju. Podstawy charakterystyki gramatycznej [w:] Nie bez znaczenia, Białystok.
Zaron Z.,2000, 2001, 2002, Właściwości semantyczne polskich orzeczeń. Preparacje składniowe, „Prace Filologiczne” XLV – XLVII.
Zaron Z. J. Chojak, 2005, Wyznaczniki tematu wypowiedzi, „Polonica” XXIV-XXV, s. 21-32.
Chojak J., Z.Zaron, 2005, Wyznaczniki aktualizacji zdarzenia, „Polonica” XXIV-XXV, s. 33-44.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: