Rozmaitości językowe. Polskie nazwy własne w języku i kulturze. Zróżnicowanie współczesnej polszczyzny 3003-Z1253HJ1
Onomastyka jako dyscyplina łącząca różne dziedziny wiedzy humanistycznej. Nazwa własna a pospolita. Swoistość nazw własnych. Działy i dorobek onomastyki.
Dlaczego Agnieszka, a nie Ines? Jeszcze o imionach Polaków – współczesnych i dawnych, ich pochodzeniu i znaczeniu. Klasyfikacja imion. Tradycja imiennicza w Polsce. Moda na poszczególne imiona w różnych okresach. Motywacja wyboru imienia. Imiona życzące.
Nazywam się Liana. Więcej o nazwiskach Polaków, ich pochodzeniu, znaczeniu i zmianach. Klasyfikacje, geografia i frekwencja nazwisk Polaków. Nazwiska dwuczłonowe typu Pomsta-Porayski. Odmiana nazwisk - przegląd najważniejszych problemów poprawnościowych.
Dutka zwany Serumater. Przydomki i przezwiska, pseudonimy - charakterystyka, typologia. Różnice i podobieństwa między przydomkami i przezwiskami.
Nazwy narodowości i związane z nimi stereotypy (np. stereotyp Polaka, Litwina, Rosjanina, Niemca, Żyda, Ukraińca, Anglika, Francuza). Pochodzenie (etymologia) wybranych nazw etnicznych w języku polskim.
Dlaczego Włochy, a nie Italia? Skąd się wzięły Włochy pod Warszawą? Nazwy geograficzne w języku polskim - nazwy państw, krain, dzielnic, regionów, nazwy miejscowe. Pochodzenie wybranych nazw geograficznych.
Nazwy wodne i górskie. Nazwy zwierząt i roślin. Wybrane zagadnienia poprawnościowe związane z pisownią, odmianą i składnią tych nazw. Pochodzenie (etymologia) wybranych nazw wodnych, górskich, nazw zwierząt w języku polskim.
Nazewnictwo miejskie. Klasyfikacje nazw ulic, typy nazw ulic (na przykładzie Warszawy i innych wybranych miast).
Nazwy własne związane z współczesną cywilizacją i kulturą. Nazwy firm, sklepów i zakładów usługowych. Nazwy zespołów artystycznych (np. muzycznych). Zagadnienia poprawnościowe związane z tymi nazwami (pisownia, odmiana, składnia), nazwy rodzime i zapożyczone.
Twoja mowa Cię zdradza, czyli wstępnie o zróżnicowaniu współczesnej polszczyzny. Podstawy wyodrębniania odmian i stylów języka;
Mowa a pismo. Odmiana ustna i pisana języka polskiego;
Gdzie się jada grysik, a gdzie kaszę mannę? O polszczyźnie regionalnej. Regionalizmy a dialektyzmy.
Język „małych ojczyzn”. Więcej o polskich gwarach ludowych, ich zróżnicowaniu, cechach fonetyczno-gramatycznych, leksyce gwarowej, świadomości językowej, stanie zachowania.
Środowiskowe i zawodowe odmiany języka polskiego (m.in. socjolekt młodzieżowy).
Stylowe i funkcjonalne zróżnicowanie polszczyzny (m.in. styl potoczny).
Wymagane jest nie tylko opanowanie wiedzy teoretycznej omawianej na zajęciach, ale także napisanie krótkiej pracy na samodzielnie wybrany temat. Przykładowo może to być praca:
o imionach i nazwiskach – np. członków najbliższej rodziny studenta lub o nazwach miejscowych danej gminy bądź o wybranych hydronimach czy oronimach, nazewnictwie miejskim rodzinnego miasta. Może to być również praca oparta na nagraniu opowiadań babci, dziadka (czy kogoś niezwiązanego z rodziną) pochodzących ze wsi, czy np. o regionalizmach używanych w stronach rodzinnych studenta.
W wyborze zagadnienia do opracowania mile widziana własna inwencja.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Student:
WIEDZA
1. Ma wiedzę na temat znaczenia nazw własnych w kulturze.
2. Posiada wiedzę o związkach między badaniami literackimi i językoznawczymi, historycznymi a onomastycznymi.
3. Zna terminologię językoznawczą i onomastyczną.
4. Zna metody badawcze stosowane w onomastyce.
5. Ma dobrą wiedzę na temat stanu badań nad antroponimią i toponimią.
6. Opisuje zróżnicowanie dialektalne i socjalne języka polskiego.
7. Definiuje i wylicza najważniejsze cechy charakteryzujące polskie dialekty, regiolekty, socjolekty i style .
UMIEJĘTNOŚCI
1) Potrafi wskazać na różnice między nazwami własnymi i pospolitymi.
2) Wykorzystuje poznane metody badawcze w analizie różnych nazw własnych.
3) Rozróżnia teksty reprezentujące różne odmiany polszczyzny.
4) Wskazuje cechy reprezentujące różne odmiany polszczyzny.
5) Prowadzi i nagrywa wywiady z osobami posługującymi się różnymi odmianami polszczyzny.
6) Opisuje wykonane przez siebie nagrania.
7) Potrafi powiązać fakty językowe z faktami kulturowymi, literackimi i historycznymi.
8) Potrafi wskazać nowe problemy badawcze.
9) Stawia hipotezy badawcze i potrafi je uzasadnić.
KOMPETENCJE SPOŁECZNE
1) Szanuje język własnego narodu i traktuje go jako wartość.
2) Docenia bogactwa narodowego dziedzictwa kulturowego.
3) Pisząc pracę, samodzielnie podejmuje i inicjuje działania badawcze.
4) Pisząc pracę, efektywnie organizuje własną pracę i krytycznie ocenia jej stopień zaawansowania.
5) Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju.
6) Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów.
7) Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym.
8) Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych.
Kryteria oceniania
Zaliczenie na ocenę, które student otrzymuje na podstawie:
1. Obecności i aktywności na zajęciach.
2. Pracy rocznej.
3. Egzaminu ustnego.
Literatura
Onomastyka:
Polskie nazwy własne: encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko,
Warszawa-Kraków 1998.
K. Handke, Polskie nazewnictwo miejskie, Warszawa 1992.
Z. Kaleta, Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa 1998.
M. Malec, O imionach i nazwiskach w Polsce. Tradycja i współczesność, Kraków 1996.
W. Kupiszewski, Dlaczego Agnieszka a nie Ines? Wybierz imię dla swojego dziecka, Warszawa 1991.
S. Rospond, Mówią nazwy, Warszawa 1976
Z. Abramowicz, Imiona chrzestne białostoczan w aspekcie socjolingwistycznym (lata 1885-1985), Białystok 1993.
A. Cieślikowa, Metody w onomastycznych badaniach różnych kategorii nazw własnych, Onomastica 41, 1966, s. 5-19.
A. Gałkowski, Chrematonimy w funkcji kulturowo-użytkowej. Onomastyczne studium porównawcze na materiale polskim, włoskim, francuskim, Łódź 2008.
H. Górnowicz, Wstęp do onomastyki, Gdańsk 1988.
E. Jakus-Borkowa, Nazwy własne we współczesnym języku polskim, Lipsk 1986.
Miasto w perspektywie onomastyki i historii, red. I. Sarnowska-Giefing, M. Graf, Poznań 2010.
Miejski krajobraz nazewniczy dawniej i współcześnie R. Mrózek, Miejski krajobraz nazewniczy Cieszyna w perspektywie diachronicznej, Katowice 2010.
Nazewnictwo miejskie, red. S. Urbańczyk, Warszawa 1989.
Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze, red. A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch, Kraków 2007.
Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Białystok 2006
Onomastyka polska a nowe kierunki językoznawcze. Materiały z XI Ogólnopolskiej Konferencji Onomastycznej 15-17 czerwca 1998 Bydgoszcz-Pieczyska, red. M. Czachorowska, Ł. M. Szewczyk, Bydgoszcz 200
K. Skowronek, M. Rutkowski, Media i nazwy. Z zagadnień onomastyki medialnej, Kraków 2004.
K. i Z. Zierhofferowie, Polska a Europa w świetle nazw geograficznych, Poznań 2007.
K. i Z. Zierhofferowie, Nazwy geograficzne Europy w języku polskim, Poznań 2011.
Dialektologia, socjolingwistyka, stylistyka:
Dialekty i gwary polskie.Kompendium internetowe, pod red. H. Karaś, [w:] http://www.dialektologia.uw.edu.pl
Gwary polskie. Przewodnik multimedialny, pod red. H. Karaś, [w:] http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl
K. Dejna, Dialekty polskie, wyd. II przejrz. i popr., Wrocław 1992.
S. Dubisz, H. Karaś, N. Kolis, Dialekty i gwary polskie. Leksykon, Warszawa 1995.
Encyklopedia języka polskiego, pod red. Stanisława Urbańczyka, wyd. 2, Wrocław 1991.
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. K. Polańskiego, Wrocław 1995.
Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 2001.
M. Gruchmanowa, Gwary wielkopolskie, [w:] Kultura ludowa Wielkopolski, t. III, Poznań 1967, s. 351-391.
K. Handke, Terytorialne odmiany polszczyzny, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. T. 2. Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Wrocław 1993, s. 191-211.
J. Kąś, Halina Kurek, Język wsi, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, red Stanisław Gajda, Opole 2001, s. 440-456.
J. Kowalik, Regionalizmy leksykalne w mowie mieszkańców Krakowa, [w:] „Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa”, cz. 2, Kraków 1984
A. Kowalska, Podziały językowe Mazowsza na tle podziałów pozajęzykowych, Warszawa 1991.
M. Kucała, O słownictwie ludzi wyzbywających się gwary, BPTJ XIX, 1960.
M. Kucała, Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.
J. Miodek, Śląska ojczyzna polszczyzna, Katowice 1991.
J. Reichan, Gwary polskie w końcu XX wieku, [w:] Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, pod red. W. Pisarka, Kraków 1999, s. 262-278.
A. Skudrzykowa, J. Tambor, K. Urban, O. Wolińska, Gwara śląska — świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska, Katowice 2001, zwłaszcza rozdz. VI, s. 155-210.
Warianty języka, pod red. J. Bartmińskiego, J. Szadury, Lublin 2003.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: