Funkcjonalny opis języka 3007-L1A1FO
Wykład 1-2: Fonetyka a fonologia. Działy fonetyki i fonologii. Wybrane
teorie fonologiczne. Fonem – głoska – alofon – litera. Mowa a pismo.
Sylaba i podział na sylaby w języku polskim. Skala sonorności.
Wykład 3:
Inwentarze fonologiczne języka polskiego i ich konsekwencje. Fonemy
samogłoskowe i spółgłoskowe. Transkrypcja fonetyczna.
Międzynarodowy i slawistyczny zapis fonetyczny. Alfabet SAMPA.
Wykłady 4-5: Budowa i funkcjonowanie narządów mowy.
Mechanizmy przepływu prądu powietrza – fonacja – artykulacja.
Terminologia stosowana w światowych i polskich opisach
fonetyczno-artykulacyjnych.
Wykład 6: Koartykulacja. Najważniejsze typy procesów
fonologicznych: elizja, epenteza, metateza, modyfikacja
(asymilacje). Opozycja i neutralizacja opozycji. Cechy
dystynktywne i nierelewnatne. Typy dystrybucji głosek.
Wykłady 7-9: Norma wymawianiowa i wariantywność wymowy.
Typy wariantów fonetycznych. Zagadnienia poprawnej wymowy.
Klasyfikacja upodobnień ze względu na rodzaj, miejsce, kierunek i typ.
Upodobnienia pod względem dźwięczności, miejsca i sposobu
artykulacji, miękkości – interpretacja fonetyczno-fonologiczna. Różnice
regionalne w wymowie.
Wykłady 10-11: Historia polskich badań fonetyczno-
instrumentalnych. Współczesne sposoby wizualizacji fonacji i
artykulacji w instrumentalnych badaniach fonetycznych.
Wykłady 12-13: Architektura klasyfikacji artykulacyjnej IPA.
Charakterystyka fonetyczna głosek języka polskiego
(samogłosek i spółgłosek) z uwzględnieniem wyników badań
fonetyczno-instrumentalnych (palatografia, rentgenografia,
ultrasonografia, artykulografia elektromagnetyczna).
Wykład 14: Prozodia mowy.
Wykład 15: Podsumowanie.
Ćw. 1: Alfabet fonetyczny. Podstawowe zasady zapisu fonetycznego.
Podział na sylaby.
Ćw. 2: Wielofunkcyjność i. Ćwiczenia w zapisie tekstu słyszanego.
Ćw. 3: Kryteria klasyfikacji spółgłosek. Ćwiczenia w rozpoznawaniu
cech artykulacyjno-brzmieniowych głosek.
Ćw. 4: Cechy wspólne i różne spółgłosek. Cechy dystynktywne.
Wstępna interpretacja fonologiczna głosek.
Załącznik nr 4B do Procedury opracowywania i okresowego przeglądu programów studiów
(stanowiącej załącznik do zarządzenia nr 68/2024 Rektora WUM z dnia 18 kwietnia 2024 r.)
Ćw. 5: Kryteria klasyfikacji samogłosek i półsamogłosek. Ćwiczenia w
zapisie fonetycznym.
Ćw. 6-7: Realizacja foniczna liter ą oraz ę.
Ćw. 8: Różnice regionalne w wymowie. Ćwiczenia w zapisie
fonetycznym i transkrypcji fonologicznej.
Ćw. 9-11: Charakterystyka upodobnień z uwzględnieniem interpretacji
fonologicznej.
Ćw. 12: Inne zjawiska fonetyczne (tzw. uszczelinowienie, rozsunięcie
artykulacyjne, uproszczenie).
Ćw. 13: Opozycje i ich typy. Dystrybucja głosek.
Ćw. 14-15: Ustalanie cech dystynktywnych tworzących fonem (system
fonologiczny Dróżdż-Łuszczyk - Siudzińska).
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po zakończeniu cyklu wykładów i ćwiczeń student będzie potrafić:
WIEDZA
- opisać mechanizmy tworzenia głosek
- scharakteryzować system fonologiczny polszczyzny;
- zinterpretować fonologicznie zjawiska fonetyczne;
- scharakteryzować dystrybucję, opozycję, wariantywność w odniesieniu do różnych poziomów opisu językowego.
UMIEJĘTNOŚCI
- wyjaśnić mechanizm koartykulacji;
- rozpoznać w potoku mowy elementy, których realizacja jest zgodna z systemem fonologicznym współczesnej polszczyzny;
- rozpoznać zjawiska z zakresu zaburzeń w realizacji fonemów;
- zbudować jedno- i wielowymiarowe opozycje dla jednostek z różnych podsystemów języka (morfemika, składnia);
- wykorzystać wiedzę z zakresu fonetyki do rozumienia struktury tematyczno-rematycznej wypowiedzi;
- wykorzystać wiedzę z zakresu fonetyki w morfonologii i morfemice.
Kryteria oceniania
Ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność).
Obecność na zajęciach jest obowiązkowa. Dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze na ćwiczeniach, dwie nieobecności w
semestrze na wykładzie. Przekroczenie limitu nieobecności wymaga zgłoszenia się na dyżur do osoby prowadzącej zajęcia i zaliczenia
materiału.
Ćwiczenia rozpoczynają się tzw. wejściówką (kartkówką sprawdzającą opanowanie materiału z poprzednich zajęć). Warunkiem
przystąpienia do zaliczenia końcowego jest zaliczenie 11 z 13 wejściówek (na minimum 60% każda), zaliczenie rentgenogramów podczas
dyżuru oraz uzyskanie zaliczenia z wykładu. W przypadku licznych nieobecności na ćwiczeniach lub wykładach bądź niezaliczenia
wejściówek student nie zostaje dopuszczony do zaliczenia w sesji letniej. Przystępuje wówczas do zaliczenia w sesji poprawkowej. Jest to
wówczas jedyny termin zaliczenia przewidziany dla studenta.
Ocena z zaliczenia poprawkowego jest ostateczna.
Termin zaliczenia końcowego – wspólny dla wszystkich grup ćwiczeniowych
Student nie może korzystać z narzędzi sztucznej inteligencji, aby redagować prace w języku polskim, chyba że osoba prowadząca zajęcia się na to zgodzi; jeśli student wykorzysta narzędzia sztucznej inteligencji bez zgody osoby prowadzącej zajęcia lub w sposób z nią nieuzgodniony, osoba prowadząca zajęcia stosuje procedury analogiczne do tych stosowanych w procedurze antyplagiatowej.
Praktyki zawodowe
nie dotyczy
Literatura
Obowiązkowa:
1. Dróżdż-Łuszczyk K., Siudzińska N. 2024. Reinterpretacja systemu fonologicznego współczesnego języka polskiego, “Język Polski”
nr 2, s. 5-17 (online: https://jezyk-polski.pl/index.php/jp/article/view/950/885).
2. Lorenc A. 2016. Transkrypcja wymowy w normie i w przypadkach jej zaburzeń. Próba ujednolicenia i obiektywizacji [w:]
Kamińska B., Milewski S. (red.) Logopedia artystyczna, Gdańsk, s. 107–143.
3. Wierzchowska B. 1970. Wymowa polska, Wrocław.
4. Wiśniewski M. 2001. Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Toruń (część poświęcona fonetyce).
Uzupełniająca:
1. Dróżdż-Łuszczyk K., Problemy z interpretacją fonologiczną wybranych głosek zwarto-wybuchowych, „LingVaria” 2 (36), s. 75–84
(online: https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.36.05).
2. Dukiewicz L. 1978. Intonacja wypowiedzi polskich, Wrocław.
3. Dukiewicz L, Sawicka I. 1995. Fonetyka i fonologia [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego, red. H. Wróbel, Kraków.
4. Dunaj B. 2006. Zasady poprawnej wymowy polskiej, „Język Polski”, z. 86, s. 161–172.
5. Lorenc A., Żygis M., Mik L., Pape D., Sóskuthy M. 2023. Articulatory and acoustic variation in Polish palatalised retroflexes
compared with plain ones, “Journal of Phonetics” 96, 101181, 1-34 (open access:
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0095447022000560
6. Lorenc A., Król D., Klessa K. 2018. An acoustic camera approach to studying nasality in speech: The case of Polish nasalised
vowels, „Journal of Acoustical Society of America” 144 (6), s. 3603–3617.
7. Lorenc A. 2018. Charakterystyka artykulacyjna polskich sybilantów retrofleksyjnych. Badanie z wykorzystaniem artykulografii
elektromagnetycznej, „Logopedia” 47(2), s. 157-176.
8. Łobacz P. 1996. Polska fonologia dziecięca, Warszawa.
9. Łobacz P. 1998. Sybilantność [w:] Puppel S. (red.), Scripta manent, Poznań, s. 135–154.
10. Madelska L. 2000. Zapis fonetyczny. Zbiór ćwiczeń, Poznań.
11. Madelska L. 2005. Słownik wariantywności fonetycznej współczesnej polszczyzny, Kraków.
12. Madelska L., Witaszek-Samborska M. 1997. Zapis fonetyczny. Zbiór ćwiczeń, Poznań.
13. Milewski S. 1997. Frekwencja fonemów w tekstach mówionych dzieci w wieku przedszkolnym, Gdańsk.
14. Milewski S. 1999. Lingwistyczne i dydaktyczne aspekty analizy fonemowej, Lublin.
15. Parol U.Z. 1988. Schematy artykulacyjne głosek polskich, Lublin.
16. Rocławski B. 1976. Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktyki i fonostatystyki współczesnego języka polskiego, Gdańsk:
Wydawnictwo Uczelniane Uniwersytetu Gdańskiego.
17. Rocławski B. 2010. Podstawy wiedzy o języku polskim dla glottodydaktyków, pedagogów, pasychologów i logopedów, Gdańsk:
Glottispol.
18. Rybka P. 2015. Międzynarodowy alfabet fonetyczny w slawistyce, Katowice.
19. Steffen-Batogowa M. 2000. Struktura akcentowa języka polskiego, Warszawa.
20. Szpyra-Kozłowska J. 2002. Wprowadzenie do współczesnej fonologii, Lublin.
21. Szpyra-Kozłowska J. 2002. Inwentarze fonemów języka polskiego i ich konsekwencje, „Logopedia”, t. 31, s. 7–26.
22. Trochymiuk A., Święciński R. 2004. Symbole podstawowej transkrypcji Międzynarodowego Towarzystwa Fonetycznego (IPA) i
jej rozszerzenia (ExtIPA), „Audiofonologia”, t. 25, s. 97–114.
23. Wierzchowska B. 1980. Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław.
Wybrane linki:
- animacje artykulacji głosek polskich opracowane na podstawie danych EMA (Lorenc A., Łobacz P., Święciński R. 2011):
https://www.komlogo.pl/index.php/norma/gloski-w-wyrazach
- kolekcja artykułów International Phonetic Association ilustrujących inwentarze fonologiczne i sposób transkrypcji IPA dla
języków świata:
https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-the-international-phonetic-association/illustrations-of-the-ipa
oraz dla języka polskiego autorstwa Wikotra Jassema:
https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-the-international-phonetic-
association/article/polish/8CDD2C699493A69A40A5E7D923629574
- Peter Ladefoged. Materiały, podręczniki fonetyczne zebrane: http://www.phonetics.ucla.edu/index.html
- strona International Phonetic Association: https://www.internationalphoneticassociation.org/
- interaktywny alfabet IPA: https://www.ipachart.com/
- The World Atlas of Language Structures (WALS): https://wals.info/
Uwagi
|
W cyklu 2024L:
Nie ma możliwości eksternistycznego zaliczenia zajęć. Dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze (dwie na wykładzie i dwie na ćwiczeniach). Z uczestniczenia w zajęciach nie zwalnia również zaliczenie gramatyki opisowej języka polskiego na kierunku filologia polska. |
W cyklu 2025L:
Nie ma możliwości eksternistycznego zaliczenia zajęć. Dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze (dwie na wykładzie i dwie na ćwiczeniach). Z uczestniczenia w zajęciach nie zwalnia również zaliczenie gramatyki opisowej języka polskiego na kierunku filologia polska. |
Więcej informacji
Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: